Δέκα χρόνια από την 11η Σεπτεμβρίου
Δέκα χρόνια από την 11η Σεπτεμβρίου. Τι καταλάβαμε εμείς και τι κατέλαβαν οι ΗΠΑ.
«Που ήσασταν την 11η Σεπτεμβρίου;» ρωτούν τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης τους αναγνώστες, τους ακροατές και του τηλεθεατές τους. Επιβεβαιώνουν με αυτό τον τρόπο ότι η επίθεση στους δίδυμους πύργους και το Πεντάγωνο αποτελεί (ή θα έπρεπε να αποτελεί) την σημαντικότερη στιγμή στο βίο κάθε ανθρώπου που βρισκόταν εν ζωή το 2001.
Είναι άγνωστο αν οι ιστορικοί του μέλλοντος θα συμφωνήσουν με αυτή την παρατήρηση. Σε κάθε περίπτωση, άλλωστε, η ιστορία γράφεται από τους νικητές οπότε το πραγματικό ερώτημα είναι αν την ιστορία του 20ου αιώνα θα την γράψουν οι ΗΠΑ - όπως έκαναν εν πολλοίς στον 20ο αιώνα.
Σε σχέση με τον αριθμό των θυμάτων οι τρομοκρατικές επιθέσεις στη Νέα Υόρκη θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ασήμαντο γεγονός για τα ιστορικά δεδομένα. Οι ΗΠΑ χρειάστηκαν μόλις λίγες ημέρες για να σκοτώσουν τον ίδιο αριθμό ανθρώπων στο Αφγανιστάν ενώ ήταν θέμα ωρών να τα καταφέρουν και στο Ιράκ. Το Ισραήλ χρειάστηκε μόνο δυο επιθέσεις για να δολοφονήσει πολύ περισσότερους αμάχους στο Λίβανο και τη Γάζα ενώ ακόμη και σε μικρές τοπικές συγκρούσεις στην υποσαχάρεια Αφρική σκοτώνονται κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι.
Η 11η Σεπτεμβρίου δεν σκότωσε απλώς 3.000 άτομα. Σκότωσε το κύρος μιας υπερδύναμης. Το ιστορικό γεγονός λοιπόν δεν ήταν οι επιθέσεις αλλά η προσπάθεια μιας υπερδύναμης να ανακτήσει τη δύναμή της με πρόσχημα την απάντηση σε αυτές τις επιθέσεις.
Δέκα χρόνια αργότερα, καθώς η Standard &Poor΄s υποβάθμιζε την πιστοληπτική ικανότητα των ΗΠΑ, για πρώτη φορά σε διάστημα 70 χρόνων, αρκετοί αναλυτές υποστήριξαν ότι ο 21ος αιώνας δεν θα είναι αμερικανικός. Ο Immanuel Wallerstein μιλά πλέον για την παρακμή της αμερικανικής αυτοκρατορίας ενώ τα γεγονότα φαίνεται να δικαιώνουν και παλαιότερες εκτιμήσεις του ιστορικού Paul Kennedy για την «αυτοκρατορική υπερεπέκταση».
Η δεκαετία που ακολούθησε μετά την 11η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε και ένα πλήρη κύκλο σε ό,τι αφορά τη στάση της Ουάσινγκτον απέναντι στο πολιτικό Ισλάμ και συγκεκριμένα στις πιο ακραίες εκδοχές του. Η χώρα που εξέθρεψε κινήματα εξτρεμιστών μουσουλμάνων, ως ανάχωμα στην επέκταση της ΕΣΣΔ και στην άνοδο αριστερών κινημάτων, κήρυξε τον πόλεμο στα ίδια τα παιδιά της. Στην προσπάθεια ελέγχου των ενεργειακών αποθεμάτων αλλά και στρατηγικών περασμάτων για το παγκόσμιο εμπόριο η Δύση δαιμονοποίησε το Ισλάμ και τον αραβικό κόσμο με τρόπο που δεν θα μπορούσε να προβλέψει ούτε ο Εντουαρντ Σαιντ.
Η εκτέλεση του Οσάμα μπιν Λάντεν, όμως, αποτέλεσε το συμβολικό τέλος αυτής της περιόδου. Σήμερα οι ΗΠΑ δείχνουν διατεθειμένες να συνεργαστούν και πάλι με το πολιτικό Ισλάμ αναζητώντας μια δεξιά, συντηρητική απάντηση στην Αραβική Ανοιξη που απειλεί να ανατρέψει όλα τα φιλοαμερικανικά καθεστώτα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.
Ο κόσμος άλλαξε δυο φορές από την 11η Σεπτεμβρίου. Και μοναδικός κοινός παρανομαστής ήταν η αποσάθρωση της αμερικανικής ισχύος. Ακόμη και αν οι ευρωπαίοι καταφέρουν να βυθίσουν πρώτοι το πλοίο τους (σαν τους πειρατές στο Αστερίξ), η οικονομική ισχύς μεταφέρεται αργά αλλά σταθερά προς Ανατολάς. Μένει να δούμε πότε θα μεταφερθεί και η γεωπολιτική ισχύς προς τα εκεί.
Α.Χ.
Είναι άγνωστο αν οι ιστορικοί του μέλλοντος θα συμφωνήσουν με αυτή την παρατήρηση. Σε κάθε περίπτωση, άλλωστε, η ιστορία γράφεται από τους νικητές οπότε το πραγματικό ερώτημα είναι αν την ιστορία του 20ου αιώνα θα την γράψουν οι ΗΠΑ - όπως έκαναν εν πολλοίς στον 20ο αιώνα.
Σε σχέση με τον αριθμό των θυμάτων οι τρομοκρατικές επιθέσεις στη Νέα Υόρκη θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ασήμαντο γεγονός για τα ιστορικά δεδομένα. Οι ΗΠΑ χρειάστηκαν μόλις λίγες ημέρες για να σκοτώσουν τον ίδιο αριθμό ανθρώπων στο Αφγανιστάν ενώ ήταν θέμα ωρών να τα καταφέρουν και στο Ιράκ. Το Ισραήλ χρειάστηκε μόνο δυο επιθέσεις για να δολοφονήσει πολύ περισσότερους αμάχους στο Λίβανο και τη Γάζα ενώ ακόμη και σε μικρές τοπικές συγκρούσεις στην υποσαχάρεια Αφρική σκοτώνονται κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι.
Η 11η Σεπτεμβρίου δεν σκότωσε απλώς 3.000 άτομα. Σκότωσε το κύρος μιας υπερδύναμης. Το ιστορικό γεγονός λοιπόν δεν ήταν οι επιθέσεις αλλά η προσπάθεια μιας υπερδύναμης να ανακτήσει τη δύναμή της με πρόσχημα την απάντηση σε αυτές τις επιθέσεις.
Δέκα χρόνια αργότερα, καθώς η Standard &Poor΄s υποβάθμιζε την πιστοληπτική ικανότητα των ΗΠΑ, για πρώτη φορά σε διάστημα 70 χρόνων, αρκετοί αναλυτές υποστήριξαν ότι ο 21ος αιώνας δεν θα είναι αμερικανικός. Ο Immanuel Wallerstein μιλά πλέον για την παρακμή της αμερικανικής αυτοκρατορίας ενώ τα γεγονότα φαίνεται να δικαιώνουν και παλαιότερες εκτιμήσεις του ιστορικού Paul Kennedy για την «αυτοκρατορική υπερεπέκταση».
Η δεκαετία που ακολούθησε μετά την 11η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε και ένα πλήρη κύκλο σε ό,τι αφορά τη στάση της Ουάσινγκτον απέναντι στο πολιτικό Ισλάμ και συγκεκριμένα στις πιο ακραίες εκδοχές του. Η χώρα που εξέθρεψε κινήματα εξτρεμιστών μουσουλμάνων, ως ανάχωμα στην επέκταση της ΕΣΣΔ και στην άνοδο αριστερών κινημάτων, κήρυξε τον πόλεμο στα ίδια τα παιδιά της. Στην προσπάθεια ελέγχου των ενεργειακών αποθεμάτων αλλά και στρατηγικών περασμάτων για το παγκόσμιο εμπόριο η Δύση δαιμονοποίησε το Ισλάμ και τον αραβικό κόσμο με τρόπο που δεν θα μπορούσε να προβλέψει ούτε ο Εντουαρντ Σαιντ.
Η εκτέλεση του Οσάμα μπιν Λάντεν, όμως, αποτέλεσε το συμβολικό τέλος αυτής της περιόδου. Σήμερα οι ΗΠΑ δείχνουν διατεθειμένες να συνεργαστούν και πάλι με το πολιτικό Ισλάμ αναζητώντας μια δεξιά, συντηρητική απάντηση στην Αραβική Ανοιξη που απειλεί να ανατρέψει όλα τα φιλοαμερικανικά καθεστώτα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.
Ο κόσμος άλλαξε δυο φορές από την 11η Σεπτεμβρίου. Και μοναδικός κοινός παρανομαστής ήταν η αποσάθρωση της αμερικανικής ισχύος. Ακόμη και αν οι ευρωπαίοι καταφέρουν να βυθίσουν πρώτοι το πλοίο τους (σαν τους πειρατές στο Αστερίξ), η οικονομική ισχύς μεταφέρεται αργά αλλά σταθερά προς Ανατολάς. Μένει να δούμε πότε θα μεταφερθεί και η γεωπολιτική ισχύς προς τα εκεί.
Α.Χ.