του Θάνου Καμήλαλη

Την περασμένη εβδομάδα, τα νέα στοιχεία για την υπόθεση της Novartis έρχονταν το ένα μετά το άλλο. Δεν πρόκειται για αποδείξεις ενοχής φυσικά κι αυτό πρέπει να γίνει εξαρχής σαφές. Πρόκειται όμως για στοιχεία σοβαρά, που εγείρουν νέα ερωτήματα και, το σημαντικότερο, χρήζουν ξεκάθαρων απαντήσεων. Απαντήσεις που τα εμπλεκόμενα πρόσωπα δεν έχουν μέχρι στιγμής καταθέσει και οι αρμόδιες αρχές, εν μέσω ενός ασφυκτικούς πλαισίου, δεν έχουν ζητήσει.

Μάθαμε, τις προηγούμενες μέρες, ότι η εταιρεία έστελνε επιστολές στον, Αντώνη Σαμαρά και μάλιστα, ότι ο τότε πρωθυπουργός είχε αφήσει ένα ιδιόχειρο σημείωμα, προς τον αντιπρόεδρο της εταιρείας, Κωνσταντίνο Φρουζή, με δύο αριθμούς κινητών τηλεφώνων και το όνομα του Χρήστου Σταϊκούρα, τότε αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών, πολιτικού προϊσταμένου του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους και υπευθύνου για τις πληρωμές του ελληνικού Δημοσίου. Μάθαμε επίσης ότι ο Γιάννης Στουρνάρας, λίγους μήνες πριν αναλάβει καθήκοντα στο υπουργείο Οικονομικών, ήταν έμμισθος σύμβουλος της Novartis. Μάθαμε ότι ο Φρουζής, είχε την οικειότητα να στέλνει προσωπικές επιστολές στον τότε υπουργό Υγείας, Άδωνι Γεωργιάδη, με συμβουλές για το τι πρέπει να νομοθετηθεί, ενώ παράλληλα, στα εσωτερικά emails προς τους ανωτέρους του, περηφανευόταν για τις διασυνδέσεις του με τον πολιτικό κόσμο της χώρας. Μέσα σε όλα, ακούσαμε, σχεδόν από σπόντα, ότι η Novartis είναι μία από τις 14 εταιρείες «που συγκροτούν το think tank για να οδηγήσει την Ελλάδα από τα προγράμματα διάσωσης στην σταθερότητα και την ανάκαμψη». Ίσως, μεταξύ σοβαρού κι αστείου, μας λείπουν 13 σκάνδαλα ακόμα για να μάθουμε τις υπόλοιπες…

Μάθαμε ουσιαστικά, ότι το στίγμα της Novartis, η παρουσία της, η προσπάθεια επιρροής των αποφάσεων, οι επαφές της με τα ανώτερα κυβερνητικά κλιμάκια ήταν έντονες και επιτυχημένες. Μπορεί τα εμπλεκόμενα πρόσωπα να επαναλαμβάνουν διαρκώς ότι «αυτοί μείωσαν τη φαρμακευτική δαπάνη» ωστόσο (εκτός του ότι η δαπάνη δεν μειώθηκε αλλά μετακυλήθηκε στους πολίτες), πληθαίνουν τα στοιχεία ότι το κλίμα μεταξύ κυβέρνησης και πολυεθνικής δεν ήταν πολεμικό, αλλά εξόχως φιλικό.  Φυσικά κάτι τέτοιο δεν αποδεικνύει τίποτα ακόμα, εκτός των πολιτικών ευθυνών.

Όταν η Εισαγγελέας Διαφθοράς, Ελένη Τουλουπάκη, έκλεισε τη δικογραφία για την υπόθεση της Novartis και τη μεταβίβασε στη Βουλή, λόγω των αναφορών σε πολιτικά πρόσωπα, οι κραυγές περί «κυβερνητικής σκευωρίας» έδιναν κι έπαιρναν. Σχεδόν όλοι οι εμπλεκόμενοι, ο ένας μετά τον άλλον, κατέθεσαν μηνύσεις κατά των «ψευδομαρτύρων», με τον Σαμαρά μάλιστα να περιλαμβάνει στους μηνυόμενους ακόμα και τον Αλέξη Τσίπρα. Φιλικά προς την αντιπολίτευση ΜΜΕ αναζητούσαν «τρύπες» στις καταθέσεις των προστατευόμενων μαρτύρων, άφηναν αόριστες υπόνοιες για την αξιοπιστία τους, ή ακόμα χειρότερα, προσπαθούσαν να αποκαλύψουν την ταυτότητά τους. Στελέχη της αντιπολίτευσης ζητούσαν να αποκαλυφθεί η ταυτότητα των μαρτύρων , αναρωτιόντουσαν για τα κίνητρα των εισαγγελέων να τους παρέχουν τέτοια προστασία, ενώ στοχοποιούσαν και την ίδια την Τουλουπάκη, που τόλμησε να ασχοληθεί με την υπόθεση.  Κι αυτά τα παραπάνω μάλλον ήταν το σοβαρό κομμάτι των αντεπιχειρημάτων, γιατί ενδιάμεσα παρακολουθήσαμε, μεταξύ άλλων, την… αυτοψία στο σπίτι του Γεωργιάδη και τον Ευάγγελο Βενιζέλο να συνδέει τη διερεύνηση της υπόθεσης με την… κατάλυση της δημοκρατίας.

Τελικά όμως, η σοβαρότητα των μαρτύρων και των στοιχείων που έκαναν την Εισαγγελία να προχωρήσει τη διερεύνηση της υπόθεσης είναι πλέον αδιαμφισβήτητη. Οι προστατευόμενοι  μάρτυρες έχουν καταθέσει στοιχεία των οποίων η γνησιότητα δεν αμφισβητείται, καταφέρνοντας έτσι να υποστηρίξουν όσα προφορικά είπαν στις γραπτές καταθέσεις τους.  Καταφέρνοντας επίσης να γκρεμίσουν κάθε επιχείρημα περί σκευωρίας και «ψευδομαρτύρων» και να διαψεύσουν πολύ γρήγορα όσα απαντούσαν οι εμπλεκόμενοι, ακόμα και στην Ολομέλεια της Βουλής.

Ο Σαμαράς, για παράδειγμα, στην πολύ οργισμένη (και αρχηγική) ομιλία του στην Ολομέλεια της Βουλής, εκτός των διαφόρων θεωριών συνωμοσίας που έπλεξε, ανέφερε επί λέξει: ««Το πιο εκπληκτικό είναι πως τον κ. Φρουζή ουδέποτε τον έχω συναντήσει ιδιωτικά. Τον έχω δει δύο φορές στη ζωή μου, θεσμικά, ως πρόεδρο της Ενωσης Φαρμακοβιομηχάνων, μαζί με εκπροσώπους άλλων 12 πολυεθνικών και τριών υπουργών μπροστά στις κάμερες του Τύπου. Τη μία από τις δύο μάλιστα, σε εκδήλωση του Ελληνογερμανικού Επιμελητηρίου παρουσία της Μέρκελ, στο “Χίλτον”. Κι αυτή μπροστά σε κάμερες.». Παρέλειψε βέβαια να αναφέρει ότι του είχε αφήσει, άγνωστο σε ποια «δημόσια» συνάντηση, ιδιόχειρο σημείωμα, με δύο κινητά και το όνομα του Σταϊκούρα. Παρέλειψε επίσης να διευκρινίσει σε ποια συνάντηση ήταν παρούσα και η Άγνκελα Μέρκελ. Οι ημερομηνίες των συναντήσεων πάντως, που εμφανίζονται στα αρχεία του Φρουζή, δεν συμπίπτουν με επισκέψεις της Μέρκελ στην Ελλάδα, ούτε με δημόσιες εκδηλώσεις.

Και δεν είναι καν η πρώτη φορά που τα αντεπιχειρήματα του τότε πρωθυπουργού πέφτουν στο κενό. Στη μήνυση του τον προηγούμενο μήνα, ο Σαμαράς επιχείρησε να αντικρούσει την κατάθεση μάρτυρα για συνάντηση της Novartis με τον συνεργάτη του, Σταύρο Παπασταύρου στο Μαξίμου, με το επιχείρημα ότι ο Παπασταύρου είχε παντρευτεί λίγες μέρες νωρίτερα στις Σπέτσες, επομένως δεν γινόταν να βρισκόταν στην Αθήνα εκείνο το διάστημα. Ένα δημοσίευμα του Βηματοδότη, επαινετικό για την εργατικότητα και την προσήλωση του Παπασταύρου, τον είχε διαψεύσει.

Ο Στουρνάρας, από την άλλη, στη Βουλή ήταν πιο… συγκινητικός, ζητώντας μάλιστα και συγγνώμη από τη γυναίκα του, Λίνα Νικολοπούλου, για την εμπλοκή του ονόματος της. Κι αυτός όμως, ξέχασε κάποιες λεπτομέρειες, όπως την έμμισθη σύμβαση εργασίας του ως σύμβουλος στη Novartis το 2011, ένα εξάμηνο πριν αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών. Το πρόβλημα εδώ δεν είναι αν η σύμβαση του Στουρνάρα ήταν νόμιμη (που ήταν) ή ηθική (που δεν έχει σημασία). Το πρόβλημα, καταρχάς, είναι ότι ο ίδιος το απέκρυψε, όσο ισχυριζόταν ότι οι επαφές του με τον Φρουζή ήταν «τυπικές». Κάτι που εύλογα θέτει ερωτήματα για τα υπόλοιπα σημεία της επιχειρηματολογίας του. Στα παραπάνω, προσθέστε και την γκάφα του Άδωνι Γεωργιάδη, όταν σε τηλεοπτική εκπομπή υποστήριξε ότι δεν έχει δώσει 65 εκατ. στη Novartis, όπως ισχυρίζεται μάρτυρας, πριν προσθέσει τα ποσά που έλαβε η εταιρεία κάθε μήνα και εμφανιστεί όντως αυτό το άθροισμα.

Οι νέες αυτές αποκαλύψεις όμως, αποδεικνύουν πολλά και τίποτα μαζί. Η Προανακριτική για τη Novartis έγινε, θεωρητικά, για τη διερεύνηση πιθανών ποινικών ευθυνών. Η πολιτική ενοχή των προσώπων που επί των ημερών τους συντελέστηκε η ζημία 23 δις. στα δημόσια ταμεία από τις φαρμακευτικές ήταν φανερή εξαρχής. Είναι σίγουρα χρήσιμο να μαθαίνουν οι πολίτες το πώς μια πολυεθνική προσπαθούσε να επηρεάσει τις πολιτικές αποφάσεις μιας εκλεγμένης κυβέρνησης. Δεν είναι άλλωστε η μόνη, δεν είναι η πρώτη και δεν είναι ούτε η τελευταία. Και δεν αρκεί να μαθαίνουμε απλά ότι «κάτι συνέβη».

Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι το «γιατί οι πολιτικοί δέχονταν» να συμμετέχουν σε τέτοιες διεργασίες. Ήταν, για παράδειγμα, από ιδεολογικό, νεοφιλελεύθερο πρόσημο;  Ήταν μια συμμαχία με στόχο το πολιτικό και κομματικό όφελος; Ήταν με οικονομικό αντίτιμο; Αυτήν τη στιγμή, τίποτα δεν αποκλείεται και τίποτα δεν επιβεβαιώνεται. Και είναι εξαιρετικά αμφίβολο, για να μην πούμε δυσοίωνο, ότι η Προανακριτική θα ρίξει φως σε  αυτά τα ερωτήματα. Είτε γιατί το πλαίσιο, λόγω του νόμου περί (μη) ευθύνης υπουργών είναι τέτοιο, είτε γιατί η ίδια η Προανακριτική θα επιλέξει να μην αναλάβει όλες τις αρμοδιότητες του ανακριτή, είτε γιατί η αντιπολίτευση θα επιδιώξει να τορπιλίσει τις συνεδριάσεις, είτε γιατί τα πιθανά αδικήματα θα κριθούν ήδη παραγεγραμμένα, είτε γιατί θα επιτευχθεί κάποιας μορφής… συναίνεση, το πιθανότερο σενάριο είναι ότι τις σημαντικότερες πτυχές που αφορούν πολιτικά πρόσωπα στην υπόθεση Novartis, δεν θα τις μάθουμε ποτέ.

Η Novartis, στα αρχεία της του 2017, υπό το βάρος του σκανδάλου, φοβόταν «να μη γίνει νέα Siemens». Όμως, κατά τραγική ειρωνεία, το να έχει μία τέτοια υπόθεση την εξέλιξη του σκανδάλου Siemens είναι για τους εμπλεκόμενους ένα πολύ θετικό σενάριο. Το σκάνδαλο τότε, θα είναι υπαρκτό, όπως είναι ήδη, τεκμηριωμένα, αλλά θα παραμένει απρόσωπο, αφηρημένο. Για τα πολιτικά πρόσωπα, όπως εξελίσσεται η υπόθεση, θα μείνουν οι ενδείξεις τα όπλα για μικροπολιτικές κόντρες, η πολιτική φθορά και τα ερωτήματα.

Ας κάνουμε λοιπόν μια απαισιόδοξη εκτίμηση, χωρίς να υποτιμάται η σοβαρότητα των στοιχειών ή να βγαίνει οποιοδήποτε συμπέρασμα για την πιθανή πορεία μίας υποτιθέμενης εις βάθος ποινικής έρευνας για πρώην υπουργούς: Η Novartis θα είναι όντως η νέα Siemens, με μόνη ελπίδα το να μην υπογραφεί ανάλογος εξωδικαστικός συμβιβασμός με την εταιρεία, όπως αυτός που υπέγραψε ο Στουρνάρας το 2012. Οι μεν, θα διακηρύσσουν ότι «στόχος είναι να μην επαναληφθούν τέτοια φαινόμενα», συνεχίζοντας επ’ αόριστον τις επιθέσεις στους δε, για την εμπλοκή τους στην υπόθεση. Και οι δε, θα απαντούν ότι «τίποτα δεν αποδείχθηκε», επιδιώκοντας να εμφανιστούν δικαιωμένοι. Απευθυνόμενοι και οι δύο στο κομματικό τους ακροατήριο, ή τους εν δυνάμει ψηφοφόρους. Και η ζωή θα συνεχιστεί κανονικά. Μέχρι την επόμενη Novartis