της Katarina Bergehed, Ανώτατης συμβούλου πολιτικής για τα δικαιώματα των γυναικών στη Διεθνή Αμνηστία Σουηδίας.

Από την ιστοσελίδα του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας. Δημοσιεύτηκε στα αγγλικά στο περιοδικό Time.

(Σημείωση TPP: Πριν από μερικές εβδομάδες επικυρώθηκε και από την Ελλάδα η Σύμβαση της Κωνσταντινούπουλης, το «πληρέστερο και πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας για τη βία κατά των γυναικών που υπάρχει». Η Σύμβαση ορίζει ως μόνο κριτήριο του βιασμού την «απουσία συναίνεσης», ωστόσο, παρά την έγκριση της από τη Βουλή, το άρθρο 336 του ποινικού κώδικα σχετικά με τον βιασμό, που απαιτεί την ύπαρξη και «σωματικής βίας», δεν άλλαξε. Η αναφορά στην προϋπόθεση της σωματικής βίας ή την απειλή δεν συμβαδίζει με τα διεθνή πρότυπα και δίνει μεγάλα περιθώρια στους δράστες να μην τιμωρηθούν για τις πράξεις τους. Δείτε εδώ το αναλυτικό ρεπορτάζ του TPP)

Πέντε χρόνια αργότερα, και με την στήριξη του παγκόσμιου κινήματος #MeToo, η εκστρατεία πέτυχε το στόχο της την Τετάρτη, με τη θέσπιση νέας νομοθεσίας στο Σουηδικό Κοινοβούλιο με συντριπτική πλειοψηφία.

Ο νέος νόμος για τη σεξουαλική συναίνεση σημαίνει ότι περισσότερες περιπτώσεις βιασμού θα μπορούν να διώκονται. Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο, πρέπει να αποδειχθεί ότι ο δράστης χρησιμοποίησε βία, απειλές ή εκμεταλλεύτηκε ένα άτομο που βρισκόταν σε μια ευάλωτη κατάσταση. Ωστόσο, σύμφωνα με τη νέα πρόταση, η οποία θα γίνει νόμος στη Σουηδία την 1η Ιουλίου, το σεξ με κάποιον που δεν συμμετέχει οικειοθελώς θα είναι παράνομο. Ένα άτομο πρέπει να συμφωνήσει με λόγια ή να αποδείξει σαφώς ότι θέλει να συμμετάσχει σε σεξουαλική δραστηριότητα. Η παθητικότητα δεν αποτελεί ένδειξη εθελοντικής συμμετοχής.

Η απόφαση της Σουηδίας αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με τους νόμους περί συναίνεσης που ισχυροποιούνται σε όλο τον κόσμο, καθώς χώρες όπως η Γερμανία και πολιτείες της ΗΠΑ, όπως η Καλιφόρνια, μεταρρυθμίζουν την νομοθεσία τους με βάση τη συναίνεση. Ενώ ένας νομικός ορισμός του βιασμού με βάση την έλλειψη συναίνεσης δεν είναι νέος ή πρωτοποριακός, η πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών δεν έχουν ακόμη τροποποιήσει αναλόγως τους νομικούς ορισμούς του βιασμού.

Παρά την επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, ενός δεσμευτικού πλαισίου συνθήκης για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, η Σουηδία είναι μόλις η 10η χώρα στη Δυτική Ευρώπη που αναγνωρίζει νομικά ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Μόνο εννέα άλλες χώρες (ή 7 αν υπολογίσουμε τη Μεγάλη Βρετάνια ως μία δικαιοδοσία) έχουν τέτοιους ορισμούς βιασμού. Οι ποινικοί νόμοι αλλού ορίζουν ακόμα το βιασμό με βάση τη σωματική βία ή τις απειλές βίας, τον εξαναγκασμό ή την ανικανότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό της/του.

Η απόφαση της Ισπανίας τον Μάιο, όπου το δικαστήριο απέρριψε τις κατηγορίες για σεξουαλική επίθεση εναντίον των πέντε ανδρών με μια μικρότερη ποινή σεξουαλικής κακοποίησης παρά το γεγονός ότι η γυναίκα δεν είχε συναινέσει στο σεξ, ήταν ιδιαίτερα συγκλονιστική. Η υπόθεση έδειξε μια ανησυχητική έλλειψη κατανόησης του εγκλήματος του βιασμού και υπογράμμισε πώς οι αξιωματούχοι της δικαιοσύνης συχνά δείχνουν βαθιά ασέβεια στα θύματα.

Η εξοργιστική μεταχείριση του θύματος από το δικαστικό σύστημα έβγαλε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους και υπογράμμισε την ανάγκη για αλλαγή στην Ισπανία. Και ακολουθώντας το σουηδικό παράδειγμα, μια περίπτωση όπως αυτή θα μπορούσε να είναι το κλειδί για μεταρρυθμίσεις. Αλλά τέτοιες αλλαγές δεν επιτυγχάνονται εύκολα.

Ορισμένοι σχολιαστές υποστήριξαν ότι ήταν το «κίνημα #MeToo» που βοήθησε να φέρει αυτές τις αλλαγές στη Σουηδία. Υποδεικνύουν τα πολυάριθμα hashtags και τις εκκλήσεις στον χώρο εργασίας που έχουν σαρώσει τη χώρα μετά τις αποκαλύψεις για τον Weinstein (#withwhatright (δικηγόροι), #standtoattention (στρατός), #deadline (δημοσιογραφία) #technicalfault (τεχνολογική βιομηχανία) #lettherebelight (εκκλησία), #academetoo (πανεπιστήμιο) και #onourterms (ασφαλιστικές εταιρείες). 

Αλλά ενώ αυτές, οι σχετικές με το κίνημα #MeToo, εκστρατείες (περισσότερες από 70.000 γυναίκες σε περίπου πενήντα κλάδους έχουν απευθύνει εκκλήσεις σχετικές με το κίνημα #MeToo) έχουν σίγουρα ασκήσει δημόσια πίεση, το κίνημα για αλλαγή είχε ξεκινήσει εδώ και καιρό.

Στη Σουηδία, οι οργανώσεις δικαιωμάτων των γυναικών και οι ακτιβιστές/τριες έχουν αγωνιστεί για αυτήν την αλλαγή για περισσότερο από μια δεκαετία. Το 2008, ασχολήθηκα με τη σύνταξη της έκθεσης Case Closed της Διεθνούς Αμνηστίας και παρακολουθούσα ενώ περνούσαν τα χρόνια, καθώς διάφορες εξεταστικές επιτροπές για τα σεξουαλικά εγκλήματα προέτρεψαν τις αλλαγές στο νόμο.

Η εκστρατεία #MeToo στη Σουηδία ξεπέρασε τις προσδοκίες στο χώρο εργασίας με το hashtag Allavi («όλες μας») συγκεντρώνοντας περισσότερες από 57.000 γυναίκες σε μια ομάδα στο Facebook, πολλές από τις οποίες μοιράζονται τις εμπειρίες τους ως επιζήσασες από σεξουαλική βία για πρώτη φορά στη ζωή τους.

Με τις εκλογές να πλησιάζουν στη Σουηδία, το ζήτημα της συναίνεσης έγινε ένα βασικό εκλογικό ζήτημα που προσέλκυσε διακομματική ομοφωνία και μάλιστα προέτρεψε τον πρωθυπουργό, Stefan Löfven, να δηλώσει: «Θα έπρεπε να είναι προφανές. Το σεξ πρέπει να είναι συναινετικό. Αν δεν είναι συναινετικό, τότε είναι παράνομο. Αν δεν είστε σίγουροι, τότε να απέχετε».

Τέτοιες δημόσιες δηλώσεις είναι ζωτικής σημασίας για τη αλλαγή της στάσης του κόσμου. Υπάρχει ακόμα μακρύς δρόμος. Σύμφωνα με την έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2016 για την έμφυλη βία, σχεδόν το ένα τρίτο των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση μπορεί να δικαιολογηθεί «υπό ορισμένες συνθήκες». Αυτές περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, εάν το άτομο είναι μεθυσμένο ή υπό την επήρεια ναρκωτικών, εάν πηγαίνει οικειοθελώς με κάποιον σπίτι, εάν φοράει αποκαλυπτικά ρούχα, χωρίς να λέει «όχι» σαφώς ή εάν δεν αντιστέκεται.

Παρά την προσδοκία ότι ένα θύμα βιασμού θα «πρέπει» να αντισταθεί, η παράλυση όταν δέχεσαι σεξουαλική επίθεση έχει αναγνωριστεί ως κοινή φυσιολογική και ψυχολογική αντίδραση, αφήνοντας το άτομο ανίκανο να αντισταθεί στην επίθεση, συχνά μέχρι το σημείο της ακινησίας. Για παράδειγμα, μια σουηδική κλινική μελέτη του 2017 διαπίστωσε ότι το 70% των 298 γυναικών που επέζησαν από βιασμούς βίωσαν την «ακούσια παράλυση» κατά τη διάρκεια της επίθεσης.

Χθες, η Σουηδία έκανε ένα σημαντικό βήμα μπροστά ψηφίζοντας έναν νέο νόμο όπου συμμορφώνει επιτέλους τον Σουηδικό Ποινικό Κώδικα με το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ακολουθεί τα βήματα της Ισλανδίας, η οποία άλλαξε τον νόμο της τον Μάρτιο. Ελπίζω ότι θα ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες. Τον περασμένο μήνα, Νορβηγοί πολιτικοί καταψήφισαν οριακά τη νέα νομοθεσία, αλλά οι ακτιβιστές/τριες δεν εγκαταλείπουν. Παρόμοιες προτάσεις προωθούνται από ακτιβίστριες και οργανώσεις στη Δανία και τη Φινλανδία.

Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς, αλλά εάν οι πολιτικοί μας έδειχναν έστω και λίγο από το θάρρος των γυναικών και των κοριτσιών που αρνούνται να παραμείνουν σιωπηλές, τότε οι νόμοι θα άλλαζαν. Τότε δεν θα χρειαζόταν πλέον να λέμε #MeToo.

Διαβάστε επίσης: Το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Γιατί λοιπόν μόνο εννέα ευρωπαϊκές χώρες το αναγνωρίζουν;