H σωστή ενημέρωση είναι πράξη αντίστασης

Ένα ΜΜΕ προσφέρει συνήθως τα εξής:
(1) ειδησεογραφία / ροή ειδήσεων
(2) αναλύσεις / απόψεις
(3) ερευνητικά ρεπορτάζ
(ενίοτε όχι όλα, π.χ. περιοδικά γνώμης μόνο το 2)

Το (1) φαίνεται το πιο αντικειμενικό όλων, αλλά δεν είναι. Η επιλογή των ειδήσεων, ο τίτλος τους, οι συνοδευτικές φωτογραφίες, η τοποθέτηση, μέχρι και το ύφος του κειμένου συνιστούν σημαντικές επιλογές που εξαρτώνται άμεσα από την αισθητική και την ιδεολογική τοποθέτηση του Μέσου και των δημοσιογράφων του. Η ίδια είδηση μπορεί να παρουσιαστεί με τελείως διαφορετικούς τρόπους χωρίς κάποιο ψέμα.

Θες παράδειγμα; Έστω ότι μια έρευνα δείχνει ότι το 30% ζει κατω απο το όριο της φτώχειας, το 40% ζει οριακά και το 30% ζει άνετα. Και οι δύο παρακάτω τίτλοι είναι αληθείς αν και δίνουν διαφορετική εντύπωση: (α) Πάνω από 2 στους 3 ζουν δύσκολα (β) Πάνω από 2 στους 3 έχουν ξεφύγει από το όριο της φτώχειας.

Κατακλυζόμαστε από ανούσιες ειδήσεις στα όρια του κίτρινου τύπου. Ειδήσεις που εντυπωσιάζουν κερδίζοντας πολύτιμα κλικ στον κόσμο του διαδικτύου οι οποίες όχι απλά δεν προσφέρουν κάτι ουσιαστικό αλλά κρύβουν πίσω τους ουσιαστικότερες ειδήσεις. Ειδήσεις που απευθύνονται στα κατώτερα ένστικτά μας, ειδήσεις εύπεπτες καθότι πιπεράτες. Και κάπως έτσι ελέγχουν τις μάζες.

Δες τις ειδήσεις που αφορούν τους χειρισμούς των κυβερνήσεων στις διαβόητες αξιολογήσεις και τα μνημόνια. Πολλά Μέσα που διαφωνούν πολιτικά με την εκάστοτε κυβέρνηση το ρίχνουν σε παραπολιτικές ειδήσεις (που υποκρύπτουν προσωπικές επιθέσεις) για τους εμπλεκόμενους υπουργούς, τι φοράνε, τι τρώνε, τι κρατάνε. Το έχουμε δει και με τις τρεις μνημονιακές κυβερνήσεις και από μέσα διαφορετικής πολιτικής τοποθέτησης.

Μεγάλο πρόβλημα είναι πλέον οι ψευδείς ειδήσεις από “ειδικού σκοπού” ιστοσελίδες που διαδίδονται μέσω των social media και παρότι διαψεύδονται δημιουργούν εντυπώσεις που μένουν. Ακόμα και επώνυμα μέσα (π.χ. εφημερίδες και τα sites τους) που δημοσιεύουν πρωτοσέλιδα με ειδήσεις που διαψεύδονται, ανακαλούν με ένα αρθράκι λίγων γραμμών καταχωνιασμένο σε κάποια σελίδα τους μερικές μέρες μετά (για νομικούς συνήθως λόγους). Η απελευθέρωση της πληροφορίας πέτυχε αυτό που πρόβλεψε ο Orwell με τον ακριβώς αντίθετο όμως τρόπο.

Θες παράδειγμα ψευδών ειδήσεων; Δες τη φωτογραφία με τις δύο γιαγιάδες στο ΑΤΜ που προβαλλόταν σε τηλεοπτικό σταθμό όταν ξεκίνησαν τα capital controls η οποία προερχόταν από τη Νότια Αφρική πολλά χρόνια πριν. Δες τα γραφικά με τα στατιστικά άλλου τηλεοπτικού σταθμού που παρουσιάζε μεγαλύτερα τα τμήματα της πίτας που αντιστοιχούσαν σε μικρότερο ποσοστό.

***

Το (2) φαίνεται το πιο ξεκάθαρο. Το πρόβλημα με αυτό είναι ότι συχνά μπλέκεται με το (1) με τρόπο που αλλοιώνει την είδηση. Ανεξαρτήτως ιδεολογικής τοποθέτησης, ένα καλό ΜΜΕ οφείλει να διαχωρίζει με σαφή τρόπο την είδηση από την ανάλυση/άποψη. Η επιλογή του Μέσου από το οποίο διαβάζει κανείς αναλύσεις λαμβάνει υπόψιν την γωνία θέασης που επιθυμεί καθένας, ενώ μια σφαιρική θεώρηση των πραγμάτων απαιτεί αναλύσεις από διαφορετικά Μέσα. Χρειαζόμαστε λοιπόν πολυφωνία, όχι απαραίτητα στο ίδιο Μέσο.

Ένα μεγάλο πρόβλημα σε αυτό το θέμα είναι η αμάθεια πολλών δημοσιογράφων και η άγνοια για την ουσία του θέματός τους, κι έτσι καταλήγουν να γράφουν αστεία πράγματα.

Θες παράδειγμα; Συστημικός δημοσιογράφος ήθελε να υποστηρίξει την κυβέρνηση στο πρώτο μνημόνιο αλλά στην τηλεοπτική του εκπομπή πρόσθεσε το ποσό του πρώτου δανείου στο δημόσιο χρέος, ενώ το δάνειο αυτό αναχρηματοδοτούσε το δημόσιο χρέος και δεν το αύξανε (παρά μόνο κατά τους τόκους που απέμεναν). Το ίδιο συμβαίνει μέχρι σήμερα με τα ποσά του 3ου μνημονίου που στην πλειοψηφία τους επίσης δεν είναι “νεο” χρέος αλλα ως τέτοιο παρουσιάζονται.

Από την άλλη, αριστεροί δημοσιογράφοι που επικρίνουν κάθε κυβέρνηση για τις ιδιωτικοποιήσεις τείνουν να συγκρίνουν το τίμημα με τον τζίρο των εταιριών, ενώ το τίμημα θα έπρεπε να συγκρίνεται με τα (δυνητικά) κέρδη και τις περιουσίες των εταιριών. Άσε που, μεταξύ μας, μπορείς απλά να επιχειρηματολογήσεις ότι δεν θες ιδιωτικοποιήσεις ανεξαρτήτως τιμήματος, ειδάλλως πρέπει να πεις ποιο τίμημα θεωρείς λογικό.

Και κάτι πιο αστείο, δημοσιογράφος σχολίασε το 15% που ζητούσε το κύκλωμα τοκογλύφων που εξαρθρώθηκε πριν μερικά χρόνια στη Θεσ/κη ισχυριζόμενος ότι είναι λιγότερο από το 18% των πιστωτικών καρτών, αγνοώντας ότι το πρώτο είναι μηνιαίο και το δεύτερο ετήσιο (σίγουρα και αυτό ληστρικό αλλά η σύγκριση είναι άκυρη)

***

Το (3) είναι η ουσία της δημοσιογραφίας, δηλαδή η δημοσίευση θεμάτων που κάποιος άλλος θα ήθελε να εμποδίσει (οτιδήποτε άλλο είναι δημόσιες σχέσεις). Ειδικά για αυτό, η οικονομική εξάρτηση ή ανεξαρτησία του Μέσου είναι αυτή που καθορίζει τους στόχους των ρεπορτάζ αυτών. Αν ξέρει κανείς τις λοιπές πολιτικοοικονομικές δραστηριότητες των ιδιοκτητών των ΜΜΕ ή αν παρατηρήσει ποιες επιχειρήσεις διαφημίζονται σε αυτά, τότε είναι εύκολο να καταλάβει τους στόχους των “ρεπορτάζ” αυτών, που δεν είναι άλλοι από την υπεράσπιση των οικονομικών συμφερόντων, είτε μέσω ρεπορτάζ-δελτίων τύπου είτε μέσω καταγγελτικών ρεπορτάζ για αντίπαλα οικονομικά συμφέροντα. Στη μέση στέκουν τα Μέσα που δεν έχουν καμία οικονομική εξάρτηση από τέτοια συμφέροντα και έτσι έχουν την πολυτέλεια να παρέχουν στους αναγνώστες τους πραγματικά ρεπορτάζ. Τα Μέσα αυτά δεν μπορούν παρά να βασίζονται στην οικονομική συνεισφορά των αναγνωστών τους και όχι στη διαφημιστική δαπάνη των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων.

Θες και παραδείγματα;

Δες τα ρεπορτάζ περί της οικονομικής αδυναμίας της κοινοπραξίας που κέρδισε το διαγωνισμό για τα περιφερειακά αεροδρόμια έναντι των ρεπορτάζ-δελτίων τύπου που κυκλοφόρησαν σε άλλα Μέσα που ισχυρίζονταν ότι όλα πάνε καλά (και θυμήσου το όταν ξεκαθαριστεί η κατάσταση).

Δες τα ρεπορτάζ για την περιβαλλοντική καταστροφή στις Σκουριές και την παραβίαση της σύμβασης με το ελληνικό Δημόσιο έναντι των ρεπορτάζ στον τηλεοπτικό σταθμό που ανήκει σε μέτοχο της εταιρείας που εκμεταλλεύεται τα μεταλλεία. Σου θυμίζει τίποτα από Κερατέα;

Δες το ρεπορτάζ του Reuters εναντίον ελληνικής Τράπεζας (που δεν έπαιξε σαν είδηση σε κανένα ελληνικό τηλεοπτικό σταθμό) έναντι της απάντησης της Τράπεζας που έπαιξε σε όλα τα κανάλια στα οποία διοχετεύει τεράστια ποσά για τη διαφήμισή της.

Δες το εξώφυλλο αθλητικής(!) εφημερίδας που καταφερόταν κατά δεξιού υπουργού υγείας που μείωσε τις τιμές των φαρμάκων και τον παρουσίαζε σαν εχθρό της ομάδας στην οποία πρόσκειτο η εφημερίδα, καθότι ο ιδιοκτήτης της ομάδας είναι φαρμακοβιομήχανος.

***

Η ενημέρωση δεν μπορεί να είναι δωρεάν, ούτε μπορεί να εξαρτάται από τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Η δημοκρατία είναι αναμφισβήτητα το καλύτερο πολίτευμα, για να λειτουργήσει όμως όντως σωστά απαιτεί τουλάχιστον ενημερωμένους πολίτες. Βρες το μέσο που εμπιστεύεσαι και στήριξέ το. Μάθε να ξεχωρίζεις τις ψευδείς ειδήσεις. Προσπέρνα τον κίτρινο τύπο και αγνόησε τους εντυπωσιακούς τίτλους που απλά ζητούν να τους κάνεις κλικ. Να θυμάσαι πάντα ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του μέσου που μεταδίδει κάποια είδηση ή ρεπορτάζ. Μην περιορίζεσαι στο newsfeed του facebook που περιλαμβάνει μόνο τα άρθρα που κάνουν “φασαρία”. Ενημερώσου από μέσα διαφορετικής ιδεολογικής τοποθέτησης. Σκέψου. Η σωστή ενημέρωση είναι πράξη αντίστασης. Και στήριξε το Μέσο σου.

Εγω σου προτείνω το ThePressProject. Δες μερικά από τα άρθρα του σε καθένα από τα παραπάνω θέματα. Δες τα λάιβ για τη διαπραγμάτευση, δες τα ρεπορτάζ για τους ολιγάρχες. Ακόμα κι αν διαφωνείς με κάποιες από τις αναλύσεις, νομίζω ότι η ειδησεογραφία και τα ρεπορτάζ θα σε κερδίσουν. Συνεργάζεται με διεθνή μέσα όπως το WikiLeaks και δεν φοβάται να δημοσιεύσει αυτά που τα συστημικά Μέσα προσπαθούν να θάψουν, μέχρι τελικά να αντιγράψουν το TPP χωρίς να αναφέρουν καν την πηγή. Στήριξε την ΕΡΤ τις μέρες του μαύρου. Παράγει πρωτογενές υλικό σε ραδιόφωνο και τηλεόραση και κόντρα στις οικονομικές δυσκολίες (που αντιμετωπίζονται παρά τη σχετική λάσπη) επιμένει. Ειδικά αν το διαβάζεις ήδη, γράψου μέλος στην πλατφόρμα και κάνε έστω μια μηνιαία εντολή για 5 ευρώ. Δες περισσότερα για τα μελλοντικά σχέδια εδώ