του Θάνου Καμήλαλη

Τη Δευτέρα, το ελληνικό διαδίκτυο γέμισε με την «Αποκάλυψη Wikileaks», μετά από ένα δημοσίευμα του κυριακάτικου Πρώτου Θέματος, που υποστηρίζει ότι η ελληνική κυβέρνηση υποχώρησε σε όλες τις απαιτήσεις της ΠΓΔΜ με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Μολονότι ο τίτλος που επέλεξαν τα περισσότερα ΜΜΕ εστιάζει στο θέμα της ονομασίας (Βόρεια Μακεδονία), οι πληροφορίες και η κάλυψη του θέματος βρίθουν παραπληροφόρησης.

To πρωτο σημείο, μολονότι το λιγότερο σημαντικό, που αποσιωπήθηκε, είναι ότι η «αποκάλυψη των Wikileaks», δεν είναι τωρινή. Χρονολογείται από το 2010-2011, όταν τα Wikileaks διέρρευσαν 251,287 έγγραφα από τις αμερικανικές πρεσβείες σε όλον τον κόσμο. Η διαρροή ονομάστηκε Cablegate και ο τρόπος για να καταλάβει κανείς από ποια διαρροή προέρχεται κάθε έγγραφο βρίσκεται στο ίδιο το όνομα του εγγράφου. Το «αποκαλυπτικό έγγραφο» έχει τίτλο «08SKOPJE491_a». Το _a στο τέλος δείχνει ότι είναι μέρος του Cablegate.

Η ημερομηνία φυσικά έχει μικρή σημασία, αφού όντως το «Πρώτο Θέμα» έφερε στην επιφάνεια το έγγραφο και απλώς απέκρυψε αυτήν την πληροφορία, για να ενισχύσει την «αποκάλυψη». Αναδεικνύει ωστόσο την προχειρότητα με την οποία η είδηση αναμεταδόθηκε από δεκάδες ελληνικά ΜΜΕ. Δεν βρέθηκε ένας άνθρωπος να βάλει έστω μια υποσημείωση. Να μπει έστω στα social media του Wikileaks και να δει ότι δεν υπάρχει καμία σχετική διαρροή τις τελευταίες μέρες. Αντίθετα, στις πρώτες σειρές διαβάζουμε για «αποκάλυψη βόμβα», για «έγγραφο που φέρνουν στη δημοσιότητα τα Wikileaks» και πολλά ακόμα, που δίνουν την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι καινούριο. Τα πραγματικά σημαντικά κι επικίνδυνα όμως έρχονται παρακάτω.

Η επικίνδυνη διαστρέβλωση

Σχεδόν όλα τα ΜΜΕ που αναδημοσίευσαν την αποκάλυψη στέκονται στις πρώτες παραγράφους, αποσιωπώντας, όπως θα δούμε στη συνέχεια, τη συνέχεια του εγγράφου. Αντιγράφουμε πχ από το iefimerida.gr, που κάνει λόγο για «έγγραφο φωτιά» (στα μπατζάκια της δημοσιογραφίας να προσθέσουμε)

«Τι χρειάζονται οι Μακεδόνες για να επιλυθεί το θέμα του ονόματος

Στοιχεία μιας Συμφωνίας

1. (C) Η πρεσβεία στα Σκόπια εκτιμά ότι στο πλαίσιο μιας συμφωνίας που ανοίγει το δρόμο για συμμετοχή στο ΝΑΤΟ και έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων στην ΕΕ η “μακεδονική” κυβέρνηση θα αποδεχόταν τελικά τους ακόλουθους όρους:

–Όνομα: Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας

–Εύρος εφαρμογής: σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς και διμερώς με κάθε χώρα που δεν θέλει να κάνει χρήση του συνταγματικού ονόματος. (Αν και δεν το έχουμε συζητήσει ρητώς, πιθανώς οι διεθνείς συμφωνίες να ακολουθούσαν το ίδιο μοτίβο, με τις πολυμερείς να χρησιμοποιούν το νέο όνομα και στις διμερείς να αφήνεται η επιλογή). Η Μακεδονία θα χρησιμοποιούσε το συνταγματικό της όνομα αναφερόμενη στον εαυτό της, σε διαβατήρια, ετικέτες προϊόντων, στα ΜΜΕ, κτλ.

–Ταυτότητα: Η γλώσσα και η εθνικότητα θα αποκαλούνταν μακεδονική, αλλά αυτό θα μπορούσε να γίνει με σιωπηρούς χειρισμούς, ίσως ως ένα συμπληρωματικό παράρτημα σε ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ή σε κάποιο εσωτερικό έγγραφο των Ηνωμένων Εθνών που δεν θα χρειάζεται ελληνική έγκριση. Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι η Μακεδονία χρειάζεται διαβεβαίωση ότι η γλώσσα και η εθνικότητά τους θα συνέχιζαν να ονομάζονται μακεδονική και όχι βορειομακεδονική».

O τίτλος που χρησιμοποίησαν, με μικρές παραλλαγές, όλα τα ΜΜΕ που ανέφεραν την «αποκάλυψη» είναι «Αποκάλυψη Wikileaks: Εδώ και 10 χρόνια ζητούσαν τα Σκόπια το «Βόρεια Μακεδονία».  Άλλα μάλιστα, μίλησαν για «μακεδονική βόμβα». Το Πρώτο Θέμα μάλιστα, στις πρώτες γραμμές του «ρεπορτάζ», φτιάχνει το ανάλογο κλίμα: «Τα πήραν όλα και με το παραπάνω από τον Κοτζιά», «άνευ όρων συνθηκολόγηση», «ανατριχιαστικές ομοιότητες με τη συμφωνία των Πρεσπών» κλπ.

Αυτές οι διατυπώσεις και ερμηνείες είναι τουλάχιστον παραπλανητικές. Στην πρώτη παράγραφο γίνεται σαφές ότι οι τρεις προϋποθέσεις που καταγράφονται δεν είναι «αυτό που ζητάνε τα Σκόπια». Είναι η εκτίμηση της πρεσβείας των ΗΠΑ για το τι θα μπορούσε να δεχτεί τελικά η κυβέρνηση της ΠΓΔΜ ως λύση για το θέμα του ονόματος. Η διαφορά είναι ουσιώδης, όπως θα δούμε στο μέρος του εγγράφου που κόπηκε από πολλά ΜΜΕ και αναφέρεται στο τι ζητά ο τότε πρωθυπουργός της χώρας, Νίκολα Γκρουέφσκι.

Το σημαντικότερο όμως στοιχείο σε αυτό το σημείο του εγγράφου, είναι το εύρος εφαρμογής του ονόματος: «σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς και διμερώς με κάθε χώρα που δεν θέλει να κάνει χρήση του συνταγματικού ονόματος». Δηλαδή, στην εκτίμηση της αμερικανικής πρεσβείας, δεν υπάρχει το ενδεχόμενο ότι η ΠΓΔΜ θα μπορούσε να δεχτεί αλλαγή του συνταγματικού της ονόματος. Αυτό που επιτεύχθηκε δηλαδή με τη Συμφωνία  των Πρεσπών και θα τεθεί σε δημοψήφισμα στη γειτονική χώρα στις 30 Σεπτεμβρίου. Δεν γίνεται επομένως να ακούγονται κραυγές ότι «η Ελλάδα τα έδωσε όλα», όταν το 2008 η κυβέρνηση Γκουέφσκι δεν συζητούσε καν την αλλαγή του συντάγματος και την υιοθέτηση ενός ονόματος για όλες τις χρήσεις (erga omnes). Να θυμίσουμε επίσης, ότι 140 χώρες έχουν αναγνωρίσει την ΠΓΔΜ με το μέχρι τώρα συνταγματικό της όνομα (Δημοκρατία της Μακεδονίας) και δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα να συνάπτουν διμερείς συμφωνίες υπό αυτό το όνομα. 

Ζητούσαν «εδώ και 10 χρόνια τα Σκόπια το Βόρεια Μακεδονία»;

Σύμφωνα με το ίδιο το έγγραφο, η απάντηση είναι όχι. Ακόμα και να ίσχυε βέβαια, αυτό δεν θα ήταν κάτι αρνητικό για οποιαδήποτε κυβέρνηση. Άλλωστε, η «εθνική γραμμή» στο ζήτημα της ονομασίας, που υποστηρίχθηκε από την κυβέρνηση Καραμανλή, ήταν «σύνθετη ονομασία – γεωγραφικός προσδιορισμός και erga omnes». Το Βόρεια Μακεδονία ήταν για χρόνια μόνιμα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, μαζί με το «Νέα» και το «Άνω». Ο Γκρουέφσκι όμως δεν ζητάει αυτό.

Περνάμε στα σημεία του εγγράφου που αποσιωπήθηκαν. Το έγγραφο της αμερικανικής πρεσβείας δεν είναι οι τρεις παράγραφοι που κυκλοφόρησαν ευρέως (το πρώτο θέμα δημοσίευσε όλο το έγγραφο, χωρίς όμως αναφορές για πολλά σημείοα του. Υπάρχει και πολύ ενδιαφέρουσα συνέχεια. Ακριβώς κάτω από τις τρεις εκτιμήσεις της πρεσβείας των ΗΠΑ, αναγράφονται τα εξής: 

Σήμερα ο πρωθυπουργός Γκρουέφσκι θα είχε πρόβλημα με αρκετές πτυχές αυτής της δέσμης μέτρων. Θέλει να είναι ο προσδιορισμός σε παρένθεση. Θέλει η αναγνώριση της μακεδονικής γλώσσας και ιαθαγένειας να είναι ρητή και όχι σιωπηρή. Θα ήθελε να περιορίσει τη χρήση [του νέου ονόματος] στους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους η ΠΓΔΜ είναι ήδη μέλος. Για τη διμερή χρήση, θα ήθελε ο ΟΗΕ απλά να επιτρέψει, αντί να ενθαρύνει ή να προτείνει, τη χρήση του νέου ονόματος. Ομοίως, θα επιδιώξει να περιορίσει τη χρήση του νέου ονόματος στις διεθνείς συμφωνίες. Παρ 'όλα αυτά, αναμένουμε ότι τελικά θα αποφασίσει να υποχωρήση σε αυτά, αν μπορούσε να πετύχει μια συμφωνία.

Δηλαδή, ο Γκρουέφσκι ζητούσε:

  • Όνομα: Δημοκρατία της (Βόρειας) Μακεδονίας
  • Χρήση: Μόνο για τους διεθνείς οργανισμούς που η ΠΓΔΜ ήταν ήδη τότε μέλος. 
  • Ρητή αναγνώριση μακεδονικής γλώσσας και ιθαγένειας. Το πρώτο δίνεται με τη Συμφωνία των Πρεσπών, το δεύτερο αντικαταστάθηκε συμβιβαστικά με το Μακεδονική/Πολίτης της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας
  • Είναι σαφές ότι κάνει διαχωρισμό συνταγματικού ονόματος και διεθνούς ονομασίας. Μάλιστα ήθελε να περιορίσει όσο γίνεται τη χρήση του ονόματος «Δημοκρατία της (Βόρειας) Μακεδονία» και οι διμερείς συμφωνίες να γίνονται με το «Δημοκρατία της Μακεδονίας»

Γίνεται επίσης για δεύτερη φορά σαφές ότι η εκτίμηση της πρεσβείας των ΗΠΑ για την τελική λύση διαφέρει από τα τότε αιτήματα της ΠΓΔΜ. Παρακάτω, η πρεσβεία εκτιμά επίσης ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ Ελλάδας και ΠΓΔΜ σε αυτό το σημείο των διαπραγματεύσεων, παραθέτοντας και την εκτίμηση του Γκρουέφσκι ότι, λόγω επερχόμενων εκλογών, η Ελλάδα δεν επιθυμεί λύση.

Η αντίθεση του Γκρουέφσκι στο «Βόρεια Μακεδονία», χωρίς τη χρήση παρενθέσεων για το προσδιορισμό, φαίνεται παρακάτω:

Ο Γκρουέφσκι επικαλέστηκε πρόσφατη δημοσκόπηση που διενήργησε το  VMRO και έδειξε ότι μόνο το 13% των Μακεδόνων θα δεχόταν το όνομα Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας. Παρ 'όλα αυτά, εάν υπήρχε πρόταση για χρήση ενός ονόματος όπως αυτό, με τον νέο προσδιορισμό σε παρένθεση και χρήση όπου τώρα χρησιμοποιείται το ΠΓΔΜ, μαζί με αναγνώριση της εθνικότητας και της γλώσσας ως μακεδονικές, ο Γκρουέφσκι εξέφρασε την αισιοδοξία του  ότι το κοινό θα το στήριζε σε δημοψήφισμα. Είπε ότι ο ίδιος θα το υποστηρίξει, ότι αναμένει τον Πρόεδρο Τσερβένκοφσκι, τη διεθνή κοινότητα και τα ΜΜΕ να το υποστηρίξουν και με μια εκστρατεία δύο μηνών ο λαός θα το εγκρίνει.

Παρακάτω επίσης, η πρέσβειρα των ΗΠΑ στα Σκόπια, περιγράφει της συνομιλίες της με τον τότε πρόεδρο της ΠΓΔΜ, Μπράνκο Τσερβένκοφσκι. Επιγραμματικά ο Τσερβένκοφσκι υποστηρίζει και εκτιμάει ότι:

  • Το ζήτημα του ονομάτος είναι μπλοκαρισμένο. Φοβάται μάλιστα ότι αυτή η προσωρινή κατάσταση θα μπορούσε να γίνει μόνιμη, καθώς η διεθνής κοινότητα εξοικειώνεται με τηυν προσωρινή ονομασία. (βλ. παράγραφο 8)
  • Η κυβέρνηση Καραμανλή θα μπορούσε να δεχτεί το «Βόρεια Μακεδονία», εάν αποφύγει το θέμα της γλώσσας και ιθαγένειας με εύσχημο τρόπο. (βλ.παράγραφο 9)
  • Σε άλλη περίπτωση, το «Δημοκρατία της (Βόρειας) Μακεδονίας θα μπορούσε να εφαρμοστεί, επαναλαμβάνοντας όμως τη γραμμή Γκουέφσκι, για χρήση μόνο όπου είνια απολύτως αναγκαίο, δηλαδή στους διεθνείς οργανισμούς που η ΠΓΔΜ είναι ήδη μέλος. (βλ.παράγραφο 10)
  • Ακόμα και στο μη πιθανό σενάριο που ο Καραμανλής δεχόταν μια συμφωνία, ο Γκρουέφσκι θα απέφευγε να συμφωνήσει. (βλ. παράγραφο 14)
  • Στο θέμα του δημοψηφίσματος ο Τσερβενκόφσκι εκτιμάει ότι σε ένα πιθανό δημοψήφισμα για συνταγματική ονομασία η απάντηση θα ήταν όχι. Σε ένα δημοψήφισμα όπως αυτό που φέρεται να προτείνει ο Γκρουέφσκι όμως, με ερώτημα «θέλετε να ενταχθούμε στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. με το όνομα «Δημοκρατία της (Βόρειας) Μακεδονίας» η απάντηση θα ήταν θετική (παράγραφος 14)

Η (σκόπιμη) γκάφα Μητσοτάκη

Βάσει όλων των παραπάνω, η δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη το απόγευμα της Δευτέρα είναι μια μνημιώδης διαστρέβλωση των πληροφοριών της «αποκάλυψης», και κορυφαία πολιτική γκάφα. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης δήλωσε: 

«Η σημερινή αποκάλυψη από τα Wikileaks ότι τα Σκόπια ζητούσαν ήδη από το 2008 να ονομαστεί η χώρα τους “Βόρεια Μακεδονία” και οι κάτοικοί τους “Μακεδόνες” που μιλούν τη δήθεν “Μακεδονική” γλώσσα, επιβεβαιώνει με τον πιο τραγικό τρόπο αυτό που επισημαίνω όλους αυτούς τους μήνες, ότι οι κ. Τσίπρας, Καμμένος και Κοτζιάς θέλησαν να εμφανίσουν ως τάχα επιτυχία τους μία άκρως επιζήμια συμφωνία για την Ελλάδα, καθώς ικανοποίησαν όσα διαχρονικά ζητούσαν τα Σκόπια και απέρριπταν όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις»,

Το ζήτημα της παραπληροφόρησης από μεγάλα ΜΜΕ είναι γνωστό, κατακριτέο και σχεδόν πανταχού παρόν (θυμηθείτε και την «είδηση» για τον θάνατο του Κώστα Γαβρά). Το να βασίζει όμως ο αρχήγος της αξιωματικής αντιπολίτευσης τη ρητορική του σε fake news και τα… τραμπικά alternative facts, είναι πολιτικά τυχοδιωκτικό, ντροπιαστικό και εν τέλει επικίνδυνο. Ή στη Νέα Δημοκρατία δεν ξέρουν ανάγνωση, ή δεν διάβασε κανείς το έγγραφο των Wikileaks, η επιχειρούν να; δηλητηριάσουν την κοινή γνώμη σε ένα ζήτημα που η παραπληροφόρηση κυριαρχεί, εκτρέφοντας μάλιστα ακροδεξιά ένστικτα που χειραγωγούνται από καιροσκοπισμούς «Μακεδονομάχων». 

Στην τελική, αν κάνει κάτι αυτό το έγγραφο, είναι να επιβεβαιώνει την κυβερνητική ρητορική για τη συμφωνία των Πρεσπών. Είναι πολύ λογικό ότι κάθε πλευρά θα υποστηρίξει και θα τονίσει τις πτυχές της συμφωνίας που εξυηρετούν τις θέσεις της, γι αυτό Ζάεφ και Ντιμιτρόφ δεν σταματούν να κάνουν λόγο για την αναγνώριση μακεδονικής γλώσσας και εθνικότητας», όπως συνέβη και σήμερα, σχολιάζοντας το έγγραφο.  Μια συμφωνία στα πλαίσια της «εθνικής γραμμής» που προέβαλε και η κυβέρνηση Καραμανλή την περίοδο 2005-2008, με την υποχώρηση της ελληνικής πλευράς (που είναι άγνωστο πότε πραγματικά συνέβη) στο θέμα της μακεδονικής γλώωσας, τον συμβιβασμό στην ιθαγένεια και την επίτευξη του erga omnes, το οποίο ο Γκρουέφσκι ούτε καν συζητούσε. Μια συμφωνία που είχε και υποχωρήσεις της τελευταίας στιγμής, π.χ. στο αμετάφραστο του ονόματος αλλά παράλληλα περιέχει τη σαφή διατύπωση ότι η «Βόρεια Μακεδονία» δεν διεκδικεί μέρος από την ιστορική κληρονομιά της αρχαίας Μακεδονίας, τον προσδιορισμό ότι πρόκειται για σλαβικό φύλο και μικρές αλλα σημαντικές παρεμβάσεις (αγάλματα, αεροδρόμιο κλπ.) 

Μια συμφωνία εντός των ορίων της διπλωματίας, καθώς, όπως παραβλέπουν συνεχώς οι «Μακεδονομάχοι», η άλλη λύση ήταν ή η συνέχιση της πρότερης κατάστασης, που «απειλούσε» να γίνει μόνιμη, με υιοθέτηση παγκοσμίως του «Δημοκρατία της Μακεδονίας», ή μια μη διπλωματική λύση, που θα μπορούσε κάλλιστα να οδηγήσει σε διαμελισμό και απορρόφηση του γειτονικού κράτους από άλλες χώρες (π.χ. Αλβανία). 

Ολόκληρη όμως η προπαγάνδα και η διαστρέβλωση αποσπαματικών εγγράφων βασίζεται σε ένα βασικό πρόβλημα. Την άγνοια του κόσμου για το τι συζητιόταν επί χρόνια πίσω από κλειστές πόρτες για το «Μακεδονικό». Για το λόγο αυτό και καθώς βλέπουμε το πού μπορεί να φτάσει η παραπληροφόρηση, είναι αναγκαίο, όπως είχε τονίσει ξανά το TPP, να δώσει ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς, στη δημοσιότητα όλα τα σχετικά έγγραφα για τις διαπραγματεύσεις των προηγούμενων κυβερνήσεων, κίνηση την οποία εξέταζε στο παρελθόν.

Ολόκληρο το έγγραφο των Wikileaks μπορεί να βρεθεί εδώ