Δημοσιεύτηκε στο Project-Syndicate

Στο τέλος του προηγούμενου μήνα οι New York Times ανέφεραν ότι ερευνητές χρησιμοποίησαν μαϊμούδες προκειμένου να ελέγξουν τις επιπτώσεις από την εισπνοή των καυσαερίων ενός Volkswagen. Η έρευνα παραγγέλθηκε από την Ευρωπαϊκή Ομάδα Έρευνας Περιβάλλοντος και Υγείας στον Διαμετακομιστικό Τομέα (European Research Group on Environment and Health in the Transport Sector), έναν οργανισμό εξ ολοκλήρου χρηματοδοτούμενο από τρεις μεγάλους Γερμανούς κατασκευαστές αυτοκινήτων: την Volkswagen, την Daimler και την BMW.

Όλοι καταδίκασαν ομόφωνα τη χρήση μαϊμούδων έπειτα από την αποκάλυψη: το κοινό, η γερμανική κυβέρνηση και η ίδια η Volkswagen. Γιατί; Θα μπορούσε η σφοδρότητα των αντιδράσεων να υποδηλώνει μια τεκτονική αλλαγή της ηθικής μας στάσης απέναντι στα ζώα; Για να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση απαιτείται να εξετάσουμε κάποιες λεπτομέρειες γύρω από τα πειράματα και τις αντιδράσεις σε αυτά.

Η έρευνα, που διεξήχθη στην Αλμπουρκέκη του Νέου Μεξικού, περιλάμβανε την τοποθέτηση δέκα μαϊμούδων σε μικρά αεροστεγή κοντέινερς, μέσα στα οποία κατά τη διάρκεια μιας περιόδου τεσσάρων ωρών διοχετεύονταν τα καυσαέρια. Αργότερα, μια σωλήνα χώθηκε στο λαιμό των μαϊμούδων ώστε να ληφθούν δείγματα ιστού από τους πνεύμονές τους.

Είναι ξεκάθαρο ότι τα πειράματα ήταν ιδιαιτέρως βασανιστικά για τις μαϊμούδες. Ο Οδηγός για την Μεταχείριση και Χρήση Εργαστηριακών Ζώων, ένα εγχειρίδιο ορθής πρακτικής για όσους χρησιμοποιούν ζώα στην έρευνα – δημοσιεύεται από την Αμερικανική Εθνική Ακαδημία Επιστημών, Μηχανικής και Ιατρικής και βρίσκεται τώρα στην όγδοη έκδοση– αναφέρει: «Όπως όλα τα κοινωνικά ζώα, στα πρωτεύοντα πρέπει κανονικά να παρέχεται κοινωνική στέγη» Αυτές οι μαϊμούδες βρίσκονταν περιορισμένες σε ατομικούς θαλάμους και υποχρεώνονταν να αναπνέουν μολυσμένο αέρα, συμπεριλαμβανομένων καυσαερίων από ένα παλιό φορτηγό Φορντ, κάτι που υποτίθεται θα έδινε τη δυνατότητα σύγκρισης με το καθαρότερο Volkswagen. Ένα βίντεο των πειραμάτων που περιλαμβάνεται στο ντοκιμαντέρ του Netflix «Βρώμικα Λεφτά» δείχνει μία μαϊμού σε κατάσταση πανικού, να χτυπιέται στο παράθυρο του θαλάμου σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αποδράσει.

Για να γίνουν τα πράγματα ακόμη χειρότερα, πλέον γνωρίζουμε ότι τα μόνα αποτελέσματα που θα μπορούσαν να έχουν αποφέρει τα πειράματα θα ήταν παραπλανητικά. Εν αγνοία του Τζέηκ Μακ Ντόναλντ, του επιστήμονα που επέβλεπε την έρευνα, το Volkswagen που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή των καυσαερίων είχε εγκατεστημένο λογισμικό το οποίο μείωνε την εκπομπή καυσαερίων υπό εργαστηριακές συνθήκες δοκιμών, συνεπώς τα αποτελέσματα δεν θα μπορούσαν να προσφέρουν αξιόπιστες πληροφορίες γύρω από τους κινδύνους για την υγεία από τα καυσαέρια του αυτοκινήτου υπό συνθήκες κανονικής οδήγησης. Καμία απορία δεν προκάλεσε λοιπόν η δήλωση του Μακ Ντόναλντ στους Times: «Αισθάνομαι χαζός»

Η αντίδραση στα νέα σχετικά με την έρευνα ήταν γρήγορη. Δυο μέρες έπειτα από την δημοσίευση της ιστορίας, η Volkswagen Group τουίταρε ότι «ρητά αποστασιοποιείται από όλες τις μορφές βαναυσότητας απέναντι σε ζώα. Η έρευνα με χρήση ζώων αντίκειται στις ηθικές μας αντιλήψεις».

Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο ημερών, η κριτική γιγαντώθηκε. Σε μια συνάντηση στις Βρυξέλλες, ο Διευθύνων Σύμβουλος της Volkswagen Group, Ματίας Μίλλερ, αναφέρθηκε στα πειράματα, λέγοντας ότι οι μέθοδοι της Ευρωπαϊκής Ομάδας Έρευνας ήταν «απολύτως λανθασμένες». Πρόσθεσε: «Υπάρχουν κάποια πράγματα που απλώς δεν τα κάνεις». Ο Τόμας Στεγκ, επικεφαλής της ομάδας λόμπιινγκ της Volkswagen, δήλωσε σε μια γερμανική εφημερίδα: «Θέλουμε να αποκλείσουμε απολύτως τις δοκιμές πάνω σε ζώα για το μέλλον, ώστε να μην ξανασυμβεί ποτέ ξανά κάτι τέτοιο». Αυτή η δήλωση δεν βοήθησε και πολύ τον ίδιο τον Στεγκ, τον οποίο η Volkswagen έθεσε άμεσα σε διαθεσιμότητα.

Οι υπόλοιποι χρηματοδότες της Ευρωπαϊκής Ομάδας Έρευνας γρήγορα πήραν αποστάσεις από τα πειράματα. Η Daimler δήλωσε «συγκλονισμένη» από τη μελέτη και πρόσθεσε ότι θα τη διερευνούσε. Η BMW δήλωσε ότι δεν συμμετείχε στην έρευνα. Εκπρόσωποι της General Motors, της Ford και της Fiat Chrysler δήλωσαν ότι δεν δοκιμάζουν τις επιπτώσεις καυσαερίων σε ανθρώπους ή ζώα.

Η αντίδραση του κοινού στα πειράματα έφτασε σε επίπεδα που δεν μπορούσαν να αγνοηθούν πλέον από τη γερμανική κυβέρνηση. Ο Στέφαν Σάιμπερτ, εκπρόσωπος της Καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ, δήλωσε ότι «η αποστροφή που αισθάνονται πολλοί άνθρωποι είναι απολύτως κατανοητή» και ότι οι δοκιμές πάνω σε μαϊμούδες «δεν μπορούν να δικαιολογηθούν ηθικά με κανέναν τρόπο».

Επιχειρηματολογώ ενάντια στον τρόπο που μεταχειριζόμαστε τα ζώα εδώ και 45 χρόνια, παρόλα αυτά δεν έχω ξαναδεί ποτέ τέτοια κατηγορηματική αποκήρυξη πειραμάτων σε ζώα από ανώτερα στελέχη εταιριών και κυβερνητικούς εκπροσώπους όπως αυτή που παρακολουθούμε στη Γερμανία τώρα. Αν οι αντιδράσεις καταδίκαζαν την Volkswagen για προσπάθεια παραπλάνησης του κοινού μέσω της παροχής πειραγμένου αυτοκινήτου στους ερευνητές, δεν θα μου προκαλούσαν καμία έκπληξη. Όμως η χρήση από τη Volkswagen «συστημάτων αναστολής» στα αυτοκίνητά της προκειμένου να «κλέψει» στις δοκιμές εκπομπής καυσαερίων είναι γνωστή από το 2015. Είναι η κακοποίηση των μαϊμούδων που οδηγεί στις καταδίκες και η επιθυμία των εταιριών να πάρουν αποστάσεις από την έρευνα.
Δεν είναι νέο ότι ζώα υποφέρουν σε οδυνηρά και αχρείαστα πειράματα. Σε κάθε έκδοση του Animal Liberation από την πρώτη του 1975, έχω περιγράψει δεκάδες πειραμάτων τα οποία ήταν ιδιαιτέρως βάρβαρα για τα ζώα και η πιθανότητα να προκύψει οποιοδήποτε σημαντικό όφελος από αυτά για την ανθρώπινη υγεία ή καλοζωία τόσο απόμακρη όσο στα πειράματα της Volkswagen. Σήμερα, οργανισμοί όπως οι Άνθρωποι για την Ηθική Μεταχείριση των Ζώων συνεχίζουν να υπογραμμίζουν πώς εκατομμύρια ζώων, συμπεριλαμβανομένων των μαϊμούδων, υποφέρουν σε αχρείαστα πειράματα.

Σχεδόν τρία εκατομμύρια ζώα χρησιμοποιούνται σε πειράματα στη Γερμανία κάθε χρόνο. Αν η Volkswagen, η Daimler, η BMW, και η Γερμανική κυβέρνηση λένε ότι πειράματα σαν αυτά που παραγγέλθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ομάδα Έρευνας για τον έλεγχο των επιπτώσεων στην υγεία καυσαερίων ντήζελ είναι ανήθικα, τότε πολλά άλλα πειράματα επίσης αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στα ίδια ηθικά στάνταρτς.

Αυτό που έχει αλλάξει, σταδιακά και στο διάστημα μερικών δεκαετιών, είναι το ενδιαφέρον για τα ζώα. Μια δημοσκόπηση της Gullop από το 2015 έδειξε ότι σχεδόν ένας στους τρεις Αμερικανούς συμφωνούσε με τη δήλωση ότι στα ζώα πρέπει να δίδονται τα ίδια δικαιώματα με τους ανθρώπους, ενώ σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι (62%) θεωρούσαν ότι στα ζώα πρέπει να παρέχεται κάποια προστασία. Στη Γερμανία, το 89% όσων ερωτήθηκαν απάντησαν ότι είναι αντίθετοι σε δοκιμές πάνω σε ζώα που τους προκαλούν πόνο και αγωνία. Σε αρκετές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, Ιταλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, η συνολική αντίθεση ήταν επίσης μεγαλύτερη του 80%.

Κανένας κατασκευαστής αυτοκινήτων ή άλλη εταιρία που εκτιμά τη φίρμα της δεν έχει τα περιθώρια να χάσει το 80% των πιθανών πελατών της. Αν, όπως δήλωσε ο εκπρόσωπος της Μέρκελ, η χρήση μαϊμούδων για τη δοκιμή της ασφάλειας των εκπομπών των κινητήρων ντήζελ «δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ηθικά με κανέναν τρόπο», τότε γίνεται δυνατόν να ελπίσουμε ότι το τέλος των επίπονων πειραμάτων πάνω σε ζώα δεν είναι πλέον μακρυά.