του Θάνου Καμήλαλη

Στο ζήτημα που προέκυψε με τον «συνωστισμό» στη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης και το «ρεπορτάζ» του OPEN, η ιστοσελίδα λοιπόν που έχει ως μόνο αντικείμενο τον έλεγχο των fake news, αποφάσισε να ασχοληθεί κυρίως με τις «αντιδράσεις των χρηστών» και μερικές ιστοσελίδες που έκαναν λόγο για μοντάζ και δευτερευόντως με την εικόνα που προέβαλε ο σταθμός και αναδημοσίευσαν δεκάδες άλλα ΜΜΕ, μολονότι σε μεγάλο μέρος του άρθρου αποδέχεται ότι οι ρυθμίσεις του φακού δημιούργησαν «εικόνα πυκνότητας» (sic). Την Τετάρτη λοιπόν, δημοσιεύτηκε ένα άρθρο που σκοπό έχει να εξηγήσει τι συνέβη με το επίμαχο «ρεπορτάζ» και τις μαζικές αντιδράσεις του διαδικτύου. Ο τίτλος είναι «Τι έχει συμβεί με το βίντεο από τη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης», επιλογή που ξενίζει κάπως, αν διαβάσει κανείς ολόκληρο το κείμενο. Το άρθρο εντάσσεται στην κατηγορία «συνωμοσιολογία» επίσης και όχι στην «παραπληροφόρηση». Είναι κι αυτό ζήτημα προτεραιοτήτων και επιλογών. Το χειρότερο όμως είναι ο «ισχυρισμός» και το «συμπέρασμα», στην αρχή του κειμένου:

Καθώς και το ποια μέσα μπαίνουν, σε περίοπτη θέση, στο «κάδρο των ευθυνών»:

Το συμπέρασμα όμως είναι παραπλανητικό. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, συσκοτίζει το ζήτημα, είναι η μισή αλήθεια. Στη χειρότερη, ένας αναγνώστης που θα διαβάσει μόνο τα βασικά σημεία, θα εστιάσει στην άποψη ότι «είναι πραγματικό ζωντανό ρεπορτάζ». Είναι όμως «πραγματικό»; To κανάλι μάλιστα ανακοίνωσε ότι προσφεύγει αυτοβούλως στο ΕΣΡ για «όσα κακοηθέστατα έχουν αναφερθεί για την τηλεοπτική κάλυψη». Ο στόχος προφανώς είναι να αποφανθεί το ΕΣΡ ότι το ρεπορτάζ έγινε σε πραγματικό χρόνο. Θα είναι αυτό «δικαίωση»; Δεν είναι στοιχειώδης υποχρέωση κάθε σταθμού, σε ένα ζήτημα που είναι τόσο ευαίσθητο αυτήν την περίοδο, να παρουσιάζονται εικόνες χωρίς καμία τεχνική παρέμβαση, ώστε να κρίνει ο κόσμος και οι αρχές;

Για την ιστοσελίδα, «το θέμα είναι υποκειμενικό». Το οξύμωρο εδώ είναι ότι ένα μεγάλο μέρος του κειμένου αφιερώνεται και σωστά στην ανάλυση για το πώς ο φακός του OPEN «κατάφερε» να δείξει την παραλία της Θεσσαλονίκης «γεμάτη κόσμο». Έχουμε τις αναλύσεις από ειδικούς της εικόνας, τη διαδρομή του ποδηλάτη, το timelapse από την ταράτσα του ξενοδοχείου που πιάνει μεγάλο μέρος της περιοχής, όλα (που χρησιμοποιήσαμε κι εμείς στο TPP από πολύ νωρίς).

Στο τέλος, έχουμε ένα δεύτερο συμπέρασμα, που προστέθηκε λίγο αργότερα, μετά τις πρώτες αντιδράσεις:

«Συμπέρασμα: Το βίντεο που προβλήθηκε στο OPEN στις 30-3-2020 ήταν πραγματικό ζωντανό (live) ρεπορτάζ. Η λήψη ζουμ δημιούργησε εικόνα πυκνότητας. Ο ισχυρισμός ότι το βίντεο είναι κατασκευασμένο είναι ψευδής.»

Μου κάνει μεγάλη εντύπωση η «μετριοπάθεια». Έχουμε να κάνουμε με εικόνες που σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία παραπληροφόρησαν εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου για την κατάσταση στη Νέα Παραλία, σε ένα πολύ ευαίσθητο ζήτημα των ημερών μας που έχει να κάνει με τον «συνωστισμό», τους «ανεύθυνους πολίτες» και τις απαγορεύσεις στην κυκλοφορία. Έχουμε να κάνουμε με τεκμηριωμένη από πολλές πηγές παραπληροφόρηση, ή έστω υπερβολή που μάλιστα προκάλεσε και άμεσες πολιτικές αντιδράσεις, με το κλείσιμο της παραλίας για τις περισσότερες ώρες της ημέρας, για το κοινό. Έχουμε να κάνουμε με την εικόνα που προέβαλε τηλεοπτικά ένας σταθμός εθνικής εμβέλειας και ελέγχεται, όχι ως προς τη γνησιότητα αλλά ως προς τον τρόπο λήψης της, από πλήθος πηγών. Πολλές φορές τα όρια αλήθειας και ψέματος είναι πολύ πιο «θολά» από το αν ένα μπλογκ γράφει ότι η Γη είναι επίπεδη ή ο μόνος πλανήτης στο σύμπαν. Κι εκεί κρίνεται η δουλειά του «ελεγκτή». Αλλά για να μην το μπλέκουμε, ας απαντήσουμε σε συγκεκριμένα ερωτήματα:

  • Τι είναι πιο σημαντικό; Οι εικόνες του OPEN ή  οι αναρτήσεις μερικών σάιτ και χρηστών του διαδικτύου για «μοντάζ» και «άτομα που πέφτουν στη θάλασσα». Τι, σε συνδυασμό με σχόλια, λεζάντες κλπ που διάνθισαν το «ρεπορτάζ» δημιούργησε λάθος εντυπώσεις σε χιλιάδες κόσμου για «ανεύθυνους», «ανεγκέφαλους», «ζώα» και «κόσμο που είναι ο ένας δίπλα στον άλλον»; Νομίζω το πρώτο.
  • Είναι «πραγματική» η εικόνα; Γνήσια, ναι, φαίνεται να είναι. Όμως, για παράδειγμα, ένας χρήστης που βρίσκεται στο ίδιο σημείο της Νέας Παραλίας με το συνεργείο του σταθμού θα έβλεπε την ίδια εικόνα που παρακολούθησε τηλεοπτικά ή μέσω δεκάδων ιστοσελίδων; Σύμφωνα και με το ίδιο το άρθρο των EH, όχι.
  • Τι έχει περισσότερη σημασία να καταρρίψεις πρώτα; Λίγες ιστοσελίδες που έκαναν λόγο για μοντάζ ή τις εικόνες που έκαναν τον γύρο της Ελλάδας και παρουσιάζουν την πραγματικότητα λίγο ή πολύ αλλοιωμένη, όπως αποδέχεσαι τεκμηριωμένα στη συνέχεια. Νομίζω το δεύτερο.

Συν τοις άλλοις, στο άρθρο και στη σελίδα των EH στο Youtube δημοσιεύεται ένα βίντεο 40 δευτερολέπτων, που προβλήθηκε και από το OPEN, με έναν από τους «πρωταγωνιστές του βίντεο», τον άνδρα που εμφανίζεται μπροστά μπροστά:

Μόνο που το βίντεο είναι πολύ μεγαλύτερο και αμέσως μετά, ο ίδιος άνθρωπος εξηγεί ότι «είχε κόσμο, αλλά όχι όσο δείξαν» και «είχε πολύ κόσμο αλλά κρατούσαμε αποστάσεις, το ζουμάρανε για να φανεί παραπάνω» γιατί έχει χρησιμοποιηθεί το ζουμ του τηλεφακού, το οποίο αναφέρει και σε άλλα σημεία, καταρρίπτωντας παράλληλα σωστά τις απόψεις ότι «ποδηλάτες πέφτουν στη θάλασσα». Ένα ακόμα φάουλ της έρευνας λοιπόν:

Δημοσιογραφικά επομένως, έχει απείρως μεγαλύτερη σημασία να εστιάσεις στην (παραποιημένη; ψευδή; μη αληθοφανή; πείτε το όπως θέλετε) μετάδοση του τηλεοπτικού σταθμού και λιγότερο στις αντιδράσεις του διαδικτύου. Παράλληλα, πολλές από τις τελευταίες προκλήθηκαν λόγω των ρυθμίσεων του φακού. Πολλοί είναι αυτοί για παράδειγμα που παραξενεύτηκαν από το πόσο κοντά είναι τα δέντρα ή οι στύλοι στα πλάνα του σταθμού, τονίζοντας τις πραγματικές αποστάσεις. Έτσι δημιουργήθηκαν και οι απόψεις για «ανθρώπους που περπατούν και δεν κινούνται». Αντιγράφουμε από το άρθρο των EH:

«Οι πολίτες που κάνουν περίπατο φαίνονται να περπατούν στο ίδιο σημείο λόγω της παραμόρφωσης της προοπτικής. Ο κάμεραμαν έχει κάνει ζουμ με την κάμερα, και έτσι οι άνθρωποι που περπατούν, και ήταν σε αρκετά μεγάλη απόσταση, φαίνονται να είναι στο ίδιο σημείο και κοντά ο ένας στον άλλον.»

Το συγκεκριμένο άρθρο όμως, μένει σε ένα «ναι μεν αλλά». Αξίζει να σημειώσουμε ότι σε άλλες περιπτώσεις, ο έλεγχος είναι πολύ πιο σχολαστικός. Εδώ όμως, δεν φαίνεται να υπάρχει η ίδια σχολαστικότητα, σε ένα εξαιρετικά προβληματικό και με κοινωνικές συνέπειες «ρεπορτάζ». Έχουμε εκφράσει κι άλλες φορές τις ανησυχίες μας σχετικά με προβληματικούς χειρισμούς της συγκεκριμένης ιστοσελίδας, όταν τα ζητήματα των fake news πολιτικοποιουνται και ξεφεύγουν από την απλή κατάρριψη ακραίων ακροδεξιών θεωριών συνωμοσίας, ενώ παράλληλα χρησιμοποιείται και ο «μπαμπούλας» των κυρώσεων στο facebook, που μπορεί να προκαλέσει μειωμένη απήχηση σε πιθανούς «παραβάτες».

Και για να προλάβουμε τους «καλοθελητές» όλα τα παραπάνω δεν εντάσσονται σε ένα κλίμα άρνησης των απαγορεύσεων κυκλοφορίας. Αφενός, προσωπικά και ως μέσο, αντιληφθήκαμε την αναγκαιότητα του μέτρου άμεσα, αμέσως μάλιστα μετά το τελευταίο διάγγελμα του Κυριάκου Μητσοτάκη, καταθέτοντας απλά τις ανησυχίες μας για ζητήματα που θα μπορούσαν να προκύψουν λόγω της πολυήμερης καραντίνας (ψυχολογικά, ενδοοικογενειακή βία κ.α.) και του κλίματος φόβου και ανασφάλειας σε ομάδες συμπολιτών μας. Αφετέρου το αν θα πρέπει να κλείσει η Παραλία να το αποφασίσουν αυτοί που έχουν την εξουσία να το αποφασίσουν.

Αλλά να το αποφασίσουν με την πραγματική εικόνα, τα πραγματικά δεδομένα, αναλογιζόμενοι όχι τις κραυγές όσων είδαν τις συγκεκριμένες εικόνες, αλλά τις εντολές των αρμόδιων επιστημόνων και το αν υπάρχει κίνδυνος να προκληθούν μεγαλύτερα προβλήματα, καθώς η Παραλία είναι ίσως ο μόνος δημόσιος μεγάλος κοινόχρηστος χώρος για μεγάλο μέρος της πόλης και δημιουργούνται ζητήματα πιθανού συνωστισμού σε άλλα, μικρότερα. Σε κλίμα δηλαδή ρεαλισμού και όχι υπερβολής.

Παράλληλα, ως προς την άποψη για το αν μια τέτοια συζήτηση δημιουργεί ζήτημα και επηρεάζει την πειθαρχία των πολιτών. Ποιος επηρεάζει περισσότερο; Οι «υπερβολικές» εικόνες και απαγορεύσεις που πολλοί θα θεωρήσουν ως άδικες και για κάποιους θα εντείνουν τη συνωμοσιολογία ότι «κάτι μας κρύβουν», η περαιτέρω μείωση της ήδη πολύ περιορισμένης εμπιστοσύνης που νιώθουν οι πολίτες στα ΜΜΕ που τους καλούν σωστά να μείνουν σπίτι ή η αντίδραση σε παραπληροφόρηση που ήδη προκάλεσε έντονες αντιδράσεις;

«Τι έχει συμβεί με το βίντεο της Νέας Παραλίας» λοιπόν; Είναι δημοσιογραφικά πολύ λάθος. Θέλετε να το πείτε παραπληροφόρηση, post-truth, hoax, fake news, ή «πραγματικότητα» με τη βοήθεια ενός γνήσιου βίντεο, σε πραγματικό χρόνο, αλλά ενός συγκεκριμένου φακού για ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα; Είναι απλά λάθος, σίγουρα πολύ μεγαλύτερο από την υπερβολή περί μοντάζ και τη «συνωμοσιολογία» περί «ανθρώπων που φυτεύτηκαν εκεί», που ακολούθησε. Το ίδιο, δυστυχώς και η παρουσίαση της έρευνας των «ελεγκτών», που έμειναν σε μισές κουβέντες.