Είναι η διαφθορά στο ποδόσφαιρο φυσικό φαινόμενο;

του Μηνά Κωνσταντίνου

«Τα σπορ είναι ένας οικονομικός τομέας, καθόλου διαφορετικός από άλλους διαφορετικούς τομείς όπως η πολιτική, βιομηχανίες, εξοπλιστικές βιομηχανίες ή εμπόριο όπλων.» Τάδε έφη στο ThePressProject ο ερευνητής του Ινστιτούτου Έρευνας και Καινοτομίας (IRIS) και ειδικευμένος σε θέματα διαφθοράς στο ποδόσφαιρο, Πιμ Βερσούρεν. Αυτό μπορούν εύκολα να το καταλάβουν άπαντες, από τις πολυεθνικές και τους κολοσσούς της διαφήμισης σε όλο τον κόσμο, τους μάνατζερ και τους χορηγούς μέχρι τους προπονητές και τους προέδρους της κερκίδας.

Αρκεί ακόμα και μία γρήγορη ματιά στα οικονομικά μεγέθη. Εισπράξεις από εισιτήρια και τηλεοπτικά δικαιώματα, χορηγοί, μεταγραφές αθλητών, εμπορικό υλικό των συλλόγων, στοιχηματισμός, βραβεία και μία σειρά άλλα πεδία οικονομικής ανάπτυξης για όσους περιτριγυρίζουν αυτό που σήμερα αποκαλούμε αθλητισμό, και ειδικά «πρωταθλητισμό».

Η συνολική αξία της βιομηχανίας του αθλητισμού, που κάθε χρόνο αυξάνεται αισθητά, αποτιμούνταν το 2015, σύμφωνα με μελέτη για λογαριασμό της ευρωβουλής, σε 145 δισ. ευρώ. Στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο συγκεκριμένα, το άθροισμα της εμπορικής αξίας μόνο των 20 πλουσιότερων ποδοσφαιρικών συλλόγων εκτιμάται σε περισσότερα από 8 δισ. ευρώ, ενώ στα πέντε σημαντικότερα πρωταθλήματα η αξία των μεταγραφών κατά το 2016 ξεπέρασε τα 4 δισ. ευρώ.

Την ίδια ώρα, η συνολική αξία της στοιχηματικής βιομηχανίας, σύμφωνα με την Interpol, αποτιμούνταν το 2012 σε 1 τρισ. ευρώ, ενώ σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, νόμιμος και παράνομος στοιχηματισμός ξεπερνά σήμερα τα 3 τρισ. ευρώ. Όσο για το ντόπινγκ, μπορεί να μην υπάρχουν στοιχεία για το κόστος του, όμως ετησίως δαπανώνται περισσότερα από 300 εκατ. ευρώ διεθνώς για να πραγματοποιηθούν περί τα 300.000 τεστ, ενώ τα κρούσματα αυξάνονται συνεχώς.

Εάν μπορούσε κανείς να συνοψίσει τη διαφθορά στο ποδόσφαιρο και τον αθλητισμό γενικότερα, θα το έκανε αναλογιζόμενος τα τεράστια ποσά που «επενδύονται» διεθνώς, τα οποία συνυπάρχουν με ένα εξόχως διαβλητό σύστημα στοιχηματισμού σε απόλυτο συγχρονισμό με ένα δαιδαλώδες σύστημα φοροδιαφυγής, με φόντο τις απαγορευμένες ουσίες, τη χειραγώγηση αποτελεσμάτων και τον συνεχή εκφυλισμό της έννοιας του πρωταθλητισμού.

Όλα τα παραπάνω προέκυψαν και κατά την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την πρώτη εβδομάδα του Νοεμβρίου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες υπό τον τίτλο «Καταπολέμηση της Διαφθοράς στον Ευρωπαϊκό Αθλητισμό», όπου ομιλητές από αρκετούς χώρους που σχετίζονται με τον αθλητισμό επιχείρησαν να φωτίσουν αρκετές εκφάνσεις της διαφθοράς στον αθλητισμό, με επίκεντρο το ποδόσφαιρο.

Μεταξύ των ομιλητών, εκτός του Πιμ Βερσούρεν, βρέθηκαν ο υφυπουργός Αθλητισμού, Γιώργος Βασιλειάδης, ο πρώην διεθνής ποδοσφαιριστής, Κώστας Κατσουράνης, ο καθηγητής Χαράλαμπος Τσορμπατζούδης, ο επίκουρος καθηγητής Βασίλης Μπαρκούκης από το τμήμα Επιστήμης και Φυσικής Αγωγής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η λέκτορας του Πανεπιστημίου του Loughborough Ελισάβετ Μανώλη, καθώς και ο σύμβουλος της Κομισιόν για θέματα αθλητισμού, Τζορτζ Πάτερσον και η αθλήτρια της ΕΕ, Παουλίνα Τόμτσικ.

«Όλοι ξέρουν τον Κριστιάνο Ρονάλντο και τον Μέσι. Ο κόσμος μπορεί να μην καταλαβαίνει πώς δουλεύει αυτό το δαιδαλώδες σύστημα, όμως όταν βλέπει ότι ο Ρονάλτο δεν πλήρωσε 35 εκατομμύρια ευρώ και έχει κερδίσει άλλα 100, καταλαβαίνει» θα δηλώσει στο TPP ο Στέλιος Κούλογλου μετά την εκδήλωση, ο οποίος και τη διοργάνωσε.

Είναι πολλά, πάρα πολλά τα λεφτά

Ακόμα κι εάν δεν ακολουθήσει κανείς την παραδοσιακή συμβουλή «ακολούθησε το χρήμα», δε θα δυσκολευτεί να καταλάβει πως τα τεράστια ποσά που «επενδύονται», έχουν μοναδικό στόχο να αποφέρουν ακόμα μεγαλύτερα ποσά. Και εάν η φοροαποφυγή είναι ένας τρόπος για να πληρώσουν παράγοντες, ποδοσφαιριστές και εταιρείες λιγότερα στα κράτη στων οποίων τον έλεγχο υπόκεινται, η αγορά του στοιχήματος προσφέρει ευκαιρίες για πολλαπλάσια οφέλη, πλήττοντας αθλητές και αθλήματα.

Το 1997, η είδηση πως σε αρκετά γήπεδα της αγγλικής ποδοσφαιρικής Premiership έσβησαν ταυτόχρονα τα φώτα των προβολέων δεν είχε καμία απολύτως σημασία και αντιμετωπίστηκε ως ένα τραγελαφικό γεγονός. Χρειάστηκε να γίνει γνωστό πως στην Ασία οι στοιχηματικές εταιρείες θεωρούν ως τελικό το αποτέλεσμα ενός αγώνα εάν αυτός διακοπεί για τεχνικούς λόγους για να καταλάβουν όλοι τι ήταν πιθανόν να συνέβη.

Τα ποσά που παίζονται ετησίως στο στοίχημα, κυμαίνονται διεθνώς από 1 έως 3 τρισ. ευρώ, ενώ σύμφωνα με αρκετές πηγές, το παράνομο στοίχημα εκτιμάται στο 80% του συνολικού τζίρου. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι προφανές πως τα εργαλεία φοροαποφυγής και ξεπλύματος βρώμικου χρήματος που χρησιμοποιούνται σε όλους τους άλλους τομείς της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, προσφέρουν για τους παράγοντες που πλουτίζουν από το ποδόσφαιρο μία εύκολη διέξοδο διαφυγής. Άλλωστε, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκτιμάται πως κάθε χρόνο ξεπλένονται περί τα 90 δισ. ευρώ μαύρου χρήματος.
 

Ελεγκτικοί μηχανισμοί – τροχονόμοι διαφθοράς

Το περασμένο καλοκαίρι, η «ακριβότερη μεταγραφή στον κόσμο» ενός διεθνούς φήμης ποδοσφαιριστή, του Νεϊμάρ από την Μπαρτσελόνα στην Παρί Σεν Ζερμαίν, ξεπέρασε σε συνολικό κόστος τα 500 εκατ. ευρώ. Το γεγονός αυτό και όσα ακολούθησαν κατάφεραν να καταδείξουν τα όρια ελέγχου που μπορεί να έχει η οποιαδήποτε παγκόσμια ομοσπονδία έναντι των νέων κεφαλαίων (και ηθών) που έχουν εισέλθει πλέον για τα καλά στον διεθνή αθλητισμό.

Σημειώνεται, πως είναι η ίδια η ευρωπαϊκή ομοσπονδία ποδοσφαίρου (UEFA) που έχει θεσπίσει το περιβόητο «οικονομικό fair play», που προβλέπει πως κάθε σύλλογος οφείλει να έχει τα έξοδά του σε ισορροπία με τα έσοδα. Βέβαια, ας μη γελιόμαστε, σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, είναι βέβαιο πως ακόμα και τα εκατοντάδες αυτά εκατομμύρια, ο ιδιοκτήτης της ομάδας θα καταφέρει να τα πάρει πίσω μέσα από την εμπορική εκμετάλλευση του αθλητή.

Η μεταγραφή έγινε μέσα από ένα παράθυρο που παρέκαμπτε τον κανόνα των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών των ομάδων, καθώς ο μεγιστάνας της Παρί Σεν Ζερμαίν ουσιαστικά τον αγόρασε και τον παραχώρησε στην ομάδα του, και οι αντιδράσεις έφτασαν μέχρι την Κομισιόν, η οποία όμως παρακολουθεί πάντα σιωπηλή. Άλλωστε, όπως υποστηρίζουν αρκετοί, η Κομισιόν δεν έχει την εντολή ούτε την ιδιότητα να ρυθμίσει την ποδοσφαιρική αγορά, παρά μόνο να επιβάλει την πειθαρχία όλων στους κανόνες.

Όμως, το γεγονός πως οι κανόνες που έχουν θεσπίσει οι θεσμοί που είναι υπεύθυνοι γι’ αυτό είναι γεμάτοι σχετικά παραθυράκια, καταμαρτυρεί και την υποκριτική τους στάση. Από τις εθνικές ομοσπονδίες έως τη FIFA και την Κομισιόν. Έτσι, ο Σαουδάραβας ιδιοκτήτης των Γάλλων κατάφερε να διαθέσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, χωρίς να είναι υποχρεωμένος να δικαιολογήσει την πηγή των εσόδων του.

Αυτό ήταν το τελευταίο φανταχτερό κομμάτι τού ψηφιδωτού της διαφθοράς στο ποδόσφαιρο, που το συνθέτουν από πιτσιρικάδες σε ακαδημίες μικρών συλλόγων έως χαρτογιακάδες με έδρα τα νησιά Κεϊμάν, και που όσο από πιο κοντά το πλησιάζει κανείς, τόσο πιο ευκρινώς παρατηρεί πως η διαφθορά είναι σύμφυτη με τον τρόπο που παίζεται σήμερα το παιχνίδι, όλο και πιο συχνά με την κάλυψη και τη συμμετοχή των υψηλότερων κλιμακίων.

Το πόσο ψηλά μπορεί να φτάσει η διαφθορά στο ποδόσφαιρο, το απέδειξε η αποκάλυψη του «μεγαλύτερου σκανδάλου διαφθοράς στην ιστορία του ποδοσφαίρου», όταν οι συμμετοχές πλήθους κορυφαίων προέδρων ποδοσφαιρικών ομοσπονδιών ανά τον κόσμο έδωσαν…. άλλη αίγλη σε μια υπόθεση που τα έχει όλα. Εκβιασμοί, δωροδοκίες, ξέπλυμα μαύρου χρήματος, σε μια υπόθεση που το ελληνικό στοιχείο φαίνεται να έχει εξίσου έντονη παρουσία.
 

Η ελληνική διαφθορά που… αγαπάμε να μισούμε

Στην Ελλάδα, οι συνεχείς ειδήσεις για παράνομο τζόγο το τελευταίο διάστημα αποδεικνύουν πως και στη χώρα μας υπάρχει ισχυρότατο δίκτυο παράνομου στοιχήματος. Μάλιστα, πριν από λίγους μήνες έγινε γνωστό πως με απόφαση του Αρείου Πάγου ορίζονται υπεύθυνοι εισαγγελείς για τη διεξαγωγή «τυχερών παιγνίων χωρίς άδεια» σε όλη τη χώρα.

Βέβαια, είναι παράλληλα γεγονός πως στη χώρα μας το καθεστώς ευνοεί ακόμα μία και μόνο ιδιωτική εταιρεία στοιχήματος, αυτή του ΟΠΑΠ, με τα αποτελέσματα της λεόντειας συμφωνίας για την αποκρατικοποίησή του να είναι γνωστά.

Την ίδια ώρα, η σύγχρονη ιστορία του ντόπινγκ στην Ελλάδα περιγράφει με επίσης μελανά χρώματα την κατάσταση, με το ποδόσφαιρο πάντως να μην εμφανίζει συχνά τέτοια κρούσματα, τουλάχιστον σε επίπεδο ελέγχων. Το «θαύμα» του να κερδίζει η χώρα μας ολυμπιακά μεταλλεία, ακόμα και σε αθλήματα που δεν είχε ούτε ακαδημίες, μετατράπηκε γρήγορα σε εφιάλτη.

Ωστόσο, όπως ανέφερε και ο καθηγητής Βασίλης Μπαρμπούκης, υπάρχουν ακόμα και περιπτώσεις του λεγόμενου ψυχαγωγικού αθλητισμού, όπως αυτή του body building, που τα ποσοστά ντόπινγκ φτάνουν σε δυσθεώρητα ύψη, υποβοηθούμενα και από το γεγονός πως δεν υπάρχει καν σχετική νομοθεσία.
 
«Αυτό που έχω να πω στο θέμα, είναι ότι κι εμείς πήραμε χρήματα όταν ήμασταν ποδοσφαιριστές, αλλά τα δηλώναμε όλα. Ειδικά όταν παίζαμε στο εξωτερικό θυμάμαι ότι κάναμε δηλώσεις και στις δύο χώρες» θα πει ο πρώην διεθνής ποδοσφαιριστής, Κώστας Κατσουράνης, που βρισκόταν στο πάνελ των Βρυξελλών, εκφράζοντας προφανώς πλήθος άλλων ποδοσφαιριστών στη χώρα μας. Ο ίδιος, ωστόσο, υποστήριξε πως δεν είναι λίγες οι φορές που οι παίκτες, συνήθως σε μικρές ηλικίες, πέφτουν θύματα των μάνατζερ ή κακών συμβούλων, με αποτέλεσμα να μένουν έκθετοι απέναντι στον νόμο μετά από αντίστοιχες αποκαλύψεις. Όπως βρίσκονται εκτεθειμένοι σε κάθε πλευρά που θέλει να εκμεταλλευτεί την κατάσταση για οποιοδήποτε άλλο όφελος.

Από τις αποκαλύψεις για τον τρόπο που παίκτες διεθνούς φήμης όπως ο Κριστιάνο Ρονάλντο και ο Μέσι καταφέρνουν να αποφεύγουν τη φορολόγηση, έως τον μεγαλομέτοχο του Ολυμπιακού, Βαγγέλη Μαρινάκη (αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του TPP το 2016) και τους Ρώσους στα Paradise Papers που απέκτησαν μεγάλες αγγλικές ομάδες μέσω offshore, οι διαδρομές που μπορεί να ακολουθήσει το πολύ χρήμα είναι πολλές.
 

Οι (αδιέξοδες) διαδρομές της Δικαιοσύνης

Συζητώντας στην εκδήλωση του ευρωκοινοβουλίου για την κατάσταση στην Ελλάδα, τόσο ο εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης, υφυπουργός Αθλητισμού Γ. Βασιλειάδης, όσο και ο εκπρόσωπος της Κομισιόν, Τζορτζ Πάτερσον, υπογράμμισαν την απουσία της ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στη διαφθορά στο ποδόσφαιρο. Από διαφορετικό πόστο ο καθένας, επιβεβαίωσαν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μοιάζει ανήμπορη να αντιδράσει μπροστά στα μεγάλα συμφέροντα.

Σαν φάρσα της τύχης ήρθε το τηλεφώνημα του υφυπουργού από την Αθήνα, χτυπώντας πρώτο τον συναγερμό μιας είδησης που εκείνη την ώρα έκανε τον γύρο των ελληνικών και διεθνών ΜΜΕ και θα διέκοπτε τη συζήτηση για τη διαφθορά στο ποδόσφαιρο: αυτή της παραπομπής των 28 σε δίκη για τα «στημένα», μεταξύ των οποίων και ο πρόεδρος του Ολυμπιακού, Βαγγέλης Μαρινάκης.

«Ο νόμος είναι σαφής, ισχύει για όλους και έναντι όλων. Εφόσον υπάρχουν αυτές οι παραπομπές, ο νόμος προβλέπει αυτοδίκαιη έκπτωση (σ.σ. κάθε κατηγορούμενου) από όποιο αξίωμα έχει στον αθλητισμό κι εφόσον μιλάμε για ΠΑΕ, προβλέπεται και μεταβίβαση των μετοχών του. Δηλαδή παύση κάθε ενασχόλησης με τον αθλητισμό, ενός δεκαπέντε ημερών» θα δήλωνε λίγα λεπτά αργότερα ο υφυπουργός, κρατώντας πάντως επιφυλακτική στάση.

Για την υπόθεση αυτή, εκτός από τον πρόεδρο του Ολυμπιακού παραπέμπονται ο πρόεδρος και διοικητικά στελέχη της ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας, νυν και πρώην πρόεδροι άλλων ποδοσφαιρικών συλλόγων, πρώην διαιτητές, προπονητές και ποδοσφαιριστές, για σύσταση συμμορίας και για αλλοίωση αποτελέσματος αγώνων.

Υπενθυμίζεται πως η έτερη δίκη για τα «στημένα» στο ποδόσφαιρο, το περίφημο «Κοριόπολις» για την περίοδο 2008-2011, βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη. Μάλιστα, μόλις τον περασμένο Μάιο, το δικαστήριο αποφάσισε να μη ληφθούν υπόψη οι συνομιλίες που φέρονταν να έχουν καταγραφεί από τον υπερκοριό της ΕΥΠ, με την κατάληξη της υπόθεσης να προδιαγράφεται δυσοίωνη.

σκίτσο του Περικλή για την υπόθεση «Κοριόπολις» του 2011
 

Οι αθλητές σε ομηρία

Εάν σε ένα σημείο συναντήθηκαν οι ομιλητές της εκδήλωσης για τη διαφθορά στο ποδόσφαιρο, παρότι ο καθένας επιχείρησε να την πλησιάσει από άλλο μετερίζι, αυτό ήταν στο ζήτημα της παιδείας. Κι αυτό διότι, τα πλοκάμια της διαφθοράς -από την αλλοίωση αποτελεσμάτων αγώνων έως τη λήψη αναβολικών ουσιών- συνήθως περνούν μέσα από την επιλογή του ίδιου του αθλητή. Οι αιτίες και οι αφορμές, αρκετές.

Σε αντίθεση με έναν αθλητή με σχετική οικονομική υποστήριξη, αθλητές που έχουν ανάγκη χρηματοδότησης είναι πολύ πιο ευάλωτοι στη σκέψη της λήψης αναβολικών ουσιών. Κι αυτό διότι ο πρώτος είναι σε θέση να λάβει ακόμα και ουσίες νόμιμες για να υποβοηθήσει την ανάπτυξή του, ενώ ο δεύτερος, εκτός του ότι παρανομεί, ρισκάρει ακόμα και την ίδια του τη ζωή.

Παράλληλα, οι αθλητές και ειδικά οι νεότεροι βρίσκονται μόνοι απέναντι σε περίεργες προτάσεις από μάνατζερ, παλιούς αθλητές, ακόμα και τους ίδιους τους προπονητές τους. Το κλειδί, όπως ανέφεραν όλοι, βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο ο αθλητής γαλουχείται, την ώρα ωστόσο, που παντού προβάλλονται τα πρότυπα του πρωταθλητισμού πάση θυσία.

Ένα ακόμα εκκωφαντικό κενό, αυτό της νομοθεσίας για τους πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers), αφήνει εκείνον που θα αποφασίσει να μιλήσει, μόνο του απέναντι σε εγκληματικά στοιχεία που συνήθως κρύβονται πίσω από τέτοιου είδους υποθέσεις. Άπαντες γνωρίζουν πως ένας αθλητής που θα το κάνει αυτό σήμερα, είναι σίγουρα έκθετος σε κίνδυνο, καθώς τα εγκληματικά στοιχεία σχεδόν μονοπωλούν το πεδίο τέτοιου είδους δραστηριοτήτων.
 

Τις πταίει;

«Βλέποντας τις χρηματοδοτικές δαπάνες σε αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο, το τένις ή το μπάσκετ, καταλαβαίνεις πως υπάρχουν όλο και μεγαλύτερα κίνητρα για αθλητές και εμπλεκόμενους με τον αθλητισμό, προπονητές ή ομάδες, να κλέψουν για να διασφαλίσουν πως η ομάδα τους θα κερδίσει. Υπάρχουν πολλά κίνητρα, όπως και σε πολλούς άλλους τομείς της κοινωνίας. Όταν υπάρχουν χρήματα, υπάρχει ο κίνδυνος της διαφθοράς» δηλώνει στο TPP ο αναλυτής Π. Βερσούρεν, που έχει διεξαγάγει πλήθος μελετών για τη διαφθορά σε περισσότερες από 20 ευρωπαϊκές χώρες.

Για τον Π. Βερσούρεν, το πρόβλημα δεν είναι το ύψος των χρημάτων που δαπανώνται αλλά «το πώς διανέμονται μέσω όλων των εμπλεκόμενων αρχών». Όπως αναφέρει ο αναλυτής, «τα περισσότερα χρήματα πηγαίνουν στα πέντε μεγάλα πρωταθλήματα της ΕΕ, με τις μικρότερες κατηγορίες να δίνουν μάχη καθημερινά για χρηματοδότηση», με αποτέλεσμα, όπως εξηγεί, να ακολουθούν σκοτεινές διαδρομές, μεταξύ των οποίων και το ντόπινγκ.

Ουσιαστικά, το πρόβλημα θα μπορούσε κάποιος να το εντοπίσει στις ανισότητες που υπάρχουν μεταξύ συλλόγων και αθλητών, αν και προσωπικά αμφιβάλλω εάν αυτές είναι η αιτία ή το σύμπτωμα μίας ζούγκλας στην οποία, όπως παντού, ισχύει ο νόμος του ισχυρού.

Συνεπώς, η προδιαγεγραμμένη πορεία του ευρωπαϊκού και ελληνικού ποδοσφαίρου παραμένει σήμερα σταθερή, ακριβώς όπως τη διαπιστώνουν διά γυμνού οφθαλμού από τα καφενεία και τα προποτζίδικα μέχρι τα μεγάλα γήπεδα και τα αποδυτήριά τους.

Η αντιμετώπιση της συντεταγμένης πολιτείας σε υποθέσεις που βγαίνουν στον αφρό είναι ενδεικτικές της διάθεσης που (δεν) υπάρχει να αντιμετωπιστούν ουσιαστικά. Μοιάζει, όπως λένε πολλοί, σαν ένα πέναλτι μετά από ανατροπή. Κανείς δεν ξέρει εάν θα το βάλει.

Μέχρι λοιπόν να γίνει η… ανατροπή, ας μη γελιόμαστε: μόνο τυχαίες δεν είναι οι εκτελέσεις δικαιοσύνης και θεσμών που στέλνουν τη μπάλα όλο και πιο συχνά στον γάμο του Καραγκιόζη.