Στις 8 Γενάρη του 2023, όχλος χιλιάδων ακροδεξιών υποστηρικτών του πρώην προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρου εισέβαλε και βανδάλισε το κοινοβούλιο, το ανώτατο δικαστήριο και το προεδρικό μέγαρο, μόλις μια εβδομάδα μετά την ιστορική τρίτη ορκωμοσία του αριστερού βετεράνου πολιτικού Λούλα Ντα Σίλβα. Έτυχε αυτές τις μέρες να βρίσκομαι στην Βραζιλία και αμέσως ξεκίνησα να μιλάω με ντόπιους για αντιληφθώ την επίδραση αυτή των γεγονότων στη βραζιλιάνικη κοινωνία.

Η Βραζιλία είναι χώρα τεράστιων αντιθέσεων ήδη από τη δημιουργία της. Ας ξεκινήσουμε όμως από τις τελευταίες εκλογές. Tο αποτέλεσμα του δεύτερου γύρου των βραζιλιάνικων εκλογών στις 30 Οκτωβρίου 2022 έδειξε την τεράστια πόλωση της βραζιλιάνικης κοινωνίας. Ο Λούλα επικράτησε με 50,9% έναντι του 49,1% του Μπολσονάρου. Η διαφορά μπορεί να φαίνεται μικρή αλλά αντιστοιχεί σε 2 εκατομμύρια ψήφους στην πολυπληθέστερη χώρα της Λατινικής Αμερικής.

Ο Λούλα κέρδισε την προεδρία της χώρας για τρίτη φορά, έχοντας μάλιστα απελευθερωθεί μετά από 580 μέρες στη φυλακή μετά από μια δίκη παρωδία χωρίς στοιχεία για ένα σκάνδαλο διαφθοράς πολιτικά υποκινούμενο από έναν ακροδεξιό δικαστή (ο οποίος κατέληξε υπουργός του Μπολσονάρου).

Την τελευταία δεκαετία οι εκλογικές περίοδοι στη Βραζιλία μαστίζονται από χειμάρρους fake news, θεωριών συνωμοσίας, ψευδών ειδήσεων, ακραίας προπαγάνδας και επεξεργασμένων βίντεο που μεταδίδονται κυρίως από χρήστη σε χρήστη και ομαδικές συνομιλίες και διαμορφώνουν εκατομμύρια πολιτικές συνειδήσεις ευτελίζοντας τελείως τον πολιτικό διάλογο.

Ενώ αυτό το φαινόμενο είναι παγκόσμιο, στη Βραζιλία έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις καθώς ο Μπολσονάρου το γιγάντωσε, καρπώνοντας μεγάλα εκλογικά οφέλη. Επόμενο ήταν λοιπόν οι οπαδοί του να μην αποδεχθούν την εκλογική πραγματικότητα.

Για την πλειοψηφία των Βραζιλιάνων τα γεγονότα αυτά, αν και πρωτοφανή, δεν ήταν τελείως αναπάντεχα. Ξεκάθαρα εμπνευσμένοι από την εισβολή των οπαδών του Ντόναλντ Τραμπ στο αμερικανικό κογκρέσο 2 χρόνια πριν, οι «Μπολσοναρίστας» είχαν αρχίσει να αμφισβητούν το αποτέλεσμα των εκλογών πριν καν αυτές λάβουν χώρα. Ωθούμενοι από ατελείωτες θεωρίες συνωμοσίας, τρομοκρατία τύπου «οι κομμουνιστές θα μας πάρουν τα σπίτια» και νοσταλγώντας την 20ετη στρατιωτική δικτατορία, οι πιο φανατικοί υποστηρικτές του Μπολσονάρου, από την επομένη κιόλας των εκλογών είχαν ήδη ξεκινήσει να κατασκηνώνουν έξω από το αρχηγείο του στρατού και άλλα στρατόπεδα σε όλη τη χώρα ζητώντας επέμβαση του στρατού «για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας».

Παράλληλα με την εισβολή στα κυβερνητικά κτίρια, που η κυβέρνηση χαρακτήρισε ακροδεξιά τρομοκρατική ενέργεια, έλαβαν χώρα σαμποτάζ σε εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με περιορισμένη όμως επίδραση στο δίκτυο της χώρας.

Την επόμενη κιόλας μέρα ακολούθησαν λιγοστές πορείες ακροδεξιών αλλά και πολυπληθέστερες πορείες υπέρ της δημοκρατίας στις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας χωρίς όμως να προκληθούν περαιτέρω επεισόδια.

Μιλώντας για την ακροδεξιά εισβολή στο κοινοβούλιο με δεκάδες Βραζιλιάνους τις τελευταίες εβδομάδες αποκόμισα τις εξής εντυπώσεις:

Για τους οπαδούς του Λούλα αυτό ήταν ξεκάθαρα μία αντιδημοκρατική εκτροπή από τα πιο αντιδραστικά ακροδεξιά στοιχεία της χώρας, ακραίοι ρατσιστές, λούμπεν συνωμοσιολόγοι, και παραστρατιωτικοί. Το ενδιαφέρον είναι όμως ότι αυτός ο όχλος λάμβανε υποστήριξη (αντίσκηνα, διατροφή, μεταφορές προς την πρωτεύουσα) για εβδομάδες από επιχειρηματίες που ήδη αντιτίθενται στην κυβέρνηση του Λούλα.

Ένας καθοριστικός παράγοντας είναι ότι ο Λούλα έχει υποσχεθεί αυξημένη προστασία για το δάσος και τις κοινότητες αυτοχθόνων του Αμαζονίου. Τα κεφάλαια από την παράνομη αλιεία, υλοτομία και εξόρυξη χρυσού, που θησαύρισαν υπό τον Μπολσονάρου με καταστρεπτικές συνέπειες για το περιβάλλον και τους ιθαγενείς, σχετίζονται άμεσα με αυτή την υποστήριξη στον ακροδεξιό όχλο.

Για αυτούς τους ανθρώπους η νίκη του Λούλα αποτελεί μια τεράστια ανάσα ελπίδας μετά από 7 χρόνια δεξιών και ακροδεξιών κυβερνήσεων που ενθάρρυναν κάθε αντιδραστική πτυχή της βραζιλιάνικης κοινωνίας : Ο ρατσισμός, οι γυναικοκτονίες, η ανεξέλεγκτη οπλοκατοχή και ανυπολόγιστη καταστροφή του περιβάλλοντος εντάθηκαν και η ακροδεξιά αποθρασύνθηκε.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει όμως η επίδραση των γεγονότων της 8ης Οκτωβρίου στους δεξιούς ψηφοφόρους. Τα κόμματα της δεξιάς πήραν απόσταση από τον ακροδεξιό όχλο και καταδίκασαν την επίθεση στα κυβερνητικά κτίρια. Οι ψηφοφόροι όμως φαίνεται να είναι διαιρεμένοι καθώς ένα ποσοστό κοντά στο 15% εξακολουθεί να επικροτεί και να υποστηρίζει βίαιες ενέργειες κατάλυσης της κυβέρνησής του Λούλα ενώ ένα 30 με 40% φαίνεται να αποστασιοποιείται από αυτά τα γεγονότα και να ψάχνει έναν άλλον ηγέτη μιας πιο μετριοπαθούς δεξιάς για να συσπειρώσει την δεξιά αντιπολίτευση.

Υπάρχει βέβαια, όπως ανέφερα, και τεράστια άρνηση της πραγματικότητας από μερίδα της δεξιάς. Οι οδηγοί ταξί στο Ρίο θεωρούνται χαρακτηριστικό παράδειγμα ακροδεξιών και συνωμοσιολόγων (σύμπτωση θα είναι). Σε ένα σημείο παροξυσμού ένας ταξιτζής έφτασε να μου πει ότι αυτοί που εισέβαλαν στα κτίρια ήταν μεταμφιεσμένοι οπαδοί του Λούλα με στόχο να διαβάλουν την εικόνα του Μπολσονάρου. Ήταν πεπεισμένος καθώς το είχε δει σε διάφορα «έμπιστα βίντεο».

Παρόλα αυτά ο Λούλα φαίνεται να βγαίνει ενδυναμωμένος από αυτή την υπόθεση και έχει μάλιστα περάσει στην αντεπίθεση καθώς έχει πολύ δυνατά δημόσια επιχειρήματα για να ξεριζώσει ακροδεξιά στοιχεία βαθιά βαλμένα εντός του κρατικού μηχανισμού και των σωμάτων ασφαλείας.

Η στάση των σωμάτων ασφαλείας στην πρωτεύουσα ξεκάθαρα επέτρεψε την εισβολή του όχλου στα κυβερνητικά κτίρια κάτι που λύνει τα χέρια του Λούλα. Ήδη έχουν συλληφθεί ο Άντερσον Τόρρες, πρώην υπουργός δικαιοσύνης του Μπολσονάρου και μέχρι πρότινος υπεύθυνος ασφαλείας της πρωτεύουσας Μπραζίλια και ο Φάμπιο Αουγκούστο Βιέιρα, αρχηγός της στρατιωτικής αστυνομίας. Δικαστική έρευνα έχει ξεκινήσει και για τον ίδιο τον Μπολσονάρου, ο οποίος κατέφυγε στη Φλόριντα των ΗΠΑ πριν την ορκωμοσία του Λούλα και στις 30 Γενάρη 2023 ζήτησε επέκταση της βίζας του για 6 μήνες, για να καθυστερήσει την επιστροφή του στη Βραζιλία. Στα τέλη Γενάρη, πάνω από 1000 συλληφθέντες από τα επεισόδια στην πρωτεύουσα, παραμένουν στη φυλακή με κατηγορίες για βανδαλισμό και τρομοκρατία.

Η κυβέρνηση φαίνεται αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει τα γεγονότα της 8ης Γενάρη για να υπογραμμίσει τον κίνδυνο της ακροδεξιάς και να μετατοπίσει την πολιτική ατζέντα.

Ένα άλλο ζήτημα διαίρεσης της βραζιλιάνικης κοινωνίας είναι η αντίθεση της παραδοσιακά λευκής ευρωπαϊκής ελίτ με την πλειοψηφία του βραζιλιάνικου πληθυσμού που έχει κατεξοχήν αφρικάνικα και ιθαγενικά χαρακτηριστικα. Ο Λούλα έδειξε τις προθέσεις του επανιδρύοντας το Υπουργείο Φυλετικής Iσότητας (που είχαν καταργήσει οι 2 δεξιοί προκάτοχοί του) με υπουργό την Ανιέλ Φράνκο, αδερφή της δολοφονημένης το 2018 από ακροδεξιούς παραστρατιωτικούς ακτιβίστριας Μαριέλ Φράνκο, ενώ ίδρυσε και το νέο Υπουργείο Ιθαγενών με την πρώτη Υπουργό ιθαγενικής καταγωγής στην ιστορία της χώρας, Σόνια Γουαζαζάρα.

Η καταστροφή του δάσους του Αμαζονίου και των ιθαγενικών κοινοτήτων του τα τελευταία χρόνια ήταν τόσο μεγάλη που τα νέα αρμόδια υπουργεία ανέφεραν πως υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να δικαστεί ο Μπολσονάρου για γενοκτονία.

Αυτό που μου έκανε περισσότερη εντύπωση πάντως είναι ότι ο Λούλα έφερε ξανά την ελπίδα σε εκατομμύρια Βραζιλιάνους. Μου φαίνεται πλέον πολύ σπάνιο συναίσθημα στην πολιτική και ειδικά από έναν βετεράνο πολιτικό στην τρίτη του θητεία με πατημένα 77 χρόνια να καταφέρνει να συγκινήσει εκατομμύρια ανθρώπους ειδικά των κατώτερων τάξεων και να τους βγάλει από το ζόφο 4 χρόνων ακροδεξιάς επέλασης.