Αποστολή στη Λέσβο: Αλεξάνδρα Τάνκα
Έξω από το στρατόπεδο της Μόριας είχαν εγκατασταθεί σε σκηνές πρόσφυγες, που αποφάσισαν ότι λόγω των συνθηκών του στρατοπέδου θα ήταν πιο ασφαλές για αυτούς να ζήσουν έξω από αυτό. Περίπου 1.000 πρόσφυγες έχουν δημιουργήσει μια δικιά τους μικρή κοινωνία, πάνω σε ένα κτήμα από ελιές. Μπαίνοντας στο camp καταλάβαινες πως η δομή του ήταν συγκεκριμένη, καθώς άντρες ηλικίας 20 έως 30 ετών που είχαν φτάσει μόνοι τους έμεναν στους πρόποδες του, πιο ψηλά συναντούσες οικογένειες και ηλικιωμένους, πολλοί από τους οποίους είχαν χάσει τους ανθρώπους τους.
«Γεια σας» μας λέει ένας πρόσφυγας με ένα πλατύ χαμόγελο, όχι μεγαλύτερος από 22 χρονών, τραυματισμένος από τον πόλεμο και στα δύο του πόδια. Τα παπούτσια του σκισμένα, όμως ελάχιστη σημασία είχε για αυτόν καθώς δεν μπορούσε να τα φορέσει λόγω πόνου. Τον λένε Ιμπραήμ και έχει έρθει από τη Ράκα, την οποία είχε καταλάβει το «Ισλαμικό Κράτος». Ανυπομονεί να τον μεταφέρουν στην Αθήνα να τον εξετάσουν. Οι γιατροί στη Μόρια εκτιμούν πως «δεν έχει κάτι σοβαρό».
«Αναγκάστηκα να φύγω από τη χώρα μου λίγο πριν καταφέρω να ξεκινήσω τις σπουδές μου. Στη Συρία δεν έχεις πολλές επιλογές. Ή πολεμάς εναντίον του Daesh (το «Ισλαμικό Κράτος» στα αραβικά) ή γίνεσαι μέλος τους» λέει ο Ιμπραήμ. «Νιώθω ότι έχω φύγει από τον πόλεμο και ήρθα στη φυλακή»
«Έχει κρύο αυτές τις μέρες. Αλλά πώς είναι εδώ τον χειμώνα; Χιονίζει;» με ρωτάει γεμάτος απορία. Στο άκουσμα της ερώτησής του κι άλλοι πρόσφυγες περιμένουν μία απάντηση, σαν να την περιμένουν από καιρό. «Δεν έχω ξαναρθεί εδώ. Είναι νησί, το πιο πιθανό να έχει κρύο» απάντησα μετρώντας τις λέξεις μου. «Όταν ξεκινήσαμε για εδώ, οι διακινητές μάς είπαν μονάχα ότι θα μέναμε εδώ μόνο για λίγες μέρες και μετά θα μας μετέφεραν στην Αθήνα», συνέχισε ο Ιμπραήμ.
Μια κόλαση, η Μόρια
Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, οι συνεχείς τσακωμοί και τα επεισόδια, η έλλειψη γιατρών, το ανθυγιεινό περιβάλλον ήταν όσα ώθησαν τους πρόσφυγες να φύγουν από το στρατόπεδο και να μετακινηθούν δίπλα, σε έναν ελαιώνα, και να ξεφύγουν από «τη φυλακή του». Στο σημείο αυτό το Νοέμβριο του 2015 ο Δανέζικος Ερυθρός Σταυρός είχε στήσει έναν παράλληλο καταυλισμό για να βοηθήσει στην αποσυμφόρηση των προσφύγων εντός του στρατοπέδου.
«Το μοναδικό καθαρό νερό που μας παρέχεται είναι ένα μπουκάλι του λίτρου κάθε μέρα» μου είπε ο Γουατάν, ένας πρόσφυγας από τη Βαγδάτη, ενώ ήθελε να μου δείξει «την πηγή» από όπου συλλέγουν νερό. Λίγο πιο έξω από το camp, σε απόσταση 500 μέτρων είναι ένα στενό δρομάκι γεμάτο λάσπη και σκουπίδια. Στο τέλος του δρόμου έχουν μαζευτεί πρόσφυγες από τους οποίους κάποιοι κάνουν μπάνιο, άλλοι πλένουν τα ρούχα τους κι άλλοι γεμίζουν τα μπουκάλια τους. Δεν είχε πολλά να δεις, παρά μόνο ένα μακρύ λάστιχο που συνδεόταν με ένα πηγάδι που βρισκόταν πιο πέρα, το οποίο είχαν δέσει πρόχειρα με κάποια ρούχα πάνω σε συρματοπλέγματα. «Έρχεστε και φωτογραφίζετε όμως τίποτα δεν αλλάζει», μας λέει ένας άνδρας, ενώ πλένει τα ρούχα του, μάλλον εδώ και αμέτρητες μέρες.
Οι καβγάδες ήταν συχνό φαινόμενο μέσα στο στρατόπεδο, καθώς οι πρόσφυγες ήταν σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση από όσα βίωναν εκεί. Οι τουαλέτες ήταν τόσο βρώμικες που, όπως έλεγαν οι ίδιοι, «έβγαινες πιο βρώμικος απ’ όσο ήσουν ήδη», ενώ για να μπεις έπρεπε να περιμένεις τουλάχιστον μία ώρα, αν αναλογιστεί κανείς τον αριθμό των προσφύγων που διέμεναν εκεί: περίπου 6.000 εντός χώρου 500 τετραγωνικών μέτρων.
«Δε θέλουν να μάθουν τι γίνεται στη Μόρια»
Όσο περνούσε η ώρα οι πρόσφυγες προετοιμάζονταν για το ενδεχόμενο της βροχής. Ένας άντρας, γύρω στα 40, φορώντας μάσκα κι έναν σκούφο, έχει δανειστεί ένα φτυάρι και βοηθάει όσους φτιάχνουν τις τάφρους γύρω από τις σκηνές τους. «Καλησπέρα» μου λέει, «φωτογράφος;». «Δημοσιογράφος» του απαντάω. «Έχετε μπει μέσα στη Μόρια; Πρέπει να μπείτε. Η αστυνομία δε θέλει τους δημοσιογράφους μέσα, δε θέλουν να ξέρει ο κόσμος τι συμβαίνει» με προτρέπει, ενώ εξομολογείται ότι όταν πρωτοήρθε στη Μόρια, τον Οκτώβριο του 2017, εξετάστηκε από τους γιατρούς, οι οποίοι του απάντησαν ότι η κατάσταση του δεν ήταν αρκετά ανησυχητική ώστε να χρήζει άμεσης θεραπείας. Ο Μοχάμεντ (σ.σ. δεν ήθελε να αναγραφεί το πραγματικό του όνομα) είναι δάσκαλος 43 χρονών από την πόλη Ντέρα της Συρίας, ο οποίος είχε δηλώσει αντικαθεστωτικός με αποτέλεσμα να βασανιστεί τρεις φορές από το 2011, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος.
«Μέσα στη Μόρια ακόμα και υγιής να ήσουν αρρώσταινες, ψυχικά και σωματικά» συνεχίζει.
Έχει ήδη έρθει η ώρα για τη διανομή του βραδινού φαγητού, που γίνεται στις 7.30 –την ίδια ώρα γίνεται και το πρωί. Είναι μία από τις πιο σημαντικές στιγμές της ημέρας για τους πρόσφυγες. Πολλές φορές το φαγητό δεν φτάνει για όλους, με αποτέλεσμα πολλοί να μένουν νηστικοί, ενώ όταν αργεί η διανομή επικρατεί σύγχυση, όπως είναι φυσικό. Στην ουρά βρίσκονται μόνο άντρες, ενώ οι γυναίκες πηγαίνουν να πάρουν φαγητό στη διανομή που γίνεται μέσα στο στρατόπεδο.
Μια γυναίκα προσπαθεί να ηρεμήσει το μωρό της, ενώ ο άντρας της ανάβει μια φωτιά για να ζεσταθούν. «Δεν έχω κάτι παρά μόνο το γάλα μου να δώσω στο παιδί. Το φαγητό που μας δίνουν εδώ δεν το τρώνε ούτε οι ίδιοι» μου λέει ενώ μου δείχνει το φαγητό που τους είχαν δώσει. Μια μερίδα κακομαγειρεμένα φασόλια, τα οποία φοβούνται να φάνε.
Η Μάριαμ, 25 χρονών, έχει έρθει από το Αφγανιστάν με το ενός έτους μωρό της, την Χέλντα, και τον άντρα της, πληρώνοντας 8.000 δολάρια στους διακινητές. Οι τρεις τους βρίσκονται από τα τέλη του Οκτώβρη στη Μόρια. Αρχικά τοποθετήθηκαν στο στρατόπεδο, όμως λόγω της κατάστασης που επικρατεί σε αυτό, αποφάσισαν να μείνουν στον ελαιώνα.
«Κάνει πολύ κρύο εδώ το βράδυ. Η μικρή έχει αρρωστήσει. Την πήγα στους γιατρούς, όμως λένε πως δεν είναι κάτι σοβαρό» λέε, καθώς ο σύζυγός της βράζει λίγο νερό στη φωτιά για να φτιάξουν λίγο ζεστό τσάι ώστε να καταπραΰνουν τον βήχα της.
«Τουλάχιστον θα πεθαίναμε στην πατρίδα μας»
Πέρυσι κατά την περίοδο του χειμώνα, έχασαν τη ζωή τους 6 πρόσφυγες, μόνο στη Λέσβο. Πρόσφατα, στις αρχές του Οκτώβρη, ένα 5χρονο κορίτσι πέθανε λίγες μέρες αφού είχε φτάσει στο νησί. Το κοριτσάκι αντιμετώπιζε σοβαρό πρόβλημα υγείας και για αυτό οι γονείς του ταξίδευαν προς την Ευρώπη προκειμένου να νοσηλευθεί σε ένα καλό νοσοκομειακό ίδρυμα.
Σε συνέντευξη του στο Spiegel πριν λίγες μέρες, ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιάννης Μουζάλας, παραδέχθηκε ότι δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν θα υπάρξουν κι άλλοι νεκροί φέτος στη Μόρια από το κρύο του χειμώνα. Ερωτηθείς εάν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να υπάρξουν και πάλι θύματα από τις καιρικές συνθήκες, ο Γ. Μουζάλας απάντησε πως «όχι, δεν μπορώ να το κάνω. Αυτό που μπορώ να εγγυηθώ είναι ότι κάνουμε τα πάντα για να αποτρέψουμε αυτή την κατάσταση». Όταν ο δημοσιογράφος ρώτησε τον υπουργό γιατί δεν αφήνει τους πρόσφυγες να μεταγκατασταθούν στην ηπειρωτική Ελλάδα, η απάντηση ήταν εξίσου κυνική: «Η συμφωνία μεταξύ Ε.Ε.-Τουρκίας προβλέπει αυτό τον περιορισμό σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Η συμφωνία είναι δεσμευτική και για τις δύο πλευρές. Θα έπρεπε να διαλύσουμε τους προσφυγικούς καταυλισμούς και να αφήσουμε να καταρρεύσει η συμφωνία με την Τουρκία; Όχι, δεν θα το κάνουμε. Αυτό είναι προς το συμφέρον και της Ε.Ε.»
«Θα πεθάνουμε εδώ. Θα πεθαίναμε και στον πόλεμο, αλλά τουλάχιστον θα πεθαίναμε στην πατρίδα μας» μου είπε ο Σαΐντ από τη Συρία λίγο πριν αφήσω τη Μόρια. «Νιώθω σαν να έχω φύγει από τον πόλεμο, και να έχω έρθει στην κόλαση».