Του Ηρακλή Μπογδάνου
«Μόνο ανθρώπους που αισθάνονται Ευρωπαίοι έχουμε αυτές τις μέρες. Ίδια γούστα, ίδια ήθη, ίδια πάθη. Όλοι μιλάνε για το κοινό καλό και σκέφτονται μόνο τους εαυτούς τους. Τι τους νοιάζει ποιανού κράτους τους νόμους υπηρετούν; Αρκεί να βρίσκουν χρήματα να αρπάξουν… και νιώθουν σε όλες τις χώρες σαν στο σπίτι τους»
Ζαν-Ζακ Ρουσώ (1770)
Το έθνος-κράτος ζει και βασιλεύει – ειδικά όταν τα πράγματα ζορίζουν. Ακόμα και ο πιο αφοσιωμένος ζηλωτής της Ευρωπαϊκή Ιδέας δεν ανησυχεί ιδιαίτερα, ούτε χάνει τον ύπνο του με την απορία, «θα το δεχτεί άραγε αυτό ο Μπαρόσο;» ή «θα συμφωνήσει λοιπόν ο Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ;» ή «πώς θα του φανεί του Βαν Ρομπέι;». Αλλά ούτε και για τη δράση αυτής της λέσχης συζητήσεων πολυτελείας, του ελλόγιμου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, θα παλέψει με το άγχος και την αγωνία του ο Ευρωπαϊστής. Αντίθετα, η ελάχιστη κίνηση της Μέρκελ και του Ολάντ, η παραμικρή απαίτηση εγγυήσεων της Φινλανδίας, η πιθανότητα αλλαγής της κυβέρνησης στην Ελλάδα, ένα δημοψήφισμα στην Ιρλανδία, αυτά μάλιστα – αυτά μπορεί και να κάνουν τη διαφορά. Ο «Δήμος», η πολιτική κοινότητα της δημοκρατίας που φορολογεί και στρατολογεί και συνδιαλέγεται και ξεσηκώνει, παραμένει πεισματικά στα όρια του εθνικού κράτους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατά μείζονα λόγο η Ευρωζώνη, συντηρείται ως ένα όνειρο των ελίτ και δεν καταφέρνει να αγγίξει τα μύχια αισθήματα των πολλών – ειδικά τώρα που κινδυνεύει να αποκτήσει και χαρακτηριστικά στοιχεία εφιάλτη. Στις πανευρωπαϊκές έρευνες της κοινής γνώμης, οι πολίτες δηλώνουν πώς αισθάνονται «Ευρωπαίοι» σε ελάχιστα υψηλότερο ποσοστό από ότι «Πολίτες του Κόσμου», ενώ π.χ. οι Γερμανοί δεν νιώθουν ιδιαίτερα πιο κοντά στους Ιταλούς απ’ ότι στους Αμερικάνους ή τους Νορβηγούς. Και όμως, η ιστορία έχει δείξει ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες μπορούν (και μάλιστα χωρίς πατρονάρισμα) να αισθανθούν ότι ανήκουν σε μια ευρύτερη κοινότητα – πολύ περισσότερο από ότι σε αυτές τις τελευταίες δεκαετίες της καθοδηγούμενης από τα πάνω σύγκλισης.
Η Ευρώπη έχει παράδοση ενιαίου πολιτικού σώματος ήδη απ το Διαφωτισμό. «Η Ευρώπη είναι τώρα μια ενιαία πολιτεία με πολλά κράτη», έλεγε ο Βολταίρος. Υπήρξαν μάλιστα ιστορικές στιγμές που οι λαοί αισθάνθηκαν πραγματικά μέρη ενός απελευθερωτικού όλου, οργανικά και από τα κάτω: Τα πρώτα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης μέχρι το Βοναπαρτισμό, στον πυρετό του 1848, στο γενικό ενθουσιασμό για την ανεξαρτησία της Ιταλίας, στην πανευρωπαϊκή αντίσταση κατά των Γερμανών μεταξύ 1943 και 1945. Γιατί λοιπόν να θεωρείται κορωνίδα της Ευρωπαϊκής Ιδέας, η σαρωτική επιβολή της χρηματιστικοποίησης (financialization) ως Υπαρκτού Ευρωπαϊσμού. Μήπως για την αποτελεσματικότητα και την αειφορία; Μα, ο τρόπος που επιβλήθηκε το κοινό νόμισμα, αντί να βοηθήσει περιοχές υποδειγματικής και καινοτομικής παραγωγής που άκμασαν στη δεκαετία του ’80 (όπως η Καταλονία και η Τοσκάνη), τις έχει φέρει σήμερα στα πρόθυρα της χρεωκοπίας. Μήπως για την ενσωμάτωση και τη συμμετοχή; Μα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι βασιλικά αδιάφορη για την ανεργία και απλώς προεδρεύει στην ερήμωση της περιφέρειας και του Νότου – για χάρη της αδιαπραγμάτευτης νομισματικής σταθερότητας και της θρυλικής «επιχειρηματικής εμπιστοσύνης»!
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει νόημα μόνο αν λειτουργεί ακριβώς αντίστροφα από ότι τώρα. Αν εγγυάται και εποπτεύει δηλαδή σε όλες τις χώρες την παιδεία, την υγεία, τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, το βασικό μισθό, την άμυνα, την ασφάλεια, τις καλές συνθήκες δουλειάς για όλους τους πολίτες της – με αντάλλαγμα το δικαίωμα προνομιακής πρόσβασης στην ενιαία αγορά προϊόντων, υπηρεσιών και εργασίας. Ναι, η οικονομική πολιτική ήταν το μόνο που έπρεπε να αφήσει αποκλειστικά στην αρμοδιότητα των εθνικών κρατών – και τελικά αυτό ήταν το μόνο που τους αφαίρεσε! Γιατί one size does fits noone, γιατί ακόμα και για δαρβινικούς λόγους πρέπει να υπάρχει δημιουργική ποικιλία στις παραγωγικές και αναδιανεμητικές λύσεις και γιατί προβλήματα όπως ο υποθετικός νομισματικός πόλεμος, θα μπορούσαν να λυθούν με απλούς κανόνες που θα έπαιρναν υπόψη το ΑΕΠ κάθε χώρας και το ισοζύγιο των συναλλαγών. Επιχειρώντας να επιβάλλει το νεοφιλελευθερισμό ως στάνταρ ομοιομορφίας και οσονούπω νέο σύνταγμα της Ευρώπης, η ελίτ της Ε.Ε. καταργεί στην πράξη τη δημοκρατία και υπονομεύει την ελπίδα της Ευρωπαϊκής πολιτείας του Διαφωτισμού και της «Εποχής των Επαναστάσεων». Και από κει θα βρει και την αντίσταση: Από τους άθλιους του Ουγκό!
«Αν πεινάω κι είμαι νέος
σ’ αυτό φταίει ο Βολταίρος,
κι αν στους δρόμους τριγυρνώ
σ’ αυτό φταίει ο Ρουσώ»
Σκίτσο: Fadi Abou Hassan
Του Ηρακλή Μπογδάνου
«Μόνο ανθρώπους που αισθάνονται Ευρωπαίοι έχουμε αυτές τις μέρες. Ίδια γούστα, ίδια ήθη, ίδια πάθη. Όλοι μιλάνε για το κοινό καλό και σκέφτονται μόνο τους εαυτούς τους. Τι τους νοιάζει ποιανού κράτους τους νόμους υπηρετούν; Αρκεί να βρίσκουν χρήματα να αρπάξουν… και νιώθουν σε όλες τις χώρες σαν στο σπίτι τους»
Ζαν-Ζακ Ρουσώ (1770)
Το έθνος-κράτος ζει και βασιλεύει – ειδικά όταν τα πράγματα ζορίζουν. Ακόμα και ο πιο αφοσιωμένος ζηλωτής της Ευρωπαϊκή Ιδέας δεν ανησυχεί ιδιαίτερα, ούτε χάνει τον ύπνο του με την απορία, «θα το δεχτεί άραγε αυτό ο Μπαρόσο;» ή «θα συμφωνήσει λοιπόν ο Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ;» ή «πώς θα του φανεί του Βαν Ρομπέι;». Αλλά ούτε και για τη δράση αυτής της λέσχης συζητήσεων πολυτελείας, του ελλόγιμου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, θα παλέψει με το άγχος και την αγωνία του ο Ευρωπαϊστής. Αντίθετα, η ελάχιστη κίνηση της Μέρκελ και του Ολάντ, η παραμικρή απαίτηση εγγυήσεων της Φινλανδίας, η πιθανότητα αλλαγής της κυβέρνησης στην Ελλάδα, ένα δημοψήφισμα στην Ιρλανδία, αυτά μάλιστα – αυτά μπορεί και να κάνουν τη διαφορά. Ο «Δήμος», η πολιτική κοινότητα της δημοκρατίας που φορολογεί και στρατολογεί και συνδιαλέγεται και ξεσηκώνει, παραμένει πεισματικά στα όρια του εθνικού κράτους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατά μείζονα λόγο η Ευρωζώνη, συντηρείται ως ένα όνειρο των ελίτ και δεν καταφέρνει να αγγίξει τα μύχια αισθήματα των πολλών – ειδικά τώρα που κινδυνεύει να αποκτήσει και χαρακτηριστικά στοιχεία εφιάλτη. Στις πανευρωπαϊκές έρευνες της κοινής γνώμης, οι πολίτες δηλώνουν πώς αισθάνονται «Ευρωπαίοι» σε ελάχιστα υψηλότερο ποσοστό από ότι «Πολίτες του Κόσμου», ενώ π.χ. οι Γερμανοί δεν νιώθουν ιδιαίτερα πιο κοντά στους Ιταλούς απ’ ότι στους Αμερικάνους ή τους Νορβηγούς. Και όμως, η ιστορία έχει δείξει ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες μπορούν (και μάλιστα χωρίς πατρονάρισμα) να αισθανθούν ότι ανήκουν σε μια ευρύτερη κοινότητα – πολύ περισσότερο από ότι σε αυτές τις τελευταίες δεκαετίες της καθοδηγούμενης από τα πάνω σύγκλισης.
Η Ευρώπη έχει παράδοση ενιαίου πολιτικού σώματος ήδη απ το Διαφωτισμό. «Η Ευρώπη είναι τώρα μια ενιαία πολιτεία με πολλά κράτη», έλεγε ο Βολταίρος. Υπήρξαν μάλιστα ιστορικές στιγμές που οι λαοί αισθάνθηκαν πραγματικά μέρη ενός απελευθερωτικού όλου, οργανικά και από τα κάτω: Τα πρώτα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης μέχρι το Βοναπαρτισμό, στον πυρετό του 1848, στο γενικό ενθουσιασμό για την ανεξαρτησία της Ιταλίας, στην πανευρωπαϊκή αντίσταση κατά των Γερμανών μεταξύ 1943 και 1945. Γιατί λοιπόν να θεωρείται κορωνίδα της Ευρωπαϊκής Ιδέας, η σαρωτική επιβολή της χρηματιστικοποίησης (financialization) ως Υπαρκτού Ευρωπαϊσμού. Μήπως για την αποτελεσματικότητα και την αειφορία; Μα, ο τρόπος που επιβλήθηκε το κοινό νόμισμα, αντί να βοηθήσει περιοχές υποδειγματικής και καινοτομικής παραγωγής που άκμασαν στη δεκαετία του ’80 (όπως η Καταλονία και η Τοσκάνη), τις έχει φέρει σήμερα στα πρόθυρα της χρεωκοπίας. Μήπως για την ενσωμάτωση και τη συμμετοχή; Μα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι βασιλικά αδιάφορη για την ανεργία και απλώς προεδρεύει στην ερήμωση της περιφέρειας και του Νότου – για χάρη της αδιαπραγμάτευτης νομισματικής σταθερότητας και της θρυλικής «επιχειρηματικής εμπιστοσύνης»!
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει νόημα μόνο αν λειτουργεί ακριβώς αντίστροφα από ότι τώρα. Αν εγγυάται και εποπτεύει δηλαδή σε όλες τις χώρες την παιδεία, την υγεία, τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, το βασικό μισθό, την άμυνα, την ασφάλεια, τις καλές συνθήκες δουλειάς για όλους τους πολίτες της – με αντάλλαγμα το δικαίωμα προνομιακής πρόσβασης στην ενιαία αγορά προϊόντων, υπηρεσιών και εργασίας. Ναι, η οικονομική πολιτική ήταν το μόνο που έπρεπε να αφήσει αποκλειστικά στην αρμοδιότητα των εθνικών κρατών – και τελικά αυτό ήταν το μόνο που τους αφαίρεσε! Γιατί one size fits no-one, γιατί ακόμα και για δαρβινικούς λόγους πρέπει να υπάρχει δημιουργική ποικιλία στις παραγωγικές και αναδιανεμητικές λύσεις και γιατί προβλήματα όπως ο υποθετικός νομισματικός πόλεμος, θα μπορούσαν να λυθούν με απλούς κανόνες που θα έπαιρναν υπόψη το ΑΕΠ κάθε χώρας και το ισοζύγιο των συναλλαγών. Επιχειρώντας να επιβάλλει το νεοφιλελευθερισμό ως στάνταρ ομοιομορφίας και οσονούπω νέο σύνταγμα της Ευρώπης, η ελίτ της Ε.Ε. καταργεί στην πράξη τη δημοκρατία και υπονομεύει την ελπίδα της Ευρωπαϊκής πολιτείας του Διαφωτισμού και της «Εποχής των Επαναστάσεων». Και από κει θα βρει και την αντίσταση: Από τους άθλιους του Ουγκό!
«Αν πεινάω κι είμαι νέος
σ’ αυτό φταίει ο Βολταίρος,
κι αν στους δρόμους τριγυρνώ
σ’ αυτό φταίει ο Ρουσώ»
Σκίτσο: Fadi Abou Hassan