Η φύση της επανάστασης που πρόκειται να περιγράψω εδώ δεν έχει ιδεολογική βά-ση. Δεν είναι ιδεολογική, γιατί ο εχθρός δεν έχει συγκεκριμένη ταυτότητα, πόσο μάλ-λον δική του ιδεολογία. Η πλουτοκρατική δομή της εξουσίας που μοιάζει να πνίγει την κοινωνία μας μέχρι θανάτου δεν έχει σοσιαλιστική, καπιταλιστική, φιλελεύθερη, συντηρητική, ελευθεριακή, προοδευτική, φασιστική ή κάποια άλλη βάση. Αντιθέτως, χρησιμοποιεί οποιαδήποτε ή όλες αυτές τις ιδεολογίες, ανά πάσα στιγμή, για να χειραγωγήσει τους ανθρώπους και να προωθήσει τις ατζέντες της. Οι ηγέτες της, διόλου δε νοιάζονται για τις ιδεολογίες που απασχολούν τους απλούς πολίτες. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι η διατήρηση και η επέκταση της εξουσίας τους. Σήμερα θα σηκώσουν τη σημαία των δικαιωμάτων, αύριο θα κρατήσουν τη σημαία των ναζί, μεθαύριο ενδεχομένως και ιερά σύμβολα, για να εξασφαλίσουν την αυτοσυντήρηση τους.

του Παύλου Γεωργιάδη*

Οι κοινωνίες της Ευρώπης είναι σήμερα διχασμένες πρωτίστως από τις κομματικές ομάδες με τις οποίες ταυτίζονται, και λιγότερο από τις ιδεολογικές πολιτικές που αυ-τές θεωρητικά αντιπροσωπεύουν. Από το πιο ισχυρό (Γερμανία) μέχρι το πιο αδύναμο (Ελλάδα) έθνος της Ευρώπης, παρατηρούμε ένα συγκεκριμένο μοτίβο πόλωσης: δύο ευρύτατα διχασμένα κομμάτια της κοινωνίας, τα οποία ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο να επιτεθούν το ένα στο άλλο, παρά να προωθήσουν τις πραγματικές πολιτικές που υποτίθεται ότι πρεσβεύουν τα αντίστοιχα κόμματά τους.
Κάποιος ωφελείται από αυτό το μοντέλο, και σίγουρα δεν είσαι εσύ κι εγώ.

Είναι σχετικά εύκολο να πέσουμε στην παγίδα, προσπαθώντας να ανυψώσουμε την προσωπική μας ιδεολογία σε κάτι πολύ σημαντικότερο από ό,τι αυτή πραγματικά είναι. Το χρήμα και η εικόνα δεν ανταμείβει μόνο την κοινωνιοπαθή συμπεριφορά του πολίτη-καταναλωτή (πελάτη), αλλά πλέον μεταφράζεται και σε άμεση πολιτική επιρροή. Όσο αυτό συμβαίνει, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αντίστοιχα μας κυ-βερνούν κοινωνιοπαθής πολιτικοί-πωλητές ψευδαισθήσεων.

Όσοι ανήκουν στο πιο φιλελεύθερο φάσμα θα πουν ότι δεν φταίει το χρήμα, αλλά το διογκωμένο από τον πληθωρισμό Δημόσιο. Για όλα φταίει το κράτος, του οποίου την συσσωρευμένη εξουσία δύνανται να εκμεταλλεύονται ανενόχλητα τα όποια διεφθαρμένα ιδιωτικά συμφέροντα. Εν τω μεταξύ, οι πραγματικοί εχθροί της ανθρωπότητας (πχ. οι κολοσσοί ορυκτών καυσίμων, οι πολυεθνικές της αγροβιομηχανίας και άλλοι που κατατάσσονται ανάμεσα στους μεγαλύτερους περιβαλλοντικούς εγκληματίες) εξακολουθούν να χειραγωγούν και να διαμορφώνουν την κοινή γνώμη με τρόπο που πάντα τους βολεύει.

Η επανάσταση εναντίον αυτού του κατεστημένου εξουσίας, για να είναι αποτελεσματική, δεν μπορεί να βασίζεται στον μαρξισμό ή την αναρχία, τον φασισμό ή σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα που θα ανέβει στην εξουσία για να ανατρέψει και να αντικαταστήσει το σημερινό μοντέλο. Πιθανώς θα μοιάζει περισσότερο με το αίσθημα ανα-κούφισης που νιώθουμε όταν ξεφορτωνόμαστε κάτι ενοχλητικό από πάνω μας. Θα μοιάζει, για παράδειγμα, με τον εμετό του φοιτητή μετά από μία νύχτα βαριάς κατανάλωσης αλκοόλ. Με το αίσθημα ενός σκύλου όταν ξεφορτώνεται τα τσιμπούρια που του ρουφούν το αίμα. Θα μοιάζει με ένα ζωντανό είδος που αποβάλλει ένα παράσιτο από πάνω του. Βασικά, αυτό ακριβώς θα είναι.

Το εξαιρετικά πολωμένο κλίμα που παρατηρούμε αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο, δεν είναι μία πάλη αντιμαχόμενων ιδεολογιών. Αντίθετα, είναι το σύμπτωμα μιας ανθρωπότητας που πιέζεται κάτω από την αρβύλα μιας απρόσωπης τάξης των ελίτ, που χρησιμοποιεί την προπαγάνδα για να μεταχειρίζεται τον τρόπο που σκεφτόμαστε (και καταναλώνουμε), όσο μας κρατά διχασμένους και αντιμέτωπους τον έναν με τον άλλο. Ενώ αυτή μας βομβαρδίζει με πολεμικά αεροπλάνα (βλ. καταναλωτισμός), εμείς ασχολούμαστε με το ποιό είναι το καταλληλότερο όπλο για να βλάψουμε τον εικονικό μας αντίπαλο επί γης: το σπαθί ή το τσεκούρι;

Τελικά, ως κοινωνία και ως είδος ίσως δεν έχουμε ανάγκη να οδηγηθούμε προς μία ιδεολογική επανάσταση, αλλά προς μία βιολογική διαδικασία επούλωσης των τραυμάτων που δημιούργησε μισός αιώνας υπερκαταναλωτισμού. Τέτοια τραύματα είναι η κλιματική αλλαγή, η εξαφάνιση των ειδών, οι εκατομμύρια τόνοι πλαστικού, η παχυσαρκία, η κοινωνική απομόνωση, η απώλεια πνευματικών δεξιοτήτων λόγω της υπερβολικής μας έκθεσης σε διαφημιστικές οθόνες και η αποκοπή μας από τη φύση. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, το είδος μας πρέπει να μάθει τον τρόπο να αποβάλλει συλλογικά από το λειτουργικό του σύστημα τους εγκεφαλικούς “ιούς” που τροφοδοτούν την εξουσία των σημερινών κυρίαρχων ελίτ. Θα πρέπει οπωσδήποτε να βρούμε συλλογικά έναν τρόπο να απαλλαγούμε από τις παρωπίδες της προπαγάνδας, που μας κάνουν ως κοινωνία να κλιμακώνουμε την πόλωση, ρίχνοντας την ευθύνη και το φταίξιμο πάντα στον άλλο. Όσο δεν αποδεχόμαστε την ύπαρξη και τη λειτουργία του διαφορετικού, είτε είναι ο ιδεολογικός αντίπαλος, είτε ο μετανάστης, είτε η γειτονική χώρα, το έργο πάντα θα έχει την ίδια κατάληξη: οργουελική καταπίεση στο εσωτερικό, και νεοσυντηρητική σφαγή στο εξωτερικό.

Προσωπικά πιστεύω πως βρισκόμαστε μπροστά σε μία πολύ σημαντική ευκαιρία. Η εμπειρία της έρευνάς μου με ορεσίβιες αυτόχθονες φυλές της Ασίας, μου δίδαξε πως ο άνθρωπος είναι πολύ πιο ικανό είδος από αυτό που κατέληξε να είναι ως θύμα ενός μοντέρνου δυτικού πολιτισμού που βασίζεται στην κατανάλωση. Μια γρήγορη ματιά γύρω μας μπορεί να δίνει την εντύπωση πως ο κόσμος μας σήμερα έχει το μαύρο του το χάλι, και άρα δεν αξίζει τον κόπο, ή δεν μας αξίζει ως είδος, να προσπαθήσουμε για την οποιαδήποτε πρόοδο. Όμως αυτό δεν είναι αλήθεια, μιας και σήμερα βρισκόμαστε σε μία πρωτόγνωρη για την ιστορία του πλανήτη κατάσταση. Δισεκατομμύρια ανθρώπινοι εγκέφαλοι είναι πλέον διασυνδεδεμένοι μέσω του διαδικτύου, κάτι που δίνει τη δυνατότητα να εισάγουμε στη συνείδηση μας πτυχές του κόσμου που ποτέ πριν δεν είχαμε τη δυνατότητα να δούμε ή να κατανοήσουμε. Όσοι παρακολούθησαν ζωντανά την προσεδάφιση της διαστημικής αποστολής InSight στον Άρη, μάλλον αντιλαμβάνονται τί εννοώ.


Ο ήχος του ανέμου στον πλανήτη Άρη, έτσι όπως καταγράφηκε από τα όργανα του InSight στις 01.12.2018.

Κάπως έτσι ίσως νιώσουμε και όταν καταφέρουμε να ξεράσουμε το ισχύον παρά-δειγμα εξουσίας, αν και όποτε αυτό συμβεί. Νομίζω πως θα έρθει σαν μία στιγμιαία επιφοίτηση, καθώς οι κοινωνίες μας θα συνειδητοποιούν το πόσο εκτεθειμένες είναι οι κυρίαρχες δομές εξουσίας στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν τον έλεγχο του κόσμου. Ενός κόσμου που αλλάζει πολύ πιο γρήγορα από ό,τι τα άκαμπτα μυαλά τους, που παραμένουν προσκολλημένα σε παρωχημένα μοντέλα οικονομικής ανά-πτυξης και διακυβέρνησης.

Κάπως έτσι αντιλαμβάνομαι τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που απαιτούνται για την εξασφάλιση της επιβίωσης του ανθρώπου πάνω στη Γη. Οι μετασχηματισμοί αυτοί θα έρθουν μέσα από την προσωπική συνειδητοποίηση, το ακόνισμα του χαρακτήρα και την αυτενέργεια που προϋποθέτει η εξέλιξη κάθε είδους. Όχι μέσα από συλλογές ακαδημαϊκών σκέψεων σχετικά με το ποιο σύστημα είναι πιο ευνοϊκό (ή λιγότερο βλαβερό) για την ανθρώπινη ευημερία, αλλά από κάτι βαθύτερο που ξυπνά μέσα μας και μας οδηγεί να πούμε “όχι” στα πραγματικά δεσμά μας.

Η ελληνική κοινωνία που έχει δει τα “όχι” της να γίνονται “ναι”, αξίζει να σταθεί με προσοχή επάνω στην εμπειρία της τελευταίας δεκαετίας και να αντλήσει τα δικά της μαθήματα. Μένει να δούμε αν θα μπορέσει να μεταφέρει αυτή την εμπειρία και τα μαθήματα μετάβασης και στις υπόλοιπες κοινωνίες της Ευρώπης, οι οποίες πλέον δέχονται τα πρώτα σοβαρά χτυπήματα της κρίσης αξιών που αποδόμησε τη χώρα μας. Η μακραίωνη ιστορία και το τοπίο της Ελλάδας, την έχει αναδείξει στο παρελθόν ως πιλοτήριο της ευρωπαϊκής εξέλιξης σε βιολογικό και πολιτισμικό επίπεδο. Θέλω να πιστεύω πως ένας τέτοιος ρόλος της Ελλάδας μπορεί να φανεί ουσιαστικός και δεν αποτελεί απλώς άλλη μία ψευδαίσθηση, όπως αυτές που τεχνηέντως έχουμε καλλιεργήσει εδώ και δύο αιώνες, σχετικά με τη θέση μας στον κόσμο.

Τολμώ, λοιπόν, να πω πως η ευκαιρία υπάρχει, αλλά τα περιθώρια είναι στενά στην ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή που διανύουμε. Προφανώς δεν μπορούμε να βασιστούμε στο ίδιο σύστημα εξουσίας που κατέστρεψε τη Συρία και την Υεμένη, που φυλάκισε τον Ασάνζ, που κλείνει τα σύνορα και χτίζει τοίχους στους πρόσφυγες, που ξεπουλά τοπία και που στήνει συστήματα παρακολούθησης και λογοκρισίας. Η επανάσταση θα έρθει από την ευρύτερη συλλογικότητα που δεν εκφράζεται από τα ιδεολογικά στεγανά των προηγούμενων αιώνων. Θα έρθει μέσα από ζωντανές ομάδες ανθρώπων που δρουν με τόλμη και αυτογνωσία, εξασκώντας στην πράξη τις δεξιότητες που απαιτεί το παρόν και το μέλλον. Από δίκτυα που επιδρούν θετικά στην κοινωνία, διαμορφώνοντας νέα παραδείγματα ύπαρξης και συνύπαρξης στον πλανήτη.

Ας αναζητήσουμε, λοιπόν, εκείνη την αρχέγονη σπίθα μέσα μας, η οποία υπάρχει στην ανθρωπότητα πολύ πριν από τον ίδιο τον πολιτισμό. Είναι η δύναμη που προκαλεί τα ζώα να ξεφύγουν από τα κλουβιά τους και να τρέξουν με χαρά όταν βρεθούν κάτω από τον ανοιχτό ουρανό. Αυτή που ανοίγει τις ψυχικές φυλακές στις οποίες έχουν εγκλωβιστεί τα μυαλά μας προς διευκόλυνση των κυβερνώντων, με τις πλάτες της προπαγάνδας των μέσων μαζικής αποβλάκωσης.


Πώς να νιώθουν άραγε οι αγελάδες που βλέπουν αφήνουν τον στάβλο για πρώτη φορά μετά το χειμώνα;

Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει πως δεν έχει νόημα να έχουμε μία προσωπική ιδεολογία, να μελετούμε και να αναζητούμε θεωρητικά μοντέλα με τα οποία σήμερα ο κόσμος θα μπορέσει να κινηθεί προς τα εμπρός. Ας έχουμε, όμως, καρδιά, μάτια και αυτιά ανοιχτά και για κάτι βαθύτερο. Όπως όλα τα ζωντανά όντα, ο άνθρωπος θέλει να ευημερεί και να είναι ελεύθερος. Και σίγουρα υπάρχει μέσα μας αξίες που δεν μπορούν να εγκλωβιστούν από τον εδραιωμένο μηχανισμό πολιτισμικής απορρύθμισης: η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη και η συλλογική ευφυΐα. Ας ακούσουμε μέσα μας αυτή την αρχέγονη κραυγή και ας βοηθήσουμε να καλλιεργηθεί η αφύπνισή της στον κόσμο.

*Ο Παύλος Γεωργιάδης είναι εθνοβιολόγος, κοινωνικός επιχειρηματίας και υπεύθυ-νος κοινότητας του Παρατηρητηρίου GROW για το έδαφος.