του Ryan Gallagher για το The Intercept

Την περασμένη εβδομάδα, το Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου ενέκρινε το νομοσχέδιο περί Εξουσίας Έρευνας [Investigatory Powers Bill], που βαφτίστηκε ως «Χάρτα της αδιακρισίας» [Snoopers’ Charter] από τους επικριτές του. Ο νόμος, ο οποίος αναμένεται να τεθεί σε ισχύ πριν από το τέλος του έτους, εισήχθη τον Νοέμβριο του 2015, μετά τα αποτελέσματα που έφεραν οι αποκαλύψεις του πληροφοριοδότη της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας, Έντουαρντ Σνόουντεν για την εκτενή βρετανική μαζική παρακολούθηση. Το νομοσχέδιο περί Εξουσίας Έρευνας ουσιαστικά νομιμοποιεί αναδρομικά τα ηλεκτρονικά κατασκοπευτικά προγράμματα που εκτίθενται στα έγγραφα του Σνόουντεν- και επεκτείνει επίσης ορισμένες από τις εξουσίες παρακολούθησης της κυβέρνησης.

Ίσως το πιο αμφιλεγόμενο σημείο του νέου νόμου είναι ότι θα δώσει στη βρετανική κυβέρνηση την εξουσία να προσφέρει στους παρόχους υπηρεσιών διαδικτύου μια «προθεσμία διατήρησης δεδομένων», αναγκάζοντάς τους να καταγράφουν και να αποθηκεύουν για έως και 12 μήνες τα αρχεία που δείχνουν τις ιστοσελίδες που επισκέπτονται όλοι οι πελάτες τους. Υπηρεσίες επιβολής του νόμου θα είναι τότε σε θέση να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα χωρίς καμία δικαστική απόφαση ή ένταλμα. Επιπλέον, οι νέες αυτές εξουσίες θα δώσουν στην αστυνομία και στους εφοριακούς ελεγκτές τη δυνατότητα να παρεισφρέουν σε συγκεκριμένα, στοχευμένα τηλέφωνα και υπολογιστές, με την έγκριση ενός υπουργού της κυβέρνησης. Ο νόμος θα επιτρέψει επίσης υπηρεσίες πληροφοριών να ψάξουν «μαζικά σύνολα προσωπικών δεδομένων» που περιέχουν εκατομμύρια αρχεία για τις τηλεφωνικές κλήσεις των ανθρώπων, τις ταξιδιωτικές συνήθειες, τη δραστηριότητα τους στο διαδίκτυο καθώς και τις οικονομικές συναλλαγές τους και θα καταστήσει έννομο για τους Βρετανούς κατασκόπους να πραγματοποιούν «εστιασμένες σε ξένους» μεγάλης κλίμακας παρεισφρήσεις σε υπολογιστές ή κινητά τηλέφωνα για να εντοπίσουν πιθανούς «ενδιαφέροντες στόχους».

«Δεν υπάρχει καμία άλλη δημοκρατία στον κόσμο, ίσως καμία άλλη χώρα στον κόσμο που να το κάνει αυτό»«Κάθε πολίτης θα έχει τη δραστηριότητά του στο διαδίκτυο- τις εφαρμογές που χρησιμοποιεί, τις συζητήσεις που έχει και το με ποιους- καταγραμμένη για 12 μήνες», λέει ο Έρικ Κινγκ, ειδικός πάνω στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και πρώην διευθυντής του Μη Μας Κατασκοπεύετε [Don’t spy on us], ενός συνασπισμού από κορυφαίες ομάδες υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που κάνουν εκστρατείες κατά της μαζικής παρακολούθησης. «Δεν υπάρχει καμία άλλη δημοκρατία στον κόσμο, ίσως καμία άλλη χώρα στον κόσμο που να το κάνει αυτό», τονίζει.

Ο Κινγκ ισχυρίζεται ότι ο νέος νόμος θα φέρει ένα τρομακτικό αποτέλεσμα και όλο και λιγότεροι άνθρωποι θα αισθάνονται άνετα να επικοινωνούν ελεύθερα ο ένας με τον άλλο. Παραθέτει μια έρευνα του κέντρου Pew που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2015 και βρήκε ότι το 30% των αμερικανών ενηλίκων είχαν αλλάξει τις συνήθειές τους στη χρήση του τηλεφώνου ή του ίντερνετ λόγω των ανησυχιών τους για την παρακολούθηση της κυβέρνησης. «Πρόκειται να αλλάξει τον τρόπο που οι άνθρωποι επικοινωνούν και εκφράζουν τις σκέψεις τους», λέει ο Κινγκ. «Για μια κοινωνία που υποτίθεται ότι είναι προοδευτική, που ενθαρρύνει την ανοιχτή συζήτηση και το διάλογο, αυτό είναι φρικτό».

Άλλοι συνήγοροι των κοινωνικών ελευθεριών ανησυχούν ότι ο νέος νόμος θα φανεί ως πράσινο φως για κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο προκειμένου να περάσουν ανάλογες μεθόδους παρακολούθησης, «Η υπερψήφιση του νομοσχεδίου περί Εξουσίας Έρευνας θα έχει συνέπειες και πέρα από τη Μεγάλη Βρετανία» τονίζει ο Τζιμ Κίλοκ, επικεφαλής του οργανισμού Open Rights Group με έδρα στο Λονδίνο. «Είναι πιθανό ότι άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων αυταρχικά καθεστώτα με χαμηλές επιδόσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα, θα χρησιμοποιήσουν τον νόμο για τις δικές τους παρεμβάσεις παρακολούθησης».

Παρά το ευρύ πεδίο εφαρμογής του νομοσχεδίου περί Εξουσίας Έρευνας, προκάλεσε ελάχιστη δημόσια συζήτηση στο Ηνωμένο Βασίλειο και δεν έλαβε μεγάλη κάλυψη από τον παραδοσιακό Τύπο. Ένας λόγος για αυτό ήταν αναμφίβολα η σοκαριστική ψήφος του Ηνωμένου Βασιλείου να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση τον Ιούνιο- γνωστή ως Brexit – η οποία έχει κυριαρχήσει στις ειδήσεις και στις συζητήσεις των τελευταίων μηνών. Αλλά υπήρχε ένας άλλος σημαντικός παράγοντας για τη άμεση ψήφιση του νόμου με μικρές σπασμωδικές κινήσεις. Το Εργατικό Κόμμα, το κύριο πολιτικό κόμμα της αντιπολίτευσης του Ηνωμένου Βασιλείου, είχε υποσχεθεί να προβάλλει αντίσταση στην «αδικαιολόγητη υποκλοπή», αλλά κατέληξε να στηρίζει την κυβέρνηση και να ψηφίζει υπέρ του νέου νόμου παρακολούθησης. «Η ευθύνη πρέπει να καταλογίζεται στο Εργατικό Κόμμα», λέει ο Κίλλοκ. «Ζήτησαν πολύ λίγα και δεν ήταν προετοιμασμένοι για να αμφισβητήσουν έντονα πολλά από τα κεντρικά σημεία του νομοσχεδίου».

Σε μια προσπάθεια να κατευνάσει μερικούς από τους επικριτές της, η κυβέρνηση έχει συμφωνήσει να ενισχύσει την επίβλεψη της παρακολούθησης. Το νομοσχέδιο περί Εξουσίας Έρευνας εισάγει για πρώτη φορά έναν «δικαστικό επίτροπο»- πιθανόν έναν πρώην ανώτερο δικαστή- ο οποίος θα έχει την εξουσία να επανεξετάσει εντάλματα κατασκοπείας που έχουν εγκριθεί από έναν υπουργό της κυβέρνησης. Θα προβλέπει επίσης το πώς η αστυνομία και οι υπηρεσίες κατασκοπίας θα μπορούν να στοχεύουν στους δημοσιογράφους σε μια προσπάθεια να προσδιορίσουν τις απόρρητες πηγές τους. Τα νέα μέτρα προστασίας θα σημαίνουν ότι οι αρχές θα πρέπει να επιδιώξουν την έγκριση από τον δικαστικό επίτροπο πριν από την απόκτηση των αρχείων του τηλεφώνου ή του μέιλ ενός δημοσιογράφου• προηγουμένως θα μπορούσαν να αποκτήσουν αυτά τα δεδομένα χωρίς κανέναν ανεξάρτητο έλεγχο.

«Το νομοσχέδιο είναι μια επίθεση κατά της δημοκρατίας και κατά του δικαιώματος του κοινού στη γνώση και επιτρέπει αδικαιολόγητες, μυστικές κρατικές επεμβάσεις στον Τύπο», σχολίασε έντονα η Ένωση σε μια δήλωσή της την προηγούμενη εβδομάδαΗ Εθνική Ένωση Δημοσιογράφων του Ηνωμένου Βασιλείου όμως, πιστεύει ότι ο νόμος δεν προστατεύει αρκετά την ελευθερία του Τύπου. Η Ένωση ανησυχεί ιδιαιτέρως ότι κάθε ενδεχόμενη παρακολούθηση των οργανισμών των Μέσων θα κρατείται απολύτως μυστική, που σημαίνει ότι δεν θα έχουν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν ή να εφεσιβάλλουν οποιαδήποτε απόφαση που θα σχετίζεται με αυτούς ή τις πηγές τους. «Το νομοσχέδιο είναι μια επίθεση κατά της δημοκρατίας και κατά του δικαιώματος του κοινού στη γνώση και επιτρέπει αδικαιολόγητες, μυστικές κρατικές επεμβάσεις στον Τύπο», σχολίασε έντονα η Ένωση σε μια δήλωσή της την προηγούμενη εβδομάδα, προσθέτοντας ότι «η έλλειψη προστασίας των πηγών έχει αντίκτυπο στους δημοσιογράφους που εργάζονται στις εμπόλεμες ζώνες ή σε εκείνες που ερευνούν το οργανωμένο έγκλημα ή τις κρατικές παραβιάσεις».

Άλλα θέματα που σχετίζονται με το πώς θα εφαρμοστεί ο νόμος παραμένουν ασαφή. Περιέχει μια διάταξη, για παράδειγμα, που επιτρέπει στην κυβέρνηση να κάνει σε μια εταιρεία «έλεγχο τεχνικής ικανότητας», ο οποίος μπορεί να περιλαμβάνει «τις υποχρεώσεις που σχετίζονται με την απομάκρυνση από έναν αντίστοιχο διαχειριστή της ηλεκτρονικής προστασίας που εφαρμόζεται από ή για λογαριασμό του εν λόγω διαχειριστή σε οποιεσδήποτε επικοινωνίες ή δεδομένα». Νωρίτερα αυτήν τη χρονιά, οι τεχνολογικοί γίγαντες Apple, Facebook, Google, Microsoft, Twitter και Yahoo επέκριναν αυτήν τη εξουσία, εκφράζοντας ανησυχίες ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από την κυβέρνηση για να αναγκάσει τις εταιρείες να αποδυναμώσουν ή να παρακάμψουν την τεχνολογία κρυπτογράφησης που χρησιμοποιείται για την προστασία της ιδιωτικής ζωής της επικοινωνίας των χρηστών και των δεδομένων τους.

Στην πράξη, εάν ο νόμος χρησιμοποιηθεί για να υπονομεύσει την κρυπτογράφηση, μπορεί να μην εφαρμοστεί ποτέ. Η κυβέρνηση περιέλαβε ένα τμήμα του νόμου που ποινικοποιεί «μη εξουσιοδοτημένες αποκαλύψεις» κάθε πληροφορίας που σχετίζεται με τις εντολές παρακολούθησης, η οποία θα μπορούσε να αποτρέψει την αποκάλυψη τυχόν πληροφοριοδοτών ή διαρροών. Η τιμωρία για τις παραβάσεις είναι μια ποινή φυλάκισης μέχρι και για 12 μήνες, πρόστιμο, ή και τα δύο.

Αν και το νομοσχέδιο περί Εξουσίας Έρευνας θα τεθεί σύντομα σε ισχύ, είναι πιθανό να αντιμετωπίσει πολλές αγωγές. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις εν εξελίξει περιπτώσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αλλαγές σε ορισμένες από τις διατάξεις του. Μια από αυτές τις περιπτώσεις είναι μια σημαντική δοκιμασία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο θα μπορούσε ενδεχομένως να αποφανθεί ότι η μαζική συλλογή και διατήρηση δεδομένων από την κυβέρνηση είναι παράνομη. (Οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παραμένουν δεσμευτικές για το Ηνωμένο Βασίλειο, παρά την ψήφο του να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση).

Όπως και να έχει, κάποιοι δεν είναι πρόθυμοι να αφήσουν τα δικαστήρια να καθορίσουν σε πόσα από τα δεδομένα τους μπορεί να έχει πρόσβαση η κυβέρνηση. Μια βρετανική μη κερδοσκοπική εταιρεία που ιδρύθηκε πρόσφατα και αυτοαποκαλείται Brass Horn Communications, λέει ότι σχεδιάζει να κατασκευάσει έναν νέο πάροχο διαδικτύου που βασίζεται στο Tor- ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για την ανώνυμη περιήγηση στο διαδίκτυο- σε μια προσπάθεια να βοηθήσει τους ανθρώπους να προστατευθούν από την κατασκοπεία. «Θα πρέπει να είμαστε σε θέση να ψάχνουμε μια ιατρική κατάσταση που μας φέρνει σε αμηχανία ή να κάνουμε ερωτήσεις στο Google, χωρίς να χρειάζεται να ανησυχούμε για αυτά που είναι αποθηκευμένα σε ένα μόνιμο διαδικτυακό αρχείο κάπου»,  λέει ο εκπρόσωπος της εταιρείας. «Η κυβέρνηση έχει αποφασίσει ότι ο καθένας είναι ένας ύποπτος, αλλά δεν μπορούν να αντιμετωπίζουν μια ολόκληρη κοινωνία σαν εγκληματία».

To ThePressProject είναι επίσημος συνεργάτης του The Intercept στην Ελλάδα

Μετάφραση: Νικολέττα Αλεξανδρή