Λάδια σε χαρτί 21Χ15εκ.
Έργο του Γιώργου Μικάλεφ
Κείμενο: Ορέστης Βέλμαχος, Τζένη Τσιροπούλου
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στη γυναικολογία. Υπήρξε αθλητής με πολλές πανελλήνιες και βαλκανικές νίκες και κατείχε για 23 χρόνια (ως το 1959) το πανελλήνιο ρεκόρ στο άλμα εις μήκος με επίδοση 7,37 μ. Στην διάρκεια της κατοχής διοργάνωνε με άλλους συναθλητές του αγώνες, διαθέτοντας τα έσοδα σε λαϊκά συσσίτια. Το 1950 κατέλαβε τη θέση του υφηγητή Μαιευτικής – Γυναικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Γεννήθηκε στην Κερασίτσα Αρκαδίας στις 3 Απριλίου 1912 και ήταν το 14ο παιδί από τα συνολικά 18 της οικογένειάς του.
Τα μετεμφυλιακά χρόνια
Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έκανε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ανακηρύχθηκε σε υφηγητή στο πανεπιστήμιο, ενώ τον Οκτώβριο του 1961 εκλέχθηκε βουλευτής με τον εκλογικό συνδυασμό ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο), ο οποίος προέκυψε ως εκλογική συνεργασία της (ιδρυθείσας το 1951) Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) με το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα.
Πρωθυπουργός της Ελλάδας εκείνη την εποχή είναι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής της ΕΡΕ, με την κυβέρνηση του (σε αγαστή συνεργασία με το Παλάτι) να κάνει σε αρκετές περιπτώσεις τα «στραβά μάτια» στη δράση παρακρατικών οργανώσεων που είχαν ιδρυθεί για την καταπολέμηση του κομμουνισμού. Στο εσωτερικό τους δρούσαν και ξένες μυστικές υπηρεσίες, αλλά και «απομεινάρια» του εμφυλίου όπως ταγματασφαλίτες και ποινικοί κρατούμενοι που κέρδισαν τη θέση τους στην κοινωνία μετά το «έργο» που επιτέλεσαν σε ξερονήσια και τόπους βασανιστηρίων. Δύο από αυτούς έμελλε να του αφαιρέσουν τη ζωή.
Η πορεία ειρήνης και οι τραμπουκισμοί των παρακρατικών
Στις 21 Aπριλιου 1963 το ελληνικό Kίνημα Eιρήνης οργανώνει στην Αθήνα την πρώτη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης παρά την απαγόρευση της κυβέρνησης Καραμανλή. Ο Λαμπράκης υπήρξε ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη» (ΕΕΔΥΕ) και μάλιστα στις 21 Απριλίου του 1963 πρωτοστάτησε στην 1η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης. Παρά τις απειλές του παρακράτους και των «αρχών» που είχαν απαγορεύσει κάθε ανοιχτή συγκέντρωση σε ολόκληρη τη χώρα, βάδισε το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής μόνος του. Μαζί με τον Λαμπράκη συλλαμβάνονται 628 άνθρωποι, ανάμεσά τους ο Mίκης Θεοδωράκης, ο Mίνως Aργυράκης, ο Aλέκος Aλεξανδράκης, η Aλίκη Γεωργούλη, αλλά και πρώην βουλευτές και υποψήφιοι του κόμματος της ΕΔΑ.
Στις 22 Μαΐου ο Λαμπράκης ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη για να μιλήσει σε συγκέντρωση της ΕΕΔΥΕ. Παρά τα εμπόδια που θα επιχειρήσουν να του βάλουν η κυβέρνηση Καραμανλή και οι παρακρατικοί, ο Λαμπράκης φτάνει στα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος. Έξω από τα γραφεία ακροδεξιοί πραγματοποιούν συγκέντρωση αποδοκιμάζοντας τον Λαμπράκη, ενώ σύμφωνα με πηγές του «Ριζοσπάστη» επιτίθενται στο κτήριο και σπάνε τζαμαρίες της εισόδου.
Η ατμόσφαιρα μύριζε «μπαρούτι», κάτι που κατάλαβε και ο ίδιος ο Λαμπράκης ζητώντας από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς να προστατεύσουν τη συγκέντρωση και τον ίδιο. Μιλώντας από τα μεγάφωνα της συγκέντρωσης ανέφερε: «Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Βορείου Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατεύσουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου». Ωστόσο, η απόφαση ήταν ειλημμένη και οι παρακρατικοί δεν θα άφηναν μια τέτοια ευκαιρία να ξεγλιστρήσει μέσα από τα χέρια τους.
Το τρίκυκλο που «δεν άφησε σημάδια»
Μετά το τέλος της ομιλίας οι συγκεντρωμένοι παρακρατικοί χρησιμοποιώντας γροθιές, πέτρες, γκλομπς και ό,τι υπάρχει «εύκαιρο» επιτίθενται κατά όσων ανθρώπων αποχωρούσαν από τη συγκέντρωση, υπό το… διακριτικό βλέμμα της αστυνομίας. Ο Λαμπράκης αποχωρεί λίγη ώρα αργότερα, συνοδευόμενος από τέσσερα άτομα και με κατεύθυνση το ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ», όπου διέμενε.
Στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Ερμού ένα τρίκυκλο με επιβαίνοντες τους παρακρατικούς Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη τραυματίζουν θανάσιμα τον Λαμπράκη (με εργαλείο που εικάζεται πως ήταν λοστός}. Τον μεταφέρουν εσπευσμένα στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, όπου και θα καταλήξει στις 27 Μαΐου.
Ήταν ο Μανόλης Χατζηαποστόλου που κατάφερε να ορμήσει στο τρίκυκλο προτού απομακρυνθεί, προκειμένου να αφοπλίσει τους Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη και κατόπιν αυτού να οδηγηθούν στο δικαστήριο. Τα όσα θα ακολουθήσουν αποτελούν παρωδία δίκης και ξεσκεπάζουν την τρομοκρατία του καθεστώτος και των συνεργατών του.
Η δίκη, που έγινε στο διάστημα Οκτώβρη – Δεκέμβρη 1966, κατέληξε στο ότι ουσιαστικά, δεν υπήρχε δολοφονία. Σε όλη τη διάρκεια της δίκης, οι μάρτυρες άλλαζαν τις καταθέσεις τους, ενώ πολλοί παραδέχτηκαν ότι είχαν δεχτεί απειλές πριν εμφανιστούν στο δικαστήριο. Πολλά αποδεικτικά στοιχεία , όπως ο λοστός που φαίνεται να χρησιμοποίησε ο Εμμανουηλίδης για να χτυπήσει τον Λαμπράκη, με κάποιο τρόπο «εξαφανιστήκαν».
Η ετυμηγορία ανέφερε πως δεν υπήρχαν «σημάδια» για τη δολοφονία του Λαμπράκη. Ο Γκοτζαμάνης με τον Εμμανουηλίδη που καταδικάστηκαν κατά συγχώνευση σε 11 και 8,5 χρόνια, αντίστοιχα, για πρόκληση «βαριών σωματικών κακώσεων» (Γκοτζαμάνης) και για «συνεργία» (Εμμανουηλίδης) αποφυλακίστηκαν επί χούντας. Τη χρονιά της δολοφονίας του ιδρύθηκε η «Νεολαία Λαμπράκη», της οποίας πρώτος πρόεδρος εκλέχτηκε ο Μίκης Θεοδωράκης.