Την τελευταία δεκαετία δημιουργήθηκαν ή διευρύνθηκαν πολλά κοινωνικά και κοινοτικά κέντρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης της Ελλάδας. Σήμερα, η ανεργία στη χώρα παραμένει στο 25% και αυξάνεται σε ποσοστό άνω του 50% για τους νέους. Εν τω μεταξύ, ως αποτέλεσμα των μέτρων λιτότητας, οι συντάξεις μειώθηκαν κατά το ήμισυ και οι μισθοί στις θέσεις εργασίας του δημοσίου μειώθηκαν κατά 40%. Και πάνω από όλα αυτά, υπάρχει η διαβόητη προσφυγική κρίση.

Παράλληλα με τις καταλήψεις και τις διάφορες λαϊκές μονάδες κοινωνικής πρόνοιας, τα κοινοτικά κέντρα παρέχουν βοήθεια σε ανθρώπους που βρίσκονται σε διάφορες δύσκολες καταστάσεις, σε εκείνους που ξαφνικά δεν μπόρεσαν να πληρώσουν το ενοίκιο και να στηρίξουν τα παιδιά τους ή, στην περίπτωση πολλών προσφύγων, που ζούσαν σε καταυλισμούς με μη ικανοποιητικές συνθήκες . Πολλοί από τους τελευταίους έχουν πλέον γίνει «πελάτες» στα κέντρα υποδοχής και αλληλεγγύης.

Ο Γιάννης εργάζεται ως ψυχοθεραπευτής στο Κέντρο Κλινικής Ψυχολογίας Βαβέλ, το οποίο λειτουργεί εδώ και δέκα χρόνια. Αρχικά, το κέντρο επικεντρώθηκε στους αιτούντες άσυλο, αλλά σταδιακά έπρεπε να ανταποκριθεί και στις νέες εξελίξεις και έτσι το κέντρο έγινε επίσης κέντρο ημερήσιας φροντίδας για διάφορες κατηγορίες μεταναστών.

Τα περισσότερα από τα στρατόπεδα που έχουν δημιουργηθεί πρόσφατα είναι ανοιχτά. Τα κέντρα κράτησης στα νησιά, εν τω μεταξύ, παραμένουν κλειστά. Οι άνθρωποι είναι απίθανο να φτάσουν στην ηπειρωτική Ελλάδα από αυτές τις περιοχές και ουσιαστικά περιμένουν την απέλασή τους, όπως ορίζει η συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία, η οποία οριστικοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2016. «Εδώ προσπαθούμε να κατανοήσουμε τις ανάγκες των ανθρώπων και ποια είναι η ψυχική τους κατάσταση αφού πέρασαν από κάτι που δεν περίμεναν. Το να ζήσουν δηλαδή για δύο χρόνια σε στρατόπεδα», εξηγεί ο Γιάννης.

Η προσέγγιση της Βαβέλ είναι ατομική για κάθε νεοφερμένο και αυτό δημιουργεί εμπιστοσύνη. «Αυτό είναι που τους λείπει περισσότερο», συνεχίζει ο Γιάννης. Παρόλα αυτά, εξηγεί, είναι δύσκολο να δημιουργηθεί αυτή η σχέση, καθώς πολλοί πρόσφυγες δεν έχουν λάβει ποτέ ψυχολογική και ψυχιατρική βοήθεια. Στη Βαβέλ, προσπαθούν να προχωρήσουν πέρα από την ιδέα των προσφύγων ως αδύναμη ομάδα απειλούμενων ανθρώπων, που αδυνατούν να ενεργήσουν και να πάρουν αποφάσεις από μόνοι τους.

«Κάποιοι μπορεί να πιστεύουν ότι είναι ταπεινωτικό το να στέλνονται οι άνθρωποι αυτόματα στον ψυχολόγο… και το καταλαβαίνω αυτό. Νομίζω ότι προέρχεται από την ευαισθησία μας στο γεγονός ότι οι άνθρωποι υποφέρουν και δεν είμαστε σε θέση να κάνουμε τίποτα γι’ αυτό», λέει ο Γιάννης, εκφράζοντας τις δικές του αμφιβολίες, υπογραμμίζοντας ότι η κοινωνική ενσωμάτωση για αυτούς που περιμένουν για το άσυλο στην Ελλάδα πρέπει να γίνει δημόσιο ζήτημα.
Η κατάσταση στη Γερμανία δίνει ένα χρήσιμο μέτρο σύγκρισης. Εκεί, η φροντίδα ψυχικής υγείας μέσω της ψυχοθεραπείας που στοχεύει στον έλεγχο της διαταραχής του μετατραυματικού στρες (στρες, άγχος, κατάθλιψη και ψυχικά τραύματα) αποτελεί σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων κοινωνικής ένταξης. Η Ελλάδα, από την άλλη πλευρά, πάσχει από έλλειψη επαγγελματιών και για τον λόγο αυτό ένας αυξανόμενος αριθμός πιλοτικών προγραμμάτων στοχεύουν στο να εκπαιδεύσουν τους πρόσφυγες ώστε να είναι ισοδύναμοι ψυχοκοινωνικοί σύμβουλοι και να μπορούν να βοηθήσουν άλλους αιτούντες άσυλο ή άτομα στους οποίους έχει χορηγηθεί άσυλο μέσω ομαδικής θεραπείας. «Το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότεροι από αυτούς ζουν απομονωμένοι σε στρατόπεδα, έξω από την κοινωνία και έτσι δεν συναντούν σχεδόν ποτέ τους ντόπιους», λέει ο Γιάννης.

Μια σύγκρουση στον τοίχο

Το κλείσιμο της μεταναστευτικής οδού των Βαλκανίων ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Όταν χτίστηκε ένα φράχτης μεταξύ Ελλάδας και FYROM, για πολλούς ήταν μια πραγματική σύγκρουση με τον τοίχο. Δεν περίμεναν να τελειώσει εδώ τα ταξίδι τους. Γνωρίζουν ότι είναι πολύ δύσκολο για αυτούς να βρουν δουλειά στην Ελλάδα.

«Αλλά ακόμα και εδώ οι άνθρωποι μπορούν να βρουν δουλειά», συνεχίζει ο Γιάννης, «είναι υπέροχο όταν δείχνουν τι μπορούν να κάνουν. Παρ’ όλα αυτά, έχουμε πολλά προβλήματα με τις συνθήκες και τους μισθούς, και οι νεοεισερχόμενοι, φυσικά, κινδυνεύουν περισσότερο από πιθανή εκμετάλλευση, η οποία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990 και από τότε αυξάνεται. Η Ελλάδα ήταν πάντα έτσι, χρησιμοποιώντας τους μετανάστες ως εποχιακούς εργαζόμενους χωρίς εργασιακά δικαιώματα. Η συνεργάτιδά του, Καταρίνα, ψυχολόγος, προσθέτει «νομίζω ότι αυτό έχει καταστρέψει τη ζωή πολλών ανθρώπων εδώ».

Οι πρόσφυγες δυσκολεύονται να αποδεχθούν την ιδέα ότι θα παραμείνουν εκεί για πάντα. Είναι μια κατάσταση που βοηθάει πολύ την εμφάνιση κατάθλιψης. Ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να φέρει κατάθλιψη είναι οι τραυματικές εμπειρίες που βίωσαν στη χώρα που διέφυγαν ή που αντιμετώπισαν στο δύσκολο ταξίδι τους στην Ευρώπη.

Μπορεί να ακούγεται περίεργο, αλλά, κατά την άποψη των ειδικών, οι άνδρες είναι οι πιο απειλούμενες ομάδες, καθώς οι οργανώσεις και τα κοινοτικά κέντρα δίνουν την λιγότερη προσοχή σε αυτούς. Αυτοί θεωρούνται άνθρωποι που δεν επηρεάζονται από τέτοια προβλήματα ή που μπορούν να τα λύσουν μόνοι τους.

Οι πρόσφυγες στην Ελλάδα έχουν κολλήσει σε διάφορες καταστάσεις. Κάποιοι περιμένουν να διεκπεραιωθεί η αίτησή τους για άσυλο, μερικοί έχουν συμπεριληφθεί στο ευρωπαϊκό σύστημα μετεγκατάστασης (μεταναστευτικές ποσοστώσεις). Άλλοι δεν έχουν εγγραφεί, δεν βρίσκονται υπό κανένα στάτους και εξακολουθούν να πιστεύουν ότι θα βρουν λαθρεμπόρους που θα τους μεταφέρουν από την Ελλάδα σε κάποια άλλη χώρα στην Ευρώπη. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, αυτή η ψευδαίσθηση εξασθενεί.

Η λέξη Βαβέλ αναφέρεται στη Βαβυλωνία από την Παλαιά Διαθήκη. Αφού το σκέφτηκε για λίγο, ο Γιάννης απάντησε στην ερώτησή μου για το αν το όνομα έχει για τον ίδιο κάποια ειδική σημασία: «Είναι μια αρκετά απαισιόδοξη ιστορία, για την αποτυχία της επικοινωνίας. Ελπίζω ότι δεν θα τελειώσουμε έτσι».