Το κείμενο προέρχεται από το αφιέρωμα του ΤΡΡ «Τέλος και αρχή των μνημονίων»
Τα χρόνια της ελληνικής κρίσης (2010 – 2018) είναι αυτά που ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης περιέγραψε ως τα χρόνια του «επέκτεινε και προσποιήσου». Η Ευρωπαϊκή Ένωση επεκτείνει την πίστωση (χρέος) στην Ελλάδα και η Ελλάδα προσποιείται ότι θα το αποπληρώσει. Ενώ πριν το 2013 το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων «διάσωσης» πήγαν από την Ελλάδα στις βόρειες τράπεζες, μετά το 2013 το μεγαλύτερο μέρος του χρέους κρατείται από έναν ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό οργανισμό του Λουξεμβούργου που ονομάζεται Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM). Είναι τα χρέη που κρατούνται από τον ESM και τα δάνεια που δίνονται από τον ESM, που αποτελούν το επίκεντρο του νέου παιχνιδιού επέκτασης και προσποίησης που αποκαλείται είτε «ελάφρυνση χρέους», είτε «η Ελλάδα ξανά στις αγορές».
Αναλογιστείτε τα παρακάτω. Ο ESM δάνεισε 86 δισ. ευρώ στην Ελλάδα από τον Αύγουστο του 2015 μέχρι τον Ιούλιο του 2018. Η τελευταία δόση αυτών των δανείων δεν θα επιστραφεί μέχρι το 2060, με τις πληρωμές να ξεκινούν το 2034. Αυτή η δεκαετής αναβολή πληρωμών μαζί με τη μείωση του επιτοκίου κατά μέσο όρο στο 1,62% είναι η περίφημη συμφωνία για την ελάφρυνση χρέους της 21ης Ιουνίου του 2018.
Με βάση όλα τα δεδομένα και σε σύγκριση με τις εναλλακτικές πραγματικής «εξόδου στις αγορές» για μια χώρα με το επιτόκιο δανεισμού της Ελλάδας, αυτή η συμφωνία στα χαρτιά δεν είναι κακή. Αυτά τα μέτρα, μαζί με το ότι η τελευταία δόση του δανείου θα χρησιμοποιηθεί ως ταμειακό απόθεμα, σημαίνουν ότι η Ελλάδα στην πραγματικότητα δεν θα χρειάζεται να επιστρέψει στις αγορές για χρηματοδότηση για τα επόμενα δύο χρόνια. Με βάση αυτό, η «επιστροφή στις αγορές» έρχεται με μερικούς πολύ μεγάλους αερόσακους, οι οποίοι κάνουν την αγορά ελληνικού χρέους πιο ελκυστική, εξ ου και οι πρόσφατες αναβαθμίσεις των ελληνικών ομολόγων. Επομένως, επεκτείνουμε, αλλά για ποιο πράγμα προσποιούμαστε;
Πρώτον, το σύνολο της συμφωνίας βασίζεται στο ότι η Ελλάδα θα καταφέρνει να διατηρεί πρωτογενές πλεόνασμα (περισσότερα έσοδα από έξοδα, εκτός των αποπληρωμών χρέους), 3,5% κάθε χρόνο για τα επόμενα 5 χρόνια και έπειτα περίπου 2% μέχρι το 2060. Αυτό απλά δεν πρόκειται να συμβεί. Καμία χώρα στην ιστορία, πόσο μάλλον μία με την κακή εισπραξιμότητα φόρων και τις ελαττωματικές προοπτικές ανάπτυξης της Ελλάδας, δεν έχει καταφέρει να διατηρήσει πλεονάσματα για τόσο μεγάλη περίοδο.
Αυτή η συμφωνία υποθέτει ότι οι αναπτυξιακές προοπτικές της Ελλάδας είναι βασικά καλύτερες από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης και ότι αυτή η άνοδος θα διατηρηθεί για 40 χρόνια. Είναι φανερό ότι οι εξελίξεις που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αυτήν την υπόθεση εκτείνονται από μακροπρόθεσμες, όπως οι μεταναστευτικές ροές λόγω της κλιματικής αλλαγής, μέχρι βραχυπρόθεσμες, όπως η αιμορραγία κεφαλαίου από αναδυόμενες αγορές του δολαρίου στη γειτονιά της Ελλάδας, όπως η Τουρκία. Οι πενταετείς προβλέψεις στα οικονομικά είναι αρκετά παρακινδυνευμένες. Οι 40ετείς είναι αποκυήματα φαντασίας.
Δεύτερον, ας κοιτάξουμε την Ελλάδα όπως πραγματικά είναι. Ο πληθυσμός της έπεσε από τα 11,12 εκατ. το 2012 στα 10,74 εκατ. σήμερα. 300.000 άνθρωποι, οι περισσότεροι από αυτούς εξειδικευμένοι, εγκατέλειψαν την αγορά εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο έχεις λιγότερους φορολογούμενους για να πληρώσουν αυτά τα 86 δισ. δανείων, αλλά και αυτοί που έχεις έχουν χαμηλότερο εισόδημα.
Σήμερα υπάρχουν 3.840.000 εργαζόμενοι. Ας υποθέσουμε μια επιστροφή από τους μετανάστες και ας ανεβάσουμε το νούμερο στα 4 εκατ. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορολογούμενος έχει να αποπληρώσει ένα χρέος 21.500 ευρώ, μετά από 10 χρόνια. Με μέσο χρόνο ωρίμανσης τα 32 χρόνια, κάθε εργαζόμενος θα χρειαστεί να πληρώνει 671 ευρώ τον χρόνο, για 40 χρόνια, μόνο για να αποπληρώσει το χρέος στον ESM, που θα μειώσει το χρέος στο 109% του ΑΕΠ, εκεί που ήταν το χρέος της Ελλάδας πριν από την κρίση.
Η μείωση του δημοσίου χρέους με αυτόν τον τρόπο, σε μια γηρασμένη οικονομία με χαμηλούς μισθούς και χαμηλή παραγωγικότητα, είναι ανάλογο με το να λες σε κάθε νέο Έλληνα που μπαίνει στην αγορά εργασίας το 2034 (υποθέτοντας ότι η ανεργία των νέων θα πέσει κάποτε κάτω από το 40%) με χαμηλούς μισθούς των 800 ευρώ, ότι θα πρέπει να δίνει το 15% του καθαρού εισοδήματός του κάθε χρόνο της εργασιακής του ζωής για να πληρώσει αυτήν την «καλή συμφωνία» που πήρε από τον ΕSM.
Οι άνθρωποι με περιουσία αδυνατούν να καταλάβουν την άνοδο του λαϊκισμού. Ιδού ένας εύκολος τρόπος. Αν έχεις περιουσία, η χρεοκοπία είναι καταστροφή. Αλλά αν είσαι ένας από αυτούς τους μελλοντικούς Έλληνες φορολογούμενους, η χρεοκοπία είναι νιρβάνα. Με βάση αυτό, μπορείς να επεκτείνεις όσο θες και να προσποιείσαι ότι θα πάρεις τα χρήματα πίσω, σταδιακά. Αλλά να θυμάσαι, είναι μόνο μια προσποίηση.
Ο Mark Blyth είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Brown και εταίρος του Watson Institute for International Studies. Έχει γράψει, ενδεικτικά: Great Transformations: Economic Ideas and Institutional Change in the Twentieth Century (Cambridge: Cambridge University Press 2002, Austerity: The History of a Dangerous Idea (Oxford University Press 2013, and The Future of the Euro (with Matthias Matthijs) (Oxford University Press 2015)