Σκαρφαλωμένο σε ύψος 840 μέτρων σε μία απότομη απόληξη του Ξεροβουνίου, της μικρής οροσειράς που σχηματίζεται στις δυτικές παρυφές των Βαρδουσίων, το Κροκύλειο, ένα από τα ομορφότερα χωριά του νομού Φωκίδος αποτελεί έναν υψηλών προδιαγραφών προορισμό για φυσιοδίφες, περιπατητές, ορειβάτες, αλλά και λάτρεις της παράδοσης και της ιστορίας. Το χωριό γενέτειρα του άφθαρτου στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη κρατά μέσα σ’ ένα περιβάλλον απαράμιλλης ομορφιάς έντονα τα χρώματα της παλιάς Ρούμελης. Με γνώμονα το «είμαστε στο εμείς και όχι στο εγώ» οι Κροκυλιώτες κατάφεραν να εξελίξουν το χωριό τους και να το διατηρήσουν πλήρως εναρμονισμένο με το καταπράσινο τοπίο.
Είναι πραγματικά μία ανακουφιστική εικόνα ειδικά αυτή την εποχή να βιώνει κανείς το ζωντάνεμα της φύσης με την πολυχρωμία, τα άφθονα νερά και τα ρυάκια να ρέουν σε όλους τους μαχαλάδες. Το χωριό έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός από το 2005 με 300 περίπου δίπατα πετρόχτιστα σπίτια και μνημεία τέχνης, όπως το παλιό δημοτικό σχολείο στην είσοδο του χωριού και ο ναός του Άη Γιώργη με το ξακουστό καμπαναριό στην κεντρική πλατεία. Το Κροκύλειο που παλιότερα λεγόταν Παλαιοκάτουνο, πήρε το όνομα του από τους αρχαίους οικισμούς τις Κρόκες ή Κροκύλες. Χαρακτηριστικά είναι τα πέντε πετρόχτιστα κεφαλόβρυσα με τα κεφάλια των πέντε παλαιών συμβούλων του χωριού. Κατασκευάστηκαν το 1899,στη θέση της μίας και μοναδικής ως τότε βρύσης που εξυπηρετούσε όλο το χωριό. Σήμερα αποτελούν μία στάση δροσιάς και χαλάρωσης για τους περαστικούς, τους οδοιπόρους και τους ίδιους τους χωρικούς.
Η πλατεία του χωριού είναι μία από τις ομορφότερες της Ρούμελης. Υπάρχει μία αρμονία σε ό, τι βλέπεις μπροστά σου και ό, τι ακούς έτσι ώστε η μοναδική αίσθηση που σου δημιουργείται είναι της απόλυτης ηρεμίας. Δεν υπάρχει ωραιότερος καφές από αυτόν κάτω από τον πλάτανο δίπλα από την εκκλησία του Αη Γιώργη, με το βλέμμα πότε να χάνεται πέρα στον ορίζοντα και πότε να επιστρέφει στο πετρόχτιστο φόντο της πλατείας με τα σπιτάκια της που θυμίζουν μία άλλη εποχή. Οι μοναδικοί ήχοι που ακούγονται είναι το βουητό της φύσης, ο ήχος των νερών, ο αέρας μέσα από τα φυλλώματα των δέντρων και ο χτύπος του παραδοσιακού κουρδιστού ρολογιού στο καμπαναριό όταν η ώρα σημαίνει ακριβώς ή και μισή.
Στο Κροκύλειο δεν θα πας για να ξεφαντώσεις. Υπάρχει ένα μαγαζάκι με λιγοστές προμήθειες, το καφενείο και το ταβερνείο του δημοτικού ξενώνα στην πλατεία με τοπικά προϊόντα και τα δωμάτια «ο παράδεισος» στον επάνω μαχαλά με την πανέμορφη θέα στα Βαρδούσια που έχουν καφέ και φαγητό. Η ζωή των λιγοστών κατοίκων περιστρέφεται γύρω από αυτά τα μέρη, προσφέροντας ζεστασιά, επικοινωνία και ανέσεις θυμίζοντας ότι η ζωή δεν χρειάζεται πολυπλοκότητα για να είναι ωραία. Το σκηνικό αλλάζει το καλοκαίρι. Γιορτές, πανηγύρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις και φυσικά τα Μακρυγιάννεια που λαμβάνουν χώρα κάθε 4 χρόνια στα μέσα του Αυγούστου με αθλητικούς αγώνες προς τιμή του Μακρυγιάννη. Το χωριό τότε ασφυκτιά από κόσμο.
Το Κροκύλειο είναι φυσικό ορμητήριο για πεζοπορικές και ορειβατικές εξορμήσεις. Οι περίπατοι μέσα και έξω από το χωριό είναι ιδιαίτερα αναζωογονητικοί. Όπου και να περπατήσεις θα απολαύσεις τα χρώματα, θα μυρίσεις τη γη και πολύ πιθανό να συναντήσεις σκίουρους ειδικά αυτή την εποχή. Περπατώντας από την είσοδο του χωριού ως το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, η πυκνή βλάστηση από αειθαλή και καρποφόρα δέντρα, οι φυσικές ρεματιές, τα αγριολούλουδα στις καταπράσινες πλαγιές κάνουν το χρόνο να σταματά. Από εκεί η αμφιθεατρική θέα του χωριού με τις κορφές των δύο βουνών που δεσπόζουν από πάνω, την «Παναγίτσα» και το «Θεούλη» κατά τους ντόπιους, είναι εντυπωσιακή.
Το σημαδεμένο μονοπάτι που ξεκινά λίγο έξω από το χωριό οδηγεί μετά από 40 λεπτά εύκολης ανάβασης στη θέση «Παναγιά» στα 1250 μέτρα. Το ορειβατικό καταφύγιο που λειτουργεί είναι ανακαινισμένο και πλήρως εξοπλισμένο με δυνατότητα διανυκτέρευσης μέχρι και 10 ατόμων κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου. Σαν να βρίσκεσαι σε αεροπλάνο, η θέα είτε μέσα από τη τζαμαρία του καταφυγίου είτε από το μπαλκόνι σε καθηλώνει. Στην «Παναγίτσα» φτάνει και το αυτοκίνητο από κακής ποιότητας χωματόδρομο που απαιτεί όμως μεγάλη προσοχή από τον οδηγό ειδικά αν έχει βραδιάσει και αν έχει βρέξει. Το χιόνι έτσι κι αλλιώς κάνει την πρόσβαση προς την «Παναγίτσα» απαγορευτική και δύσκολη, ακόμα και για το ίδιο το χωριό.
Η διαδρομή από το σημαδεμένο μονοπάτι τελειώνει στα 1670 μέτρα, στην κορυφή του Ξεροβουνίου περίπου μιάμισι ώρα μετά το καταφύγιο. Σκαρφαλώνοντας την ελατοσκέπαστη πλαγιά βρίσκει τη θέση «Λαυρέντης Μπιτσέας» και σε μία αρκετά κοπιαστική προσπάθεια βγαίνει στην κορυφογραμμή που καταλήγει στην κορυφή, το «Θεούλη». Πέρα από το νερό που είναι καλό να έχετε πάρει μαζί σας, μπορείτε να κάνετε ένα απλό πικ-νικ ή και να απολαύσετε τον καφέ σας. Κι αυτό γιατί σίγουρα θα χρειαστείτε χρόνο για να χορτάσετε τη θέα πριν πάρετε τον δρόμο της επιστροφής. Τα Βαρδούσια όρη που φαίνονται ακριβώς απέναντι, τα σύννεφα που μπορεί να έρθουν πολύ κοντά σας, το γαλάζιο του ουρανού, η καθαρότητα των λιγοστών ήχων και του αέρα, θα σας ανταμείψουν για τον κόπο σας και θα σας θυμίσουν πόσο απλά όμορφη είναι η φύση γύρω μας.
Διαμονή
Ξενώνας «ΤΟ ΚΡΟΚΥΛΕΙΟ»
Στην κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται ο ξενώνας που λειτουργεί όλο το χρόνο. Αποτελείται από 9 δωμάτια των δύο κλινών. Στο εσωτερικό βρίσκεται το εστιατόριο που σερβίρει εκτός του φαγητού, καφέ και γλυκό. Τηλέφωνα: 22660-41500 / 6972.842834
Πέτρινες κατοικίες «Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ»
Απεριόριστη θέα στις κορυφογραμμές της Γκιώνας και των Βαρδουσίων από τα πέτρινα σπίτια που έχουν από 2 εώς 5 κλίνες με καλοριφέρ και τζάκι οι περισσότερες.
Τηλ.22660-41451/6944.59626
Χάρτης
Ο πιο σύντομος δρόμος για να φτάσετε στο Κροκύλειο είναι μέσω Ναυπάκτου. Μετά τη Ναύπακτο ακολουθείτε το δρόμο προς Ευπάλιο και από εκεί, στη διασταύρωση Βαρνάκοβα – Άνω Χώρα κάνετε δεξιά προς Λιδωρίκι. Περίπου 10 χιλ. μετά θα δείτε την πινακίδα στα αριστερά που δείχνει προς Κροκύλειο. Ο δρόμος είναι καλός, ανηφορικός με στροφές και μετά από 10 χιλ. θα φτάσετε στο Κροκύλειο.