Ποιος να το περίμενε;

Αφενός, μετά από 20 χρόνια κυριαρχίας των νεοφιλελεύθερων πολιτικών σε Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο και άλλα 10 μνημονιακής λιτότητας στην Ελλάδα, η κατάσταση ετοιμότητας των συστημάτων υγείας ήταν γνωστή. Με σημαντικές ελλείψεις σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, υποχρηματοδοτούμενες υποδομές και ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό, το Εθνικό Σύστημα Υγείας είναι εδώ και καιρό ανεπαρκές. Η απαξίωση της δημόσιας υγείας συνοδεύεται από τις υποσχέσεις για περισσότερη “ελευθερία”, “ευελιξία” και “επιλογές”, που θα προσφέρει η ιδιωτική υγεία, προφανώς για όσους μπορούν να πληρώσουν.

Αφετέρου, η απειλή του κορονοϊού δεν είναι ένα μοναδικό και αναπάντεχο γεγονός, αλλά ήρθε στον απόηχο πολλών άλλων καταστροφικών και ανησυχητικών γεγονότων. Οι πυρκαγιές στα τροπικά δάση του Αμαζονίου και την Αυστραλία, αποτελούν απλώς κάποια ορόσημα στην πορεία της κλιματικής καταστροφής, ενώ η παγκόσμια κινητοποίηση γύρω από αυτό το ζήτημα εντείνεται συνεχώς. Όσοι αρνούνται την πραγματικότητα ή θέτουν άλλες προτεραιότητες, είτε από άγνοια είτε από συμφέρον, θα συνεχίσουν να κλείνουν τα αυτιά τους και να τραγουδούν το «Μακεδονία ξακουστή». Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να πει ότι έπεσε από τα σύννεφα, δεν άκουσε και δεν γνώριζε τίποτε.

 

Μία Χολυγουντιανή μάχη ενάντια στον κορονοϊό

Τη νεοφιλελεύθερη απάντηση απέναντι σε τέτοια πολύπλοκα, συστημικά ζητήματα, μπορεί να τη βρει κανείς πιο ξεκάθαρη από οπουδήποτε στο Χόλιγουντ. Δεν υπάρχει πρόβλημα, από πλημμύρες και ιούς που μας μετατρέπουν σε ζόμπι έως εξωγήινες εισβολές και παρανοϊκούς γίγαντες από τον Κρόνο, που να μην μπορεί να λυθεί με τις κλωτσο-μπουνιές κάποιου ήρωα. Και τυχαίνει συνήθως να είναι κάποιος γοητευτικός, Αμερικανός ήρωας.

Φυσικά, σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι να κάνει κριτική στον Γουίλ Σμιθ ή τους Avengers. Η ποπ κουλτούρα δεν λειτουργεί στο κενό. Οι ιστορίες που λέμε μεταξύ μας για να περάσουμε καλά δείχνουν πολλά για το ποιες/οι είμαστε και πως πιστεύουμε ότι δουλεύει ο κόσμος. Έτσι και σήμερα, απέναντι σε μία χολιγουντιανής κλίμακας απειλή μαζικού αφανισμού, η παγκόσμια πολιτική ανταπόκριση περιορίζεται στο ποιος είναι ο «κακός» που φταίει για τη μόλυνση, (βλ. επικοινωνιακή διαμάχη ΗΠΑ και Κίνας) και ποιος θα είναι ο ήρωας που πρώτος θα εφεύρει το εμβόλιο για να δώσει μία γροθιά στην εξωγήινη απειλή. Γιατί σε κάθε σενάριο χρειαζόμαστε έναν «κακό», μία εξωτερική απειλή και έναν «ήρωα».

Αν όχι οι Avengers, ποιος;

Η αγαπημένη μου ταινία με εξωγήινους είναι το Arrival. Η ήρωας δεν είναι κάποιος βαθύπλουτος ήμι-μεταλλαγμένος κουνγκ-φου μάστερ, αλλά μία γλωσσολόγος. Και η δουλειά της είναι να καταφέρει να μιλήσει με τους, πολιτισμικά ανώτερους αλλά όχι επιθετικούς, εξωγήινους. Η απειλή, εν τέλει, δεν είναι ποτέ εξωτερική, έρχεται από εμάς τους ίδιους. Την ίδια ώρα που οι φαρμακευτικές εταιρείες συναγωνίζονται για την επικράτηση στην παγκόσμια αγορά και για κάποια ακόμη δισεκατομμύρια κερδών, και ενώ οι πολιτικοί που τις υπηρετούν παρουσιάζουν τη δημόσια υγεία ως ανούσια σπατάλη, αυτο-οργανωμένες ομάδες ατόμων από όλο τον πλανήτη, με ελάχιστους πόρους και δομές, μοιράζονται ανοικτά γνώση και εμπειρία για να δημιουργήσουν συλλογικές λύσεις.

Ανοικτές, λειτουργικές λύσεις, όπως τεχνολογίες συνεργατικών ομάδων αγροτών από τη Γαλλία, τις ΗΠΑ και την Ήπειρο, ή χαμηλού κόστους προσθετικά μέλη και ορθωτικές συσκευές, που σχεδιάστηκαν και βελτιώνονται από μηχανικούς από όλο τον κόσμο, δείχνουν τη δυναμική του διαμοιρασμού γνώσης και ανοικτών τεχνολογιών. Κινητοποιημένοι από διαφορετικούς λόγους, πέρα από το ατομικό κέρδος, άνθρωποι άγνωστοι μεταξύ τους, χωρίς γεωγραφική εγγύτητα, προκαθορισμένη δομή και οργάνωση, δημιουργούν και μοιράζονται καινοτόμες λύσεις, που μπορούν, πιθανόν με τη βοήθεια κάποιου ειδικού, να χρησιμοποιηθούν, να βελτιωθούν και να διαμοιραστούν ξανά.

Σε απόκριση της εξάπλωσης του κορονοϊού, αντίστοιχες ομάδες ξεκίνησαν να οργανώνονται για την καταγραφή γνώσης και μεθόδων διάγνωσης και τεχνολογικών εργαλείων, ή την κατασκευή χαμηλού κόστους εξοπλισμού για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Στην Ιταλία, το επίκεντρο της πανδημίας στην Ευρώπη, ένα νοσοκομείο στο Chiari αντιμετώπιζε έλλειψη βαλβίδων για τους αναπνευστήρες. Καθώς ο κατασκευαστής αδυνατούσε να αποκριθεί άμεσα και αρνούνταν να μοιραστεί τα σχέδια της βαλβίδας, ένας σχεδιαστής από το Μιλάνο συνεργάστηκε με μία εταιρεία στην Brescia για να χακάρουν τον σχεδιασμό, επιτρέποντας την κατασκευή των βαλβίδων δυνητικά οπουδήποτε με έναν χαμηλού κόστους τρισδιάστατο εκτυπωτή. Χιλιάδες εμπειρογνώμονες, ειδικοί, μηχανικοί και επιστήμονες μπορούν να κινητοποιηθούν γύρω από τέτοια ανοικτά εγχειρήματα και να εργαστούν αποτελεσματικά σε κοινές υποδομές και κοινά πρωτόκολλα αντιμετώπισης της κρίσης. Συνεισφέρουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που μπορεί να προσφέρει η καθεμία και ο καθένας, εκεί που χρειάζονται περισσότερο.

Σκεφτείτε τα σχέδια και η γνώση για την κατασκευή ζωτικής σημασίας εξοπλισμού, όπως μάσκες, αναπνευστήρες και μονάδες εντατικής θεραπείας, να ήταν ανοιχτά και διαθέσιμα παντού. Να μπορούσαν τοπικά οργανωμένα εργαστήρια, ακολουθώντας κοινά πρωτόκολλα και πρακτικές να τα κατασκευάσουν με χαμηλό κόστος. Με τη χρήση τοπικά διαθέσιμων υλικών και τεχνογνωσίας, ελαχιστοποιώντας την εξάρτηση από την παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα και, άρα, το περιβαλλοντικό κόστος, ή στην παρούσα φάση την έκθεση σε υγειονομικούς κινδύνους. Με περισσότερη αυτονομία τοπικά, και περισσότερο διαμοιρασμό παγκόσμια, μπορούμε να δημιουργήσουμε πιο ευέλικτα και ανθεκτικά συστήματα παραγωγής, με καλύτερη απόκριση σε παγκόσμιες κρίσεις.

Ο κορονοϊός είναι πιθανότατα η πρώτη από μία σειρά απειλών μαζικού αφανισμού που προβλέπεται ότι θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι γενιές που είναι ήδη σήμερα στη ζωή. Κατά πάσα πιθανότητα η απειλή θα κοπάσει σύντομα και θα αργήσει να αναπτυχθεί το εμβόλιο κατά της νόσου, και με τις ευχές όλων μας. Όμως αυτό δεν θα πρέπει να μας εφησυχάσει από το να αναλογιστούμε τα εγγενή προβλήματα που μας έκαναν ευάλωτους και να δράσουμε άμεσα για τη ριζική ανασυγκρότηση της ζωής μας. Όσο συνεχίζουμε να δίνουμε μπουνιές στην κλιματική αλλαγή και την ανισότητα, όσο περιμένουμε τον Iron Man ή τον Μπιλ Γκέιτς να μας σώσουν, ενώ έχουν εξαντλήσει την υπέρμετρη πολιτική επιρροή τους για την απαξίωση της δημόσιας υγείας, όσο ψάχνουμε «κακούς» και απαντάμε σε εξωγήινες απειλές με «σκέψεις και προσευχές», όσο αντιμετωπίζουμε συλλογικά ζητήματα με ατομικιστικό τρόπο, θα συνεχίσουμε να καταστρέφουμε σταδιακά τον πλούτο από τον οποίο εξαρτάται η επιβίωσή μας.

Γιατί ο πραγματικός πλούτος δεν καταγράφεται στους ισολογισμούς των μεγάλων φαρμακευτικών βιομηχανιών ούτε στους δείκτες των χρηματιστηρίων. Είναι οι άνθρωποι, η γνώση, ο πολιτισμός και το περιβάλλον μέσα στο οποίο είμαστε όλες και όλοι ενσωματωμένες. Και αυτού του είδους οι παγκόσμιες κρίσεις έρχονται να μας θυμίσουν αυτή την αναπόδραστη συνθήκη.

 

*H στήλη (φιλ≠) ελευθέρως παίρνει θέση σε ζητήματα επικαιρότητας από ριζοσπαστική σκοπιά. Η σύνταξη της στήλης γίνεται συλλογικά από τη συντακτική της ομάδα και είναι ανοιχτή σε κάθε ενδιαφερόμενο. Για αποστολή προτεινόμενων κειμένων προς δημοσίευση ή και επικοινωνία με τη συντακτική ομάδα της στήλης μπορείτε να μας αποστέλλετε e–mail στο editorial@peernet.gr