της Τζένης Τσιροπούλου

Μετά την επανάσταση του 2011 -ή «Αραβική Άνοιξη» για τα Δυτικά Μέσα- μπορεί τα οικονομικά και κοινωνικο-πολιτικά προβλήματα να μη λύθηκαν, αλλά μάλλον να οξύνθηκαν στην Τυνησία, όμως είναι βέβαιο ότι ο καρπός της επανάστασης της βορειοαφρικανικής χώρας είναι η κατάκτηση της ελευθερίας του λόγου σε μεγάλο βαθμό και η ορατότητα περιθωριοποιημένων ομάδων, που σήμερα οργανώνονται και διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Έτσι, και εν μέσω έντονης κοινωνικής αναταραχής στους δρόμους αυτής της μικρής χώρας που πυροδότησε τις αραβικές εξεγέρσεις, ξεκίνησε στις 15 Ιανουαρίου, το πρώτο φεστιβάλ LGBTQ κινηματογράφου από την ομάδα Mawjoudin.

Το τριήμερο φεστιβάλ (15-18/01) διεξάγεται στην πρωτεύουσα, την Τύνιδα, και το πρόγραμμά του απαρτίζεται από προβολές ταινιών, μουσική και συζητήσεις γύρω από την καταπίεση και τις διακρίσεις βάσει φύλου, τις σεξουαλικές ταυτότητες και την ετεροκανονικότητα που θρέφει αντιλήψεις και ιεραρχίες.

Η τελετή έναρξης πραγματοποιήθηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Τύνιδας, ενώ οι εκδηλώσεις των επόμενων ημερών γίνονται σε μέρη που συχνάζουν κατά κόρον Τυνήσιοι και Ευρωπαίοι καλλιτέχνες, ακτιβιστές και φοιτητές.

«Μέχρι τώρα όλα κυλάνε μια χαρά και ελπίζουμε να συνεχίσει έτσι! Είμαστε πολύ χαρούμενοι που τόσοι πολλοί άνθρωποι ήρθαν χτες στην έναρξή μας. Η αίθουσα ήταν κατάμεστη» ήταν τα λόγια των διοργανωτών στην επικοινωνία μου μαζί τους, ενώ η παράκλησή τους είναι να μη δημοσιοποιήσουμε το πρόγραμμα και τους ακριβείς χώρους διεξαγωγής, ακόμα κι αν γράφουμε σε μια ξένη γλώσσα, για ένα κοινό αρκετά μακριά από την Τυνησία.

Ορατότητα: Η νίκη και το ρίσκο

«Αυτό το φεστιβάλ δεν είναι πιο επικίνδυνο από το να είσαι ένας LGBTIQ άνθρωπος στην Τυνησία»

Στην Τυνησία υπήρξε ένα κύμα ομοφοβικής βίας το καλοκαίρι του 2016 μετά από τις ομοφοβικές δηλώσεις ενός πολύ γνωστού ηθοποιού στην τηλεόραση, ο οποίος υποστήριξε ότι «η ομοφυλοφιλία είναι αρρώστια και ενάντια στο Σύνταγμα μιας χώρας που η θρησκεία της είναι το Ισλάμ». Μπορεί να ακούγεται ήσσονος σημασίας σε πρώτη ανάγνωση, αλλά αποτέλεσε μία νίκη της τυνησιακής κοινωνίας το ότι στην ίδια τηλεοπτική εκπομπή εμφανίστηκε μετά ο πρόεδρος της πρώτης LGBTQ οργάνωσης της χώρας (ιδρύθηκε στα τέλη του 2014), της Shams («Ήλιος»), για να καταδικάσει την ομοφοβία. Ποτέ ξανά μια εκπομπή δεν ήταν αφιερωμένη -και πόσο μάλλον εξ ολοκλήρου- στα δικαιώματα των LGBTQ ανθρώπων. Αυτό δεν ήταν αυτονόητο και σίγουρα δεν είναι ανώδυνο σε μια χώρα που μαζί με τη θεσμική ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας (άρθρο 230 του ΠΚ) και το πρωκτικό τεστ σε περίπτωση σύλληψης από την αστυνομία (ένα εξευτελιστικό βασανιστήριο, κατάλοιπο από τον 19ο αιώνα, το οποίο καταδικάζουν διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις και το Εθνικό Συμβούλιο Ιατρών της Τυνησίας), υπάρχει και ένα 64,5% των Τυνήσιων που τάσσεται υπέρ της τιμωρίας των γκέι. Την επομένη της εκπομπής τα social media κατακλύστηκαν από φωτογραφίες από ρεστοράν έως και ταξί που είχαν βάλει χειρόγραφες πινακίδες «Απαγορεύονται οι γκέι». 


«Οι Τυνήσιοι σε αριθμούς»: Πιστεύετε ότι πρέπει να τιμωρούνται οι ομοφυλόφιλοι; Ναι: 64,5% Όχι: 10,9% Δεν ξέρω, δεν απαντώ: 24,6% Έρευνα: Φεβρουάριος 2016

Οι οργανώσεις για τα δικαιώματα των γκέι, τρανς και queer ατόμων καταφέρνουν να πάρουν άδεια ίδρυσής τους καταθέτοντας τον φάκελό τους ως οργανώσεις για τα δικαιώματα των σεξουαλικών μειονοτήτων (κι ας απαγορεύει ο νόμος την ομοφυλοφιλία).

Όσο για τα στερεότυπα, η ομάδα Mawjoudin απαντάει: «Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι δεν είναι ούτε όλοι οι Τυνήσιοι Άραβες ούτε όλοι οι Τυνήσιοι μουσουλμάνοι. Πολλοί από εμάς είμαστε Βερβέροι ή άθεοι. Οι ταυτότητές μας είναι πιο περίπλοκες από ό,τι φαντάζονται πολλοί. Σε κάθε περίπτωση, ένας άνθρωπος μπορεί να είναι Άραβας, μουσουλμάνος και LGBTQI». 

Δεν είναι επικίνδυνο να διοργανώνετε ένα τέτοιο φεστιβάλ; ρώτησα τους νέους και τις νέες της οργάνωσης Mawjoudin.  

«Είναι επικίνδυνο, εννοείται, και είναι επικίνδυνο από πολλές απόψεις: και λόγω της ποινικοποίησης και λόγω της ομοφοβίας της κοινωνίας. Αλλά αυτό δε μας σταματά από το να αγωνιζόμαστε και να διοργανώνουμε ένα τέτοιο event τελικά. Αυτό το φεστιβάλ δεν είναι πιο επικίνδυνο από το να είσαι ένας LGBTIQ άνθρωπος που ζει στην Τυνησία».

Το φεστιβάλ έρχεται ένα μήνα μετά από την έναρξη του πρώτου ιντερνετικού ραδιοφωνικού σταθμού που είναι αφιερωμένος και μάχεται για τα δικαιώματα, την ορατότητα και την ενδυνάμωση της LGBTQ κοινότητας στην Τυνησία. Ο σταθμός που εκπέμπει στα αραβικά (και όχι στα γαλλικά) έλαβε μέσα στις δέκα πρώτες μέρες ύπαρξής του πάνω από 5.000 απειλές θανάτου και απειλές ότι θα τους κάψουν το ραδιοφωνικό στούντιο.  Η τοποθεσία του παραμένει κρυφή από φόβο για επιθέσεις τζιχαντιστών. Στις 16 Ιανουαρίου το link για το ραδιόφωνο δε δούλευε και η οργάνωση μού είπε ότι «το πρόβλημα είναι απλώς τεχνικό και θα το αποκαταστήσουμε σύντομα».

Η πρώτη διαδήλωση για τα δικαιώματα των γκέι στην Τυνησία έγινε στις 28 Μαρτίου 2015, στις παρυφές του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, αλλά όσο για την πολιτκή τάξη, κανένα κόμμα δεν αναλαμβάνει την ευθύνη να υποστηρίξει ανοιχτά τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. 

«Δεν υπάρχει κανείς εκεί έξω που να μιλάει για την LGBTQ κοινότητα ειλικρινά. […] Πρέπει να αλλάξουμε τη νοοτροπία της τυνησιακής κοινωνίας που αρνείται οποιονδήποτε είναι “διαφορετικός”» είχε πει ο 25χρονος υπεύθυνος της Shams σε συνέντευξή του. «Ελπίζω εμείς να καταφέρουμε να αλλάξουμε κάτι και να καλλιεργήσουμε την ανοχή. Για αυτό είμαστε εδώ».

Στην Τυνησία, μία άλλη ομάδα για τα δικαιώματα της LGBTQ κοινότητας οργανώνει, από το 2015, το δημοφιλές ετήσιο φεστιβάλ Chouftouhonna («Κοίτα τες») υπό τον τίτλο, όμως, «φεστιβάλ φεμινιστικής τέχνης» για να μην προκαλέσει και για λόγους ασφαλείας. Στον προστατευμένο χώρο του φεστιβάλ θα δεις άντρες με γυναικεία ρούχα και κόκκινα βαμμένα χείλη, ταινίες με πολύ τολμηρό περιεχόμενο και θα ακούσεις συζητήσεις μακριά από κάθε ταμπού. Μία ανάσα για αυτούς και αυτές που μετά θα επιστρέψουν σπίτι τους και θα πρέπει να υποδυθούν ότι είναι «κανονικοί».

Ήξερες ότι: 

  • Tο πρώτο Queer Φεστιβάλ Κινηματογράφου στη Μέση Ανατολή ονομαζόταν KOOZ και είχε διοργανωθεί από την παλαιστινιακή ομάδα λεσβιών, Aswat, στην πόλη Χάιφα του Ισραήλ στα τέλη του 2015 με τη συντριπτική πλειοψηφία των ταινιών να είναι ισραηλινών ή Δυτικών σκηνοθετών.    
  • Ο Αμπού Νουάς ήταν Άραβας ποιητής με περσική καταγωγή, από τους πιο γνωστούς λυρικούς ποιητές που εξύμνησαν το κρασί και τον έρωτα και στα ποιήματά του είναι έντονος ο ομοφυλοφιλικός ερωτισμός. Η ποίηση του Νουάς αποτελεί αναφορά μέχρι και σήμερα ως επιχείρημα αυτών που υποστηρίζουν ότι το Ισλάμ δεν καταδικάζει την ομοφυλοφιλία. 
  • Το Ισραήλ διεκδικεί τον τίτλο του πιο gay-friendly κράτους της Μέσης Ανατολής και καρπώνεται το οφέλη από τον γκέι τουρισμό, τον οποίο προωθεί πολύ διαφημίζοντας ότι φιλοξενεί το μεγαλύτερο Gay Pride της περιοχής. 
  • Ο Ludovic-Mohamed Zahed είναι μουσουλμάνος, ιμάμης σε τζαμί και γκέι φεμινιστής, παντρεμένος με τον σύντροφό του. Εγκαινίασε με πρωτοβουλία του τον πρώτο τόπο προσευχής για γκέι και τρανς μουσουλμάνους στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στο Παρίσι, ενώ θέλει άντρες και γυναίκες να προσεύχονται μαζί και όχι σε χωριστούς χώρους.