Έρευνα, Κείμενο: Τζένη Τσιροπούλου
Συνεντεύξεις: Τζένη Τσιροπούλου, Νάντια Ρούμπου
Ποιος θα σωφρονίσει τον σωφρονιστικό κώδικα;
Ο Σωφρονιστικός Κώδικας είναι ο κώδικας που καθορίζει τους κανόνες υπό τους οποίους οι κρατούμενοι διαβιούν μέσα στις φυλακές: δικαιώματα, υποχρεώσεις, εκπαίδευση, άδειες, υποδομές φυλακής και καθημερινότητα στα λεγόμενα σωφρονιστικά καταστήματα.
Ο ισχύων Κώδικας συντάχθηκε το 1999 και μάλιστα, ένας από τους αρχιτέκτονές του ήταν ο Γιάννης Πανούσης ως μέλος τότε των Επιτροπών Σύνταξης του Σωφρονιστικού Κώδικα. (Αργότερα, τον Γενάρη του 2015 χρίστηκε Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης, αρμόδιος για θέματα Προστασίας του Πολίτη.) Αυτός ο ισχύων κώδικας θεωρείται από νομικούς «ένα καλό νομοθέτημα, αρκεί να εφαρμοζόταν κιόλας».
Στις 16 Οκτωβρίου 2017 κατατέθηκε προς δημόσια διαβούλευση ένας νέος σωφρονιστικός κώδικας, που πολλά από τα 88 άρθρα του και τις σχεδόν 160 σελίδες του έχουν προκαλέσει αντιδράσεις στον νομικό και κινηματικό κόσμο, αλλά κυρίως στους ίδιους τους κρατούμενους της χώρας, οι οποίοι τον περιγράφουν ως «ένα έκτρωμα που καταπατά τις ελευθερίες που δικαιούμαστε» και γι' αυτό, εδώ και τρεις βδομάδες πραγματοποιούν ειρηνικές κινητοποιήσεις μέσα στις φυλακές με παράταση του ωραρίου εκτός των κελιών τους. Με μια φωνή, όλοι μαζί υψώνουν ένα αίτημα: «Να μη βγαίνουν από τις φυλακές στην κοινωνία πιο αποκτηνωμένοι». Και αυτό ακούγεται δίκαιο και φαίνεται να μας αφορά όλους ως μέλη της ίδιας κοινωνίας.
Η δημόσια διαβούλευση έληξε στις 30 Οκτωβρίου και την Πέμπτη 9 Νοέμβρη ξεκίνησε η σχετική συζήτηση στην επιτροπή της Βουλής, χωρίς όμως τη συμμετοχή της επιτροπής δικηγόρων που εκπροσωπεί τους κρατούμενους και τους ενημερώνει για τις εξελίξεις για τον σωφρονιστικό κώδικα.
Ο Κώστας Παπαδάκης είναι ένας από αυτούς τους τέσσερις δικηγόρους, το όνομα του οποίου ηχεί οικείο, καθώς είναι ένας από τους δικηγόρους του αντιφασιστικού κινήματος στη δίκη της Χρυσής Αυγής. «Ο ΣΥΡΙΖΑ βασίστηκε πάρα πολύ στις ψήφους των κρατουμένων για να εκλεγεί» υπενθυμίζει ο κ. Παπαδάκης στην εκδήλωση του κοινωνικού χώρου Nosotros για τον νέο Σωφρονιστικό Κώδικα μιας και πράγματι, ο ΣΥΡΙΖΑ σάρωσε στην πλειοψηφία των φυλακών, με ποσοστά που έφταναν το 70-80%.
Σήμερα, το υπουργείο Δικαιοσύνης διατείνεται ότι οι σωφρονιστικές του μεταρρυθμίσεις γίνονται με γνώμονα το τετράπτυχο: «Ασφάλεια – Ανθρωπισμός – Επανένταξη – Διαφάνεια». Ποια είναι, όμως, η άποψη του δικηγόρου που τις μελέτησε ενδελεχώς; «Όποτε ακούγεται η λέξη “ασφάλεια” μυρίζει αίμα ελευθερίας και δικαιωμάτων» είναι το πρώτο σχόλιο του κ. Παπαδάκη στο TPP. «Έχουμε ένα νομοθέτημα που κάποιες ρυθμίσεις του από τη μία, επιδεινώνουν σαφώς το καθεστώς δικαιωμάτων και ελευθεριών των φυλακισμένων και από την άλλη, έχει παραλείψεις, για τις οποίες διατυπώνεται εδώ και χρόνια το αίτημα να συμπεριληφθούν» προσθέτει.
Στις 2 Νοεμβρίου, ο διευθυντής του υπουργείου δικαιοσύνης και συντονιστής φυλακών Παύλος Δουλάμης επισκέφθηκε τις φυλακές όπου συναντήθηκε με την Επιτροπή Αγώνα αντρικών-γυναικείων φυλακών. Η επίσκεψή του έγινε μετά τη δημοσιοποίηση των κινητοποιήσεων και την άρνηση του μεσημεριανού κλειδώματος στα κελιά. Η συζήτηση διήρκεσε περίπου 2 ώρες, ενώ ο εκπρόσωπος του υπουργείου κράτησε σημειώσεις πάνω στα αιτήματα των κρατουμένων. Τα αιτήματα δήλωσε ότι του «φαίνονται λογικά», αλλά διευκρίνισε ότι σε κάθε περίπτωση αυτή είναι η προσωπική του άποψη και όχι του υπουργείου.
Η Επιτροπή Αγώνα έχει ζητήσει εγγράφως από το υπ. Δικαιοσύνης οι δικηγόροι που την εκπροσωπούν να καλούνται στις νομοπαρασκευαστικές και κοινοβουλευτικές επιτροπές, αλλά μέχρι τώρα δεν έχουν κληθεί ποτέ.
Επαναφορά του βασανιστικού κολπικού και πρωκτικού ελέγχου
Το άρθρο 21 παράγραφος 7 εισάγει μια μέθοδο που, σε κάθε συζήτηση για τον νέο Σωφρονιστικό Κώδικα, νομικοί και πρωτοβουλίες για τα δικαιώματα των κρατουμένων, είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν χάνουν τα λόγια τους όταν καλούνται να τη σχολιάσουν.
«Ο νεοεισαγόμενος υποβάλλεται σε έρευνα σωματική και των ατομικών ειδών του, η οποία διεξάγεται σε ιδιαίτερο χώρο και κατά τρόπο που δεν θίγει την αξιοπρέπειά του. Η έρευνα διενεργείται από δύο τουλάχιστον υπαλλήλους του ίδιου φύλου με τον κρατούμενο και, σε περίπτωση γύμνωσης του σώματος, αυτή δεν επιτρέπεται να γίνεται με αφαίρεση όλων των ενδυμάτων ταυτοχρόνως. Αν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που να δικαιολογούν ενδοσωματική ή ακτινολογική έρευνα, αυτή διενεργείται μόνον από ιατρό, κατά τους κανόνες της ιατρικής, μετά από εντολή του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού.»
Οι κρατούμενοι και οι κρατούμενες διεκδικούν «τον τερματισμό της ταπεινωτικής γύμνωσης του κρατουμένου με το πρόσχημα της έρευνας», μια ακούσια και βίαιη εισβολή στο σώμα που θα μπορεί να λαμβάνει χώρα τόσο κατά την εισαγωγή νέου κρατούμενου όσο και κατά την επιστροφή αδειούχου. Μια μέθοδος που σύμφωνα με μαρτυρίες κρατούμενων γυναικών αποτελεί εξευτελισμό και πλήγμα για την αξιοπρέπειά τους. Σε πολλές περιπτώσεις δε, οι γυναίκες καταγγέλλουν ότι η εξέταση «δε γινόταν καν από γυναικολόγο, αλλά από υπάλληλο των φυλακών με εργαλεία μη αποστειρωμένα και σκουριασμένα».
Η δεσμοφύλακας με υποχρεώνει να βγάλω όλα μου τα ρούχα, με βάζει να σκύψω, ν’ ανοίξω τους γλουτούς, να βήξω και παρατηρεί τον πρωκτό μου. Πολλές φορές βρίσκει ευκαιρία να παρατηρήσει γυμνό σώμα και με κοιτάει καλά καλά, μου φέρεται προσβλητικά, ειρωνικά, θρασύτατα, σα να’ μαι το τελευταίο σκουπίδι.
Μετά μου δίνουν άλλα ρούχα, από την αποθήκη τους, παράτερα και εξευτελιστικά, μου παίρνουν το σουτιέν γιατί, λέει, «απαγορεύεται» να το φοράω στην απομόνωση γιατί λέει, δήθεν μπορεί να…αυτοκτονήσω μ’ αυτό, μου δίνουν παπούτσια μεγαλύτερο μέγεθος απ’ το δικό μου και περπατάω σαν παλιάτσος και με οδηγούν στο φαρμακείο. Εκεί, με βάζουν να καθίσω σε γυναικολογική καρέκλα και η δεσμοφύλακας βάζει το δάχτυλό της στο αιδοίο μου μέσα στον κόλπο. Στην συνέχεια υποχρεούμαι να ουρήσω μπροστά στην δεσμοφύλακα για να κάνουν το ναρκωτέστ.
Μια φορά, στο χαρτί που ήταν τοποθετημένο στην γυναικολογική καρέκλα όπου μ’ έβαλαν να κάτσω είδα μία τρίχα από προηγούμενη ερευνηθείσα. Η αποστείρωση στα εργαλεία τους είναι κάτι που ενίοτε θυμούνται. Σε άλλες βάζουν διαστολείς και σκουριασμένους, πολλές φορές, τους βάζουν το δάχτυλό τους και συγχρόνως πιέζουν προς τον ορθό ή και από επάνω στη βουβωνική χώρα σε σημείο που η κρατούμενη να πονάει. Τα ειρωνικά σχόλια και τα σόκιν «αστειάκια» των δεσμοφυλάκων δεν λείπουν από το «ρεπερτόριό» τους…Προσφάτως που αρνήθηκα την κολπική έρευνα και από τον γυναικολόγο, διότι ανεξαρτήτου μορφώσεως, ειδικεύσεως και μορφωτικού επιπέδου το να σου χώνει ο καθείς τα δάχτυλά του είναι τουλάχιστον «απρεπές», θα έλεγα, και ζητούσα υπερηχογράφημα, με απείλησαν ότι θα με δέσουν όλη νύχτα με τη χειροπέδα στο κάγκελο και αυτή την απειλή συγκεκριμένα την ξεστόμισε η δεσμοφύλακας που τελεί χρέη…νοσοκόμας στο Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θηβών (Κ.Κ.Γ.Ε.Θ.) Γκαβάνα Στέλα παρουσία της υπαρχιφύλακα Σαμπάνη Σωτηρίας, μου είπε πως αφού είμαι κρατούμενη πρέπει να δεχτώ την κολπική κι αυτή που δεν είναι, είναι «άλλο πράμα». Εν ολίγοις αυτό που μου είπαν και λένε είναι ότι αφού είμαι κρατούμενη πρέπει να μου κάνουν ότι θέλουν και να μην αντιδράω.
Με οδήγησαν στην υποδιευθύντρια Καφρίτσα Αγλαϊα, η οποία μου είπε πως αφού αρνούμαι την κολπική έρευνα ό,τι βρεθεί από ναρκωτικά στην φυλακή θα το χρεώσει σ’ εμένα και πως θα με κρατήσει πολλές ημέρες στην απομόνωση.
Όταν της ζήτησα να μου κάνει υπερηχογράφημα διότι δεν αντέχω άλλο αυτόν τον βιασμό της κολπικής μου είπε πως δεν έχει αυτή τη δυνατότητα. Της απάντησα ότι δεν είμαι υποχρεωμένη να πληρώνω εγώ τη δική τους ανεπάρκεια και με οδήγησαν στην απομόνωση όπου ούτως ή άλλως θα με οδηγούσαν, κάνοντας κολπική ή μη.
Κάποτε ήμουν άνθρωπος με όνειρα, με όρεξη για μάθηση, με κερδοφόρα επιχείρηση, με όρεξη για δημιουργία.Σήμερα, όλος αυτός ο πόνος, η κακοποίηση, ο βιασμός του σώματος και της ψυχής που έχω υποστεί με κάνουν να ονειρεύομαι πως τους σκοτώνω όλους αυτούς που πληρώνονται για να βασανίζουν αδύναμους ανθρώπους.
Ποτέ δεν πρόκειται να ξεπεράσω τα όσα υπέστην και υπόκειμαι μεσα στη φυλακή.
Από την επιστολή της Κατερίνας Γκουλιώνη προς τον Συνήγορο του Πολίτη στις 20/02/2009, λίγες μόλις βδομάδες πριν τον περίεργο θάνατό της κατά τη διάρκεια μεταγωγής της στην Κρήτη. Η Κατερίνα Γκουλιώνη έδωσε μεγάλο αγώνα μέσα από τις φυλακές κατά του κολπικού ελέγχου. Η κολπική εξέταση καταργήθηκε, τουλάχιστον επίσημα, λίγο καιρό μετά το θάνατο της Κατερίνας, το 2011.
Η Κατερίνα Γκουλιώνη.
«Αυτές οι μέθοδοι έχουν χρησιμοποιηθεί αυθαίρετα από φύλακες εναντίον συγκεκριμένων κρατουμένων ως μέσα εξευτελισμού και εκδίκησης με το πρόσχημα πάντα του ελέγχου για ενδοσωματική μεταφορά ναρκωτικών. Ακόμα κι αν επιτρέπεται σε άλλες χώρες, θα πρέπει να απαιτείται ειδικά αιτιολογημένη απόφαση και να πραγματοποιείται από γιατρούς και όχι να εξαρτάται από τα κέφια του οποιουδήποτε φύλακα. Κρατούμενοι που δεν έχουν καμία σχέση με ναρκωτικά υποβάλλονται σε τέτοιους ελέγχους, κάτι που φανερώνει ότι είναι προσχηματικό. Στην εποχή των υπέρηχων και των τομογραφιών, ασφαλώς και υπάρχουν απεικονιστικές μέθοδοι που μπορούν να δείξουν τα πάντα [χωρίς να υπάρχει σωματική εισβολή]» τονίζει ο δικηγόρος κ. Παπαδάκης.
Το Διαμερικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε σε υπόθεσή του το 2006, ότι ο κολπικός έλεγχος με δάχτυλο που έκαναν ταυτόχρονα μαζί πολλοί σωφρονιστικοί υπάλληλοι φορώντας κουκούλα, συνιστούσε βιασμό και βασανιστήριο, ενώ το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει εκδώσει καταδικαστικές αποφάσεις κατά χωρών που εφάρμοσαν τον ενδοσωματικό έλεγχο με το σκεπτικό τού εξευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Από τη μεριά τους, τα Ηνωμένα Έθνη στους Κανόνες για την Αντιμετώπιση Γυναίκες Κρατούμενες (Bangkok Rules), ορίζουν ότι «Πρέπει να εφαρμόζονται εναλλακτικές, ηλεκτρονικές μέθοδοι ελέγχου για να αντικαταστήσουν τον ενδοσωματικό έλεγχο και την εισβολή στο σώμα ώστε να αποφευχθούν οι ψυχολογικές συνέπειες, αλλά και οι πιθανές [βλαπτικές] συνέπειες στο ίδιο το σώμα».
Διατάξεις-πισωγύρισμα σε άλλες εποχές
Ο κώδικας που προσβλέπει στο σωφρονισμό -με απλά λόγια στο να συνετίσει τους κρατούμενους- έχει τελικά εκδικητικό χαρακτήρα εκ μέρους του κράτους, υπονομεύοντας την ίδια του την υποχρέωση για κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων; «Για να απαντήσω σε αυτό, πρέπει να περιγράψουμε τα σημεία χειροτέρευσης» απαντά ο κ. Παπαδάκης. Ας δούμε, λοιπόν, τα βασικότερα σημεία του κώδικα προς ψήφιση που κρίνεται ότι απαξιώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και έχουν πυροδοτήσει αντιδράσεις:
- Ηλεκτρονικό φακέλωμα των προσώπων και των συγγενών που επικοινωνούν με τους κρατούμενους (άρθρο 51 παρ. 1). «Σήμερα, υπάρχουν καρτοτηλέφωνα μέσα στις φυλακές και οι κρατούμενοι μπορούν να τηλεφωνούν σε όποιον επιθυμούν να μιλήσουν. Ο κώδικας αυτός, όμως, επαναφέρει σοβαρότατους περιορισμούς στο δικαίωμα της επικοινωνίας. Συγκεκριμένα επαναφέρει ένα καθεστώς που ίσχυσε για ελάχιστους μήνες και μόνο για τους υπόδικους της 17Ν, το να τηλεφωνούν, δηλαδή, μόνο σε συγκεκριμένους και περιορισμένους αριθμούς τηλεφώνων, που θα έχουν εγκριθεί από τη διοίκηση της φυλακής, και σε κανέναν άλλο αριθμό. Σκεφτείτε ότι αυτό το μέτρο δεν άντεξε ούτε τότε με τη 17Ν την κατακραυγή και αποσύρθηκε μετά από λίγους μήνες. Επίσης, θέλουν να επαναφέρουν την ανύψωση του υαλόφρακτου στην επικοινωνία μεταξύ επισκεπτών και κρατουμένων. Το υαλόφρακτο είναι ένα τζάμι που απαγορεύει τη σωματική επαφή, ακόμα και μια απλή χειραψία μεταξύ επισκέπτη και κρατούμενου. Η επικοινωνία γίνεται αναγκαστικά από ένα τηλέφωνο ή από τις τρύπες του τζαμιού. Αυτό δημιουργεί κομφούζιο, αν σκεφτείτε τα ταυτόχρονα επισκεπτήρια τόσων κρατουμένων και δυσχεραίνει τη συνεργασία με τον δικηγόρο, γιατί πώς θα ανταλλάξεις έγγραφα για παράδειγμα;» τονίζει ο κ. Παπαδάκης, ενώ δεν ξεχνά τους τεράστιους αγώνες που έδωσαν στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας για να καταργηθεί το υαλόφρακτο.
- Επαναφορά των φυλακών τύπου Γ'. «Διατάξεις όπως τα άρθρα 2, 11, 15 και 63, διαμορφώνουν προϋποθέσεις εξαιρετικής μεταχείρισης κρατουμένων, δημιουργία ειδικού τύπου καταστημάτων κράτησης στα οποία η ένταξη των κρατουμένων θα γίνεται μετά από υπουργική απόφαση με κριτήρια τη συμπεριφορά τους, τα αδικήματα για τα οποία έχουν καταδικαστεί κλπ.» εξηγεί ο κ. Παπαδάκης. Τις φυλακές τύπου Γ' κατήργησε τον Απρίλιο του 2015, ο Νίκος Παρασκευόπουλος ως υπουργός Δικαιοσύνης, λέγοντας τότε ότι αυτό θα «εξανθρωπίσει το σωφρονιστικό σύστημα». «Αυτού του είδους οι φυλακές αντίκεινται στα θεμέλια του κράτους δικαίου αφού διαφοροποιούσαν τη μεταχείριση των κρατουμένων με βάση το αδίκημα για το οποίο κατηγορούνταν ή είχαν καταδικαστεί» και «η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας δεν μπορεί να περιμένει» υπογράμμιζαν τότε κυβερνητικές πηγές.
- Περιορισμός στις άδειες, με την εξαίρεση να γίνεται κανόνας (άρθρο 53 παρ. 4, άρθρο 66). «Πλέον, δηλαδή, θα απαιτείται αιτιολογημένη απόφαση για να δοθεί τακτική άδεια σε κρατούμενο, ενώ μέχρι τώρα απαιτείται αιτιολογημένη απόφαση σε περίπτωση μη χορήγησης της άδειας. Και το κυριότερο, εάν ο εισαγγελέας που προΐσταται του συμβουλίου της φυλακής μειοψηφήσει, μπλοκάρει την άδεια μέχρι η προσφυγή εναντίον της απόφασης του συμβουλίου να εκδικαστεί από το δικαστήριο έκτισης ποινών» εξηγεί ο δικηγόρος που εκπροσωπεί τους κρατούμενους. Μια εύλογη ερώτηση είναι, σε τι αποσκοπεί αυτή η αυστηροποίηση όταν το υπουργείο ευαγγελίζεται την προτεραιότητα στην κοινωνική επανένταξη; «Η αυστηροποίηση προφανώς αντικατοπτρίζει ένα ρεύμα συντηρητικοποίησης στην πολιτική της κυβέρνησης και υποταγής στο κλίμα τρομοϋστερίας, όπως αυτό εκφράστηκε και μόλις προχτές με την άδεια του Κουφοντίνα. Αποσκοπεί, επίσης, στη διαμόρφωση υποτακτικών κρατουμένων που δεν έχουν ούτε φωνή ούτε συνείδηση και θα κάνουν τα χατίρια του συμβουλίου της φυλακής για να εξαγοράσουν έτσι την άδειά τους» μου απαντά ο κ. Παπαδάκης, προσθέτοντας ότι πέρα από το ζήτημα των αδειών, ο εισαγγελέας καθίσταται ένα «υπερόργανο με υπερεξουσίες που θα έχει το δικαίωμα να προσβάλλει και να ανακόπτει κάθε απόφαση του συμβουλίου της φυλακής». Αξίζει δε, να γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα, οι παραβιάσεις και οι αποδράσεις κρατουμένων που βρίσκονταν σε άδεια κυμαίνονται σε πολύ χαμηλά ποσοστά.
- Για πρώτη φορά θα μπορεί το συμβούλιο φυλακής σε περίπτωση πειθαρχικού παραπτώματος, να ακυρώσει αναδρομικά μεροκάματα που ο κρατούμενος έχει κάνει μέσα στη φυλακή, αφαιρώντας τα από τον ευεργετικό υπολογισμό των ημερών της ποινής του (άρθρο 67). «Αυτό είναι αδιανόητο. Είναι σαν να έχεις δουλέψει κάπου και με οποιοδήποτε παράπτωμα, να σου ζητάει ο εργοδότης σου πίσω τους μισθούς που σου έχει δώσει. Οι κρατούμενοι κάνουν μεροκάματα μέσα στη φυλακή, και μια μέρα δουλειάς, ένα ημερομίσθιο δηλαδή, μετράει για δυο μέρες φυλακής. Με αυτό τον τρόπο μειώνεται ο πραγματικός χρόνος έκτισης της ποινής. Το να στα αφαιρούν αναδρομικά για κάποιο πειθαρχικό αδίκημα είναι πρωτάκουστο» λέει o κ. Παπαδάκης.
- Ένα άλλο αίτημα των κρατουμένων, πέρα από την απόσυρση των παραπάνω άρθρων, είναι η απόσυρση της ηλεκτρονικής επιτήρησης στην τακτική άδεια -γεωεντοπισμός ή αλλιώς, το λεγόμενο βραχιολάκι (άρθρο 54 παρ. 3) -και του κατ’ οίκον περιορισμού με βραχιολάκι που αντικαθιστά την υφ’ όρων απόλυση (άρθρο 58 παρ. 4). Το βραχιολάκι κοστίζει περίπου 15 ευρώ την ημέρα και το κόστος θα το επωμίζεται ο κάθε κρατούμενος για τον εαυτό του, δηλαδή, η άδεια, παύει να είναι μια στιγμή ευεργετικής ελευθερίας, ως οφείλει, για να καταστεί μια άλλη μορφή περιορισμού και μια πολυτέλεια για λίγους βάσει οικονομικών κριτηρίων. «Το μέτρο αυτό προβλέπεται ως υποχρεωτικός όρος των κρατουμένων που έχουν καταδικαστεί σε πάνω από 15 χρόνια φυλάκισης. Αυτοί, μαζί με τους ισοβίτες, αποτελούν το 1/3 του πληθυσμού των φυλακών της χώρας. Αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό το μέτρο στιγματίζει και δεν περιορίζει τη φυλάκιση, αλλά περιορίζει την ελευθερία» σχολιάζει ο κ.Παπαδάκης. Το σωφρονιστικό σύστημα κλείνει τις πόρτες του για τους κρατούμενους, αλλά τις ανοίγει για μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες για υπηρεσίες ασφάλειας, την ιδιωτική βρετανική πολυεθνική G4S που κατασκευάζει τα βραχιολάκια. Αξίζει να γνωρίζουμε ότι η G4S, μεταξύ άλλων, παρέχει τον εξοπλισμό ελέγχου και ασφαλείας στο Ισραήλ και στις φυλακές όπου κρατούνται Παλαιστίνιοι πολιτικοί κρατούμενοι, ανάμεσά τους και πολλά παιδιά, έχοντας κατηγορηθεί επανειλημμένως για απάνθρωπα βασανιστήρια.
- Ο νέος Κώδικας επιτρέπει να εξαναγκαστεί κρατούμενος απεργός πείνας σε σίτιση (άρθρο 31 παρ. 3). «Και αυτό αποτελεί πισωγύρισμα, εφόσον εξομοιώνεται ο απεργός πείνας με άνθρωπο ο οποίος έχει απώλεια συνείδησης και στερείται την ικανότητα να διευθύνει το σώμα του και να ορίζει τα δικαιώματά του. Δε διατυπώνεται με σαφήνεια, αλλά ανοίγει τον δρόμο στον εισαγγελέα να παραβιάζει τα δικαιώματα του κρατούμενου» σχολιάζει ο κ. Παπαδάκης.
- Οι κρατούμενοι αγωνιούν για το δικαίωμά τους στην εκπαίδευση (άρθρο 33 παρ. 9 και άρθρο 56 παρ. 1) «Πρώτα απ' όλα, την εξαρτά από την έγκριση της φυλακής με βάση τη συνολική συμπεριφορά του κρατουμένου και δεύτερον, θα μπορεί να γίνεται υποχρεωτικά με ηλεκτρονική επιτήρηση. Ακόμα και στην εκπαίδευση, θα απαιτείται αιτιολογημένη απόφαση για να δοθεί άδεια, ενώ στον υπάρχοντα κώδικα απαιτείται αιτιολογημένη απόφαση όταν πρόκειται να απορριφθεί η άδεια. Εδώ, να τονίσουμε ότι δεν υπάρχει απεριόριστη πρόσβαση στο διαδίκτυο για τους κρατούμενους, σήμερα που το διαδίκτυο είναι η βασική πηγή ενημέρωσης και προβληματισμού. Η σχετική διάταξη επιτρέπει επίσκεψη μόνο σε συγκεκριμένους ιστότοπους μετά από έγκριση της φυλακής. Όλα αυτά είναι μόνο σε βάρος της εκπαίδευσης» λέει ο δικηγόρος.
Ως προς το «Γιατί και γιατί τώρα;», ο κ. Παπαδάκης μου απαντάει: «Δεν γνωρίζω και ομολογώ ότι είναι ένα ζήτημα που με απασχολεί σοβαρότατα γιατί δεν υπήρχε κανένα πολιτικό και κοινωνικό ρεύμα το οποίο να επιτάσσει την ανάγκη να αλλάξει ο Σωφρονιστικός Κώδικας. Δε μου μένει παρά να συνδέσω αυτή την κίνηση με το ταξίδι του Τσίπρα στις Ηνωμένες Πολιτείες και με ένα γεωπολιτικό καθεστώς που επιβάλλει την τρομοϋστερία».
Ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας έχει επαναφέρει τη συζήτηση σχετικά με τη διαβίωση στις φυλακές στο προσκήνιο, αν και ο διάλογος και η ανησυχία παραμένει περιορισμένη σε ένα μικρό μέρος της κοινωνίας (ας αναφέρουμε εδώ ότι σε πρόσφατη εφ' όλης της ύλης τηλεοπτική συνέντευξη του υπουργού Δικαιοσύνης, Σταύρου Κοντωνή, δεν αναφέρθηκε το θέμα του σωφρονισμού και των φυλακών παρά και τις τρέχουσες εξελίξεις). Όμως, το θέμα είναι διαχρονικό και η μεγαλύτερη εικόνα δυσοίωνη, αφού, χαρακτηριστικά, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει καταδικάσει πολλές φορές την Ελλάδα για τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης και υγιεινής (ενδεικτικά δες 1,2,3,4), ενώ πρόσφατα υπήρξαν καταγγελίες για θάνατο καρκινοπαθούς μέσα στη φυλακή που θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, αν κάποιοι δεν έλεγαν ότι «παίζει θέατρο».
![""]("https://www.thepressproject.gr/photos/img_460315009814851511080520.jpg")
Συμβολική κατεδάφιση του εξωτερικού τοίχου των γυναικείων φυλακών Κορυδαλλού, 25 Ιουλίου 2017. Nikos Libertas / SOOC
Τηλεφώνημα μέσα από τον Κορυδαλλό: «Στις φυλακές δεν υπάρχουν τέρατα αλλά άνθρωποι»
Στην άλλη άκρη της γραμμής είναι η Όλγα Οικονομίδου, κρατούμενη από τον Μάρτιο του 2011, και μέλος της Επιτροπής Αγώνα των γυναικείων φυλακών Κορυδαλλού.
«Στον Κορυδαλλό είμαστε περίπου 150 κρατούμενες, 150 κρατούμενες σε κατάσταση αβεβαιότητας. Υπάρχουν συνεχείς συζητήσεις και μας ανησυχεί ο πόλεμος από τα μίντια, τα οποία τραγικοποιούν την κατάσταση, προβάλλοντας επιλεκτικά γεγονότα για να πάνε κόντρα στην ελευθερία των κρατουμένων.
»Το υπουργείο Δικαιοσύνης λέει ότι ο νέος Σωφρονιστικός θα φέρει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές και ότι θα διαφυλάξει τα δικαιώματά μας. Διαβάσαμε τα άρθρα και κρίνουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Θέλουν να ρίξουν στάχτη στα μάτια, μιλώντας για ενημέρωση των κρατουμένων ως προς τα δικαιώματά τους όταν εισάγονται στη φυλακή και για τα τετραγωνικά διαβίωσης, τα οποία είναι αστεία μπροστά στα χειρότερα που θέλουν να θεσμοθετήσουν. Κάποια άρθρα προσβάλλουν την αξιοπρέπειά μας και άλλα περιορίζουν τις ανάσες ελευθερίας που έχουμε. Το βραχιολάκι, για παράδειγμα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να αντικαταστήσει την προφυλάκιση, αλλά όχι για να σου κόψει στην ουσία την άδεια.
»Οι άδειες ξεκινάνε από 3 ημερών και κάθε φορά που κάνεις αίτηση μπορείς να πάρεις μια μέρα παραπάνω, αλλά μέχρι 9 μέρες το πολύ. Οι κρατούμενοι δεν έχουν χρήματα να βγάλουν την καθημερινότητά τους μέσα στη φυλακή, πώς θα δίνουν 15 ευρώ τη μέρα για το βραχιολάκι τους;
»Οι κινητοποιήσεις μας είναι να κρατάμε ανοιχτά τα προαύλια από τις 12 μέχρι τις 2 το μεσημέρι και από τις 17.30 μέχρι τις 20.30, ενώ κανονικά κλείνει στις 17.30. Αρνούμαστε να μπούμε στα κελιά μας κατά τη μεσημεριανή κατάκλιση και παρατείναμε κατά μία ώρα το βραδινό κλείδωμα των κελιών, από τις 20:00 στις 21:00.Ο αγώνας μας θα κλιμακωθεί αν χρειαστεί. Δεν ξέρω αν θα προβούμε σε απεργία πείνας, δεν έχει ληφθεί κάποια απόφαση ακόμα. Oι σωφρονιστικοί υπάλληλοι κατανοούν το δίκαιο των αιτημάτων μας και δε μας δημιουργούν πρόβλημα. Όσο για το πώς μας συμπεριφέρονται γενικότερα, δεν υπάρχει κάτι στάνταρ. Θα δεις την ίδια σωφρονιστική υπάλληλο να μιλάει ευγενικά σε κάποια κρατούμενη, ενώ σε κάποια άλλη να είναι μιλάει προσβλητικά. Μπορεί να μην υπάρχουν πλέον ξυλοδαρμοί όπως παλαιότερα, αλλά η αδιαφορία τους μπορεί να αποβεί έως και θανατηφόρα. Και η αδιαφορία κυριαρχεί εδώ.
»Στο πρόσφατο παρελθόν, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, έγιναν προγράμματα στις φυλακές που ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα και την αξιοποίηση του χρόνου, όπως σεμινάρια ή κινηματογραφικές λέσχες. Υπάρχει διαφορά, να μην το αρνηθούμε αυτό. Αλλά υπολείπονται πολλά πράγματα. Το πιο σημαντικό είναι ότι στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού δεν έχουμε σχολείο και οι κρατούμενες αποκλείονται από τη μόρφωση.
»Ούτε πρόσβαση στο ίντερνετ έχουμε. Τώρα λένε να δώσουν πρόσβαση στις κρατούμενες φοιτήτριες, αλλά μόνο μία ώρα τη βδομάδα και με επιτήρηση φυσικά, το οποίο είναι αστείο αν σκεφτεί κανείς τον όγκο που έχει να διαβάσει ένας φοιτητής.
»Θέλουμε τα αιτήματά μας να ακουστούν όσο πιο δυνατά για να αντιληφθεί ο κόσμος το τι συμβαίνει εδώ μέσα και να είμαστε σε αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους έξω. Το σημαντικότερο είναι να καταλάβουν ότι χωρίς διεξόδους και χωρίς επαφή με τον κόσμο έξω από τα τείχη των φυλακών, οι κρατούμενοι θα καταντήσουν αγρίμια στα κλουβιά. Και μέσα στις φυλακές δεν υπάρχουν τέρατα, αλλά άνθρωποι.
»Οι φυλακισμένοι δεν είναι ένα ξεκομμένο κομμάτι της κοινωνίας. Πολλοί θα μπορούσαν να βρεθούν εδώ μέσα για μικροαδικήματα και βλέπουμε και ανθρώπους που χρωστάνε κάποια χρήματα να μπαίνουν μέσα. Η αυστηροποίηση που εφαρμόζεται στις φυλακές, θα έρθει αύριο και στην υπόλοιπη κοινωνία. Ελπίζω να διευρυνθεί η ενημέρωση και να κερδίσουμε τον αγώνα μας.»
Κλείνοντας το τηλέφωνο με την Όλγα, αναρωτιέμαι εάν με την εφαρμογή του νέου Σωφρονιστικού αυτή η συζήτηση που κανονίσαμε και πραγματοποιήσαμε άμεσα, θα γινόταν ποτέ, εφόσον όλα τα τηλέφωνα που καλούν οι κρατούμενοι θα πρέπει να είναι εκ των προτέρων δηλωμένα και εγκεκριμένα.
Έχε το νου σου στο παιδί
«Όταν μια κρατούμενη είναι ετοιμόγεννη, μεταφέρεται από τις φυλακές Θήβας στον Κορυδαλλό προκειμένου να έχει κοντά μαιευτήριο. Αφού γεννήσει, μένει για 1-2 μήνες στον Κορυδαλλό και έπειτα μεταφέρεται με ένα κλουβάκι μεταγωγών πίσω στο κελί της στη Θήβα. Δεν επιστρέφει, όμως, μόνη της. Αυτή τη φορά έχει μαζί της και το μωρό της. Εκεί πια το παιδί ζει σαν κρατούμενος. Περνάει, δηλαδή, από μηχανήματα ελέγχου, ακολουθεί τα ωράρια των κρατούμενων: πρωινή καταμέτρηση, μεσημεριανό κλείδωμα, βραδινή καταμέτρηση και βραδινό κλείδωμα. Ένα παιδί που γεννιέται και μεγαλώνει μέσα στη φυλακή δεν έχει κανένα ερέθισμα και αργεί πάρα πολύ να κοινωνικοποιηθεί, να μιλήσει, να περπατήσει και να αναπτύξει τις δεξιότητες του» είναι τα λόγια του Στέλιου Μπαζίγου, μέλους της πρωτοβουλίας αλληλεγγύης Καμία Μητέρα και Κανένα Μωρό στη Φυλακή.
«Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα υπάρχουν 13 παιδιά στις φυλακές και 3-4 κρατούμενες εγκυμονούσες. Μάλιστα υπάρχει και μία κρατούμενη με δύο παιδιά σε ένα χώρο που δεν είναι πάνω 6 τετραγωνικά μέτρα. Επί Παρασκευόπουλου, ψηφίστηκε ένας νόμος που όριζε ότι όσες μητέρες έχουν καταδικαστεί σε ποινή φυλάκισης μέχρι 10 έτη και έχουν παιδί έως 8 ετών, θα μπορούν να εκτίσουν το υπόλοιπο της ποινής τους σε κατ' οίκον περιορισμό. Από αυτό το νομοσχέδιο επωφελήθηκε μόνο μία μητέρα γιατί στα ελληνικά δικαστήρια σπάνια θα καταδικαστείς σε λιγότερο από δέκα έτη. Η πλειοψηφία των κρατουμένων έχει μεγαλύτερες ποινές. Παράλληλα, το συμβούλιο της φυλακής απέρριπτε τις αιτήσεις των εννέα κρατουμένων που άσκησαν το δικαίωμά τους για κατ' οίκον περιορισμό. Με τον νέο Σωφρονιστικό, ακόμα κι αυτό εντέχνως καταργείται καθώς τίθεται η προϋπόθεση να μην υπάρχει διαθέσιμος χώρος στη φυλακή για τη μωρομάνα και το παιδί της (άρθρο 13 παρ. 3). Και χώρος στις φυλακές πάντα εφευρίσκεται» εξηγεί ο Στ. Μπαζίγος, ενώ εκφράζει την ανησυχία του για το κατά πόσο το υπουργείο νομοθετεί με βάση το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. «Ο ενδοσωματικός έλεγχος, για παράδειγμα, θα φτάσει και στα παιδιά;» αναρωτιέται.
![""]("https://www.thepressproject.gr/photos/fylakes_photo11511213780.jpg")
Φυλακές ανηλίκων Αυλώνα. Φωτογραφία από το theschooligans.gr
«Δε γίνεται σωφρονισμός αλλά ανακύκλωση κρατουμένων. Είναι κι αυτή μια βιομηχανία»
Σύμφωνα με τον υπό ψήφιση Κώδικα, όταν το παιδί κλείσει τα τρία, θα αποφασίζει ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός του καταστήματος κράτησης εάν το παιδί πρέπει να μεταφερθεί σε συγγενικό περιβάλλον ή σε ίδρυμα (άρθρο 13 παρ. 4). «Θα το αποκόπτουν από τον μοναδικό άνθρωπο με τον οποίο θα έχει δεθεί, τη μητέρα του, και θα είναι πλήρως ιδρυματοποιημένο στα πιο κομβικά χρόνια της ζωής του. Στην ουσία φτιάχνουμε νέους κρατούμενους. Ενδεικτικό για την αποτυχία του σωφρονιστικού μας συστήματος είναι ότι από τις φυλακές Αυλώνα, τα 2/3 των ανήλικων φυλακισμένων επιστρέφουν στη φυλακή ως ενήλικες παραβάτες πλέον. Δε γίνεται, λοιπόν, σωφρονισμός αλλά ανακύκλωση κρατουμένων. Βέβαια, οι κρατούμενοι είναι κι αυτή μια βιομηχανία, τα χρήματα που διακυβεύονται είναι πολλά» σχολιάζει ο Στ. Μπαζίγος.
Με αφορμή τη συζήτησή μας για τον νέο Σωφρονιστικό, τον ρωτάω αν τα παιδικά επισκεπτήρια και οι ειδικά διαμορφωμένοι χώροι δίνουν πράγματι τη δυνατότητα στην οικογένεια να νιώσει πιο κοντά. «Ακόμα και σε αυτόν τον λίγο χρόνο που το παιδί μπορεί να δει την κρατούμενη μητέρα του, για παράδειγμα, ο πατέρας δεν μπορεί να είναι παρών. Οπότε δε νομίζω ότι έρχεται πραγματικά πιο κοντά η οικογένεια, και το παιδί μένει να αναρωτιέται γιατί δε συναντάει ποτέ τον μπαμπά του και τη μαμά του μαζί» απαντάει.
Στη Γαλλία, ο Ποινικός Κώδικας θέτει τον όρο να αναζητούνται εναλλακτικές λύσεις κράτησης για τις μητέρες που φροντίζουν μόνες τους ανήλικα κάτω των 16 ετών. Στην Ιταλία, οι γυναίκες φυλακισμένες μπορούν να εγκαταλείψουν τη φυλακή αφού εκτίσουν το 1/3 της ποινής τους προκειμένου να αναθρέψουν τα κάτω των 10 ετών παιδιά τους, εκτίοντας το υπόλοιπο σε κατ' οίκον περιορισμό. Επιπλέον, μία μητέρα που έχει παιδί κάτω των 6 ετών δεν εκτίει ποινή στη φυλακή εκτός κι αν έχει διαπράξει κάποιο ειδεχθές έγκλημα. Στην Ισπανία, έχουν εγκαθιδρυθεί οι Εξωτερικές Μονάδες για Μητέρες (Unidad Externa de Madres), σπίτια δηλαδή μέσα στον ιστό της πόλης, όπου ζουν οι γυναίκες κρατούμενες με τα παιδιά τους σε μια προσπάθεια να σπάσει ο κύκλος της κοινωνικής απομόνωσης σε ένα πιο υγιές περιβάλλον για τη μητέρα και το παιδί της.
«Στην Ελλάδα οι συνθήκες είναι άθλιες. Τα παιδιά ζουν σε χώρους χωρίς θέρμανση και χωρίς να έχουν μόνιμο παιδίατρο. Αν με ρωτάτε, κανένα παιδί δε θα έπρεπε να ζει στη φυλακή. Μόνο οι λέξεις "παιδί" και "φυλακή" δίπλα-δίπλα, φανερώνουν τη βαρβαρότητα του συστήματός μας» λέει ο Στ. Μπαζίγος, νεαρός πατέρας και ο ίδιος ενός μικρού κοριτσιού.
*«Ο πολιτισμός μίας χώρας εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται στους φυλακισμένους της.» Αυτά ήταν τα λόγια του Ντοστογιέφσκι που ακούστηκαν στην ελληνική Βουλή πριν λίγες μέρες διά στόματος του υπ. Οικονομικών, Ευκλ. Τσακαλώτου, ως απάντηση στην κατάθεση τροπολογίας της ΝΔ για τις φυλακές. Ίσως αντί για τα έδρανα της ΝΔ, ο κ.Τσακαλώτος να έπρεπε να κοιτάξει δεξιά του, προς τον υπουργό Δικαιοσύνης.
**Η Επιτροπή Αγώνα γυναικείων- αντρικών φυλακών Κορυδαλλού καλεί την Κυριακή, 26 Νοεμβρίου, σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας κατά του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα. Η συγκέντρωση θα γίνει στις 6 το απόγευμα απέναντι από τις φυλακές, στις Γρηγορίου Λαμπράκη και Σολωμού.