Οκτώ μύθοι για το Προσφυγικό

του Σπύρου Απέργη

δικηγόρου, ειδικού στο προσφυγικό Δίκαιο

Μύθος πρώτος: «Aν αφήνουμε πολλούς αλλοδαπούς να έρχονται στην Ελλάδα, θα έρχονται συνεχώς και περισσότεροι. Μία τέτοια πολιτική αποτελεί παράγοντα προσέλκυσής τους (pull factor) στην Ελλάδα».

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών [1], το 2018 είχαμε 70,8 εκατομμύρια ανθρώπους εκτοπισμένους από την περιοχή καταγωγής τους, τα 25,9 εκατομμύρια είναι πρόσφυγες (εκτός της χώρας καταγωγής τους), τα 41,3 εκατομμύρια είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι εντός της χώρας καταγωγής τους και 3,5 εκατομμύρια αιτούντες διεθνή προστασία. Το 84% από τα 25,9 εκατομμύρια πρόσφυγες βρίσκεται σε γειτονικές χώρες της χώρας καταγωγής τους. Οι χώρες με τον μεγαλύτερο πληθυσμό προσφύγων είναι η Τουρκία με 3,7 εκατομμύρια πρόσφυγες (ήδη έχουν ξεπεράσει τα 4 εκατομμύρια),  το Πακιστάν με 1,4 εκατομμύρια, η Ουγκάντα με 1,2 εκατομμύρια, το Σουδάν με 1,1 εκατομμύρια και η Γερμανία με 1,1 εκατομμύρια. το και  Ελλάδα, όπως άλλωστε και άλλες ευρωπαϊκές χώρες της νότιας Ευρώπης, μεταβλήθηκε την τελευταία 25αετία από χώρα εξαγωγής σε χώρα υποδοχής μεταναστών, με αποτέλεσμα στην τελευταία απογραφή του πληθυσμού, το 2011 [2] οι αλλοδαποί να ανέρχονται σε 912.000 άτομα, από τους οποίους 199.121 είναι πολίτες κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί συνόλου 10.816.286 κατοίκων στην ελληνική επικράτεια. 

Στην προηγούμενη απογραφή του 2001, διαπιστώνεται ότι βρίσκονταν τότε στη χώρα, χωρίς ελληνική ιθαγένεια, 762.191 άτομα. Στον αριθμό αυτό, ο οποίος αντιστοιχούσε τότε στο 7% του συνολικού πληθυσμού της χώρας συμπεριλαμβάνονται 48.560 πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 17.426 Κύπριοι, δηλαδή οι αλλοδαποί τρίτων χωρών ήταν 696.205 ενώ το 2004 υπολογίζονται οι αλλοδαποί τρίτων χωρών υπολογίζονταν σε περίπου 900.000 [3]. 

Με βάση παλαιότερα στοιχεία, οι αλλοδαποί τρίτων χωρών στην Ελλάδα, υπολογίζονταν τη δεκαετία του 1990 σε 567.564 [4]. Με βάση πρόσφατα στοιχεία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, έχουν άδειες διαμονής διαφόρων τύπων 541.088  αλλοδαποί με ιθαγένεια τρίτων χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης  [5]. Αν δούμε πιο προσεκτικά τα στοιχεία της περιόδου 2005-2012 [6], ο πληθυσμός των αλλοδαπών τρίτων χωρών με διαφόρων τύπων άδειες διαμονής στην Ελλάδα ήταν 452.119 το 2005, 589.086 το 2007, 610.809 το 2009 και 440.118 το 2012. 

Περαιτέρω, την περίοδο 1/1/2013-29/2/2020 έχουν αναγνωριστεί 54.492 δικαιούχοι διεθνούς προστασίας [7], τη δε, προηγούμενη περίοδο, κατ’ εκτίμησή μου με βάση δημοσιευμένα στοιχεία [8] , τουλάχιστον 4.488. Άρα μπορούμε να πούμε, κατ’ εκτίμηση που βρίσκεται πολύ κοντά στην πραγματικότητα, ότι οι νόμιμοι αλλοδαποί τρίτων χωρών που διαμένουν στη χώρα σήμερα είναι 715.668 [9]. Συνεπώς διαπιστώνουμε διαχρονικά ο πληθυσμός των νόμιμων αλλοδαπών τρίτων χωρών από τη δεκαετία του 1990 μέχρι σήμερα έχει μεν αυξηθεί από τις 567.564 στις 715.668 στις αρχές του 2020 παρά το γεγονός ότι υπήρξε το μεγάλο προσφυγικό και μεταναστευτικό ρεύμα του άνω τους 1 εκατομμυρίου προσφύγων και μεταναστών προς την Ελλάδα και την Ευρώπη το 2015. Ωστόσο ενδιάμεσα οι  αλλοδαποί τρίτων χωρών ήταν κατά περιόδους περισσότεροι στην Ελλάδα (γύρω στις 900.000 το 2004) ή περίπου στο ίδιο επίπεδο (712.879 στην απογραφή του 2011).

Άρα, σε επίπεδο 25ετίας, βλέπουμε διακυμάνσεις στον απόλυτο αριθμό των νόμιμων αλλοδαπών τρίτων αρχών με κατάληξη σήμερα μία ελαφρά ανοδική τάση σε σχέση με τη δεκαετία του 1990, παρά τα κατά καιρούς μικρότερα ή μεγαλύτερα μεταναστευτικά κύματα προς την Ελλάδα και στην Ευρώπη ενώ το ποσοστό των ως άνω αλλοδαπών στο συνολικό μόνιμο πληθυσμό της Ελλάδας κυμαίνεται από 5,55% (τη δεκαετία του 1990) [10] σε 6,62%[11]σήμερα.

Συνεπώς παρατηρούμε ότι δεν υφίσταται αξιοσημείωτη αύξηση των νόμιμων αλλοδαπών τρίτων χωρών κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Ως προς τους παράτυπους αλλοδαπούς που βρίσκονται σήμερα στη χώρα, δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία με βάση επιστημονικές έρευνες ή/και μελέτες οπότε διάφορες  εκτιμήσεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια είναι αυθαίρετες. 

Μύθος δεύτερος: «Η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας σταμάτησε τις αφίξεις αλλοδαπών στην Ελλάδα, αν καταρρεύσει, θα γυρίσουμε στο 2015 ή θα αυξηθούν σημαντικά οι αφίξεις».

Όπως έχω καταδείξει αλλού [12],  οι αφίξεις αλλοδαπών είχαν αρχίσει να μειώνονται από το Νοέμβριο 2014, δηλαδή τρεις και πλέον μήνες πριν την υιοθέτηση και εφαρμογή τη συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας, και συνέχιζαν να μειώνονται θεαματικά όσο εξελισσόταν το σταδιακό κλείσιμο των συνόρων της κεντρικής Ευρώπης και των εκτός Ε.Ε. χωρών των Βαλκανίων. Τον Οκτώβριο 2015, δηλαδή πέντε μήνες πριν την υιοθέτηση και εφαρμογή της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας, 211.663 παράτυποι αλλοδαποί έφτασαν στα νησιά του ανατολικού Αιγαίο, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ. Το Νοέμβριο 2015 οι ροές παράτυπων αλλοδαπών στα νησιά μειώνονται στις 151.249, τον Δεκέμβριο 2015 ακόμα περισσότερο στις 108.742, τον Ιανουάριο 2016 συνεχίζεται η πτωτική πορεία στις 67.415, τον Φεβρουάριο 2016 στις 57.066 και τον Μάρτιο 2016 26.971.Την εβδομάδα 15-21 Φεβρουαρίου 2016 οι ημερήσιες αφίξεις παράτυπων αλλοδαπών στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου είχαν μειωθεί στις 2.700 ημερησίως ενώ στις 14-20 Μαρτίου 2016 είχαν πέσει στις 600 ημερησίως.

Περαιτέρω, στις 21/3/2016, δηλαδή την επόμενη της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας, διέμεναν σε διάφορες δομές φιλοξενίας 50.411 αιτούντες διεθνή προστασία [13]. Τον Ιανουάριο 2020 διέμεναν στα  κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας τη χώρας 115.600 αιτούντες διεθνή προστασία  [14].

Τα αιτήματα διεθνούς προστασίας ξεπέρασαν τα 37.000 την περίοδο 1/1/2013-20/3/2016, και παρά την ως άνω συμφωνία, πολλαπλασιάστηκαν και εκτοξεύτηκαν, τουλάχιστον, στις 250.532 αιτήσεις διεθνούς προστασίας την περίοδο 21/3/2016-31/1/2020 [15]. Συνεπώς είχαμε υπερεξαπλασιασμό των αιτήσεων διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα λόγω της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας λόγω του εγκλωβισμού των αιτούντων στην Ελλάδα με πολιτική επιλογή της τότε κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συνδυασμό με τον κανονισμό «Δουβλίνο 3» που προβλέπει, ως κανόνα, την εξέταση του αιτούντος από το πρώτο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς την υποδοχή του. 

Άρα η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας α) δε μείωσε η ίδια τους ρυθμούς έλευσης των παράτυπων αλλοδαπών στην Ελλάδα, οι οποίοι μειώθηκαν κυρίως λόγω του κλεισίματος των συνόρων των κρατών της κεντρικής Ευρώπης και των δυτικών Βαλκανίων και β) αύξησε εκθετικά τις αιτήσεις διεθνούς προστασίας αυτών των αλλοδαπών στην Ελλάδα σε συνδυασμό με τον Κανονισμό Δουβλίνου 3 που υποχρεώνει τις πρώτες χώρες υποδοχής να εξετάζουν, κατά κανόνα, τις αιτήσεις διεθνούς προστασίας των παράτυπων αλλοδαπών.

Εάν αντικατασταθεί η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας από μία συμφωνία αναλογικής κατανομής των προσφύγων στα κράτη μέλη της Ε.Ε. σε συνδυασμό με την παροχή νόμιμων και ασφαλών διόδων των προσφύγων στην Ε.Ε. με βίζα Σένγκεν, θα αμβλυνθούν θεαματικά οι παράτυπες είσοδοι των αιτούντων διεθνή προστασία αφού θα υπάρχουν νόμιμες και ασφαλείς δίοδοι για τους αλλοδαπούς τρίτων χωρών. Ακόμα, όμως, και αν δε ληφθούν ανάλογα μέτρα (κάτι που, προφανώς, δεν αναμένεται ιδιαίτερη αύξηση των αφίξεων προσφύγων και μεταναστών λόγω της ξενοφοβικής στάσης των κυρίαρχων δυνάμεων της Ε.Ε., αφού ο βαλκανικός διάδρομος προς την Ε.Ε. είναι κλειστός σε αντίθεση με το 2015 (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε γίνεται διακίνηση και μάλιστα χιλιάδων παράτυπων αλλοδαπών από την Ελλάδα προς την Ευρώπη).

Μύθος τρίτος: «Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, όντας άνεργοι, παίρνουν επιδόματα από το κράτος».

Με αφορμή τη διακίνηση πληροφοριών με το ως άνω παραπλανητικό περιεχόμενο προς ανάδειξη του γεγονότος ότι δήθεν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με τους άνεργους έλληνες, παραθέτω τις σχετικές πληροφορίες για την ακρίβεια των γεγονότων.

Υπάρχει το κοινοτικό πρόγραμμα ESTIA, το οποίο αφορά μόνο τους αιτούντες διεθνή προστασία μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας εξέτασης του αιτήματος διεθνούς προστασίας τους. Το πρόγραμμα αυτό χρηματοτοδοτείται αποκλειστικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και δεν επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός. 

Το οικονομικό βοήθημα συνίσταται στην παροχή ενός σταθερού χρηματικού ποσού με σκοπό την αντιμετώπιση βασικών αναγκών διατροφής, ένδυσης, υπόδησης, προσωπικής υγιεινής, τηλεπικοινωνιών, μετακινήσεων και βασικές σχολικές και φαρμακευτικές δαπάνες. Το βοήθημα καταβάλλεται σε μηνιαία βάση, πλήρες ή μερικό, ανάλογα με τη θέση στέγασης της ωφελούμενης μονάδας. Το ύψος του πλήρους οικονομικού βοηθήματος κυμαίνεται ανάλογα με τον αριθμό των μελών της ωφελούμενης μονάδας ως εξής :α. 150 ευρώ για μόνο ενήλικα, β. 280 ευρώ για οικογένεια με δύο μέλη, γ. 340 ευρώ για οικογένεια με τρία μέλη, δ. 400 ευρώ για οικογένεια με τέσσερα μέλη, ε. 450 ευρώ για οικογένεια με πέντε μέλη, στ. 500 ευρώ για οικογένεια με έξι μέλη, ζ. 550 ευρώ για οικογένεια με επτά μέλη και άνω.4. Στις θέσεις στέγασης όπου παρέχεται σίτιση, το οικονομικό βοήθημα καταβάλλεται επίσης, και το ύψος του κυμαίνεται ανάλογα με τον αριθμό των μελών της ωφελούμενης μονάδας ως εξής: α. 90 ευρώ για ένα μόνο ενήλικα, β. 140 ευρώ για οικογένεια με δύο μέλη, γ. 190 ευρώ για οικογένεια με τρία μέλη, δ. 240 ευρώ για οικογένεια με τέσσερα μέλη, ε. 290 ευρώ για οικογένεια με πέντε μέλη, στ. 310 ευρώ για οικογένεια με έξι μέλη, ζ. 330 ευρώ για οικογένεια με επτά μέλη και άνω.

Οι αναγνωρισμένοι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας (πρόσφυγες και δικαιούχοι επικουρικής προστασίας), οι οποίοι διαθέτουν άδειες διαμονής για 3 ή 5 χρόνια, σύμφωνα με το νόμο, αν έχουν εργαστεί και έχουν χάσει την εργασία τους, δικαιούνται να λάβουν επίδομα ανεργίας υπό προϋποθέσεις, όπως έχει διεθνή υποχρέωση η Ελλάδα να κάνει.

Μύθος τέταρτος: «Μπορούμε να σφραγίσουμε τα σύνορα και να κάνουμε μαζικές απελάσεις στις χώρες καταγωγής των παράτυπων αλλοδαπών».

Ένας διαχρονικός μύθος που δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πραγματικότητα, τα δεδομένα της οποίας παραβλέπονται ή αποκρύπτονται  από άγνοια ή σκόπιμα για καθαρά ιδεοληπτικούς λόγους από τους εκφωνούντες ακροδεξιό (και όχι μόνο) λόγο.

Από την έναρξη ισχύος του ελληνικού Πρωτοκόλλου Επανεισδοχής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το έτος 2001 μέχρι και τον Ιανουάριο του 2015 ζητήθηκε από την Τουρκία η επανεισδοχή 137.722 αλλοδαπών «χωρίς χαρτιά», εκ των οποίων οι τουρκικές Αρχές δέχθηκαν την επανεισδοχή 13.314  τέτοιων αλλοδαπών και παρέλαβαν τελικά μόνο 3.838, γεγονός που οφείλεται κυρίως στις καθυστερημένες και εκτός των προβλεπομένων στο Πρωτόκολλο προθεσμιών, απαντήσεις της τουρκικής πλευράς [16]. Συνεπώς οι επανεισδοχές αλλοδαπών στην Τουρκία την ως άνω περίοδο ήταν πραγματικά ελάχιστες σε σχέση με όσους συνελήφθησαν να εισέρχονται στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας. 

Οι συλλήψεις παράτυπων αλλοδαπών την περίοδο 2006-2014 ήταν 909.120 και απελάθηκαν περίπου 160.000 [17]. Την περίοδο 2011-2014 συνελήφθησαν 296.411 παράτυποι αλλοδαποί και απελάθηκαν 147.211.Ο αριθμός των συλλήψεων σ’ ένα βαθμό είναι πλασματικός καθώς ένα σχετικά σημαντικό μέρος των απελάσεων αφορούσε Αλβανούς πολίτες, οι οποίοι, κατά κοινή ομολογία, επανέρχονταν, οπότε απελαύνονταν εκ νέου με αποτέλεσμα αρκετές απελάσεις να αφορούν ένα πρόσωπο ή μία οικογένεια. Συνεπώς απελάθηκαν με κάθε τρόπο το 17,6% των συλληφθέντων αλλοδαπών για την περίοδο 2006-2014. Τη περίοδο 2016-2019 (α΄ εξάμηνο) – αφήνω εκτός του έτος 2015, οπότε επικράτησαν ειδικές συνθήκες λόγω ανοικτών συνόρων στα Βαλκάνια και στην υπόλοιπη Ευρώπη – συνελήφθησαν 405.424 αλλοδαποί και απελάθηκαν 56.232, συνεπώς απελάθηκαν το 13,87% των συλληφθέντων. 

Όπως μπορείτε να διαπιστώσετε, είναι  διαχρονικά αδύνατες οι απελάσεις πολλών ή όλων των αλλοδαπών, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων και περιόδων έξαρσης ή μη των προσφυγικών ή μεταναστευτικών ρευμάτων, όπως διακηρύσσει ανερμάτιστα ο ακροδεξιός λόγος πολιτικών και άλλων. Αυτό συμβαίνει για τρεις βασικούς λόγους: α) επειδή δεν τους δέχεται πίσω η Τουρκία, β) επειδή δεν είναι εφικτή η απέλασή τους στις χώρες καταγωγής τους για διάφορους λόγους (έλλειψη προξενικών αρχών ορισμένων χωρών καταγωγής στην Ελλάδα, πόλεμος, άρνηση ή παρακώλυση διαδικασιών επιστροφών από τις χώρες καταγωγής, μη αναγνώριση του προσώπου προς απέλαση ως πολίτη από τις δηλωθείσες χώρες καταγωγής κλπ) γ) επειδή η Ελλάδα έχει και πρέπει να εφαρμόζει διεθνείς υποχρεώσεις εξέτασης των ισχυρισμών των παράτυπων αλλοδαπών, που φτάνουν στην χώρα είτε για διεθνή προστασία λόγω δίωξης είτε για κίνδυνο απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, σε περίπτωση επιστροφής τους στις χώρες καταγωγής τους. 

Επίσης, παρατηρούμε ότι, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων, οι παράτυπες είσοδοι αλλοδαπών στην Ελλάδα είναι πρακτικά και νομικά (και ηθικά, προσθέτω) αδύνατο να διακοπούν πλήρως. Για το πρακτικό μέρος, κατέδειξα παραπάνω το μύθο περί δήθεν «σφραγίσματος» των συνόρων. Νομικά και ηθικά, επιπλέον είναι αδύνατο και ανεπίτρεπτο να διακοπούν τέτοιες είσοδοι καθώς το διεθνώς κατοχυρωμένο και αναγνωρισμένο από την Ελλάδα δικαίωμα στη διεθνή προστασία και στην προστασία από απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, προϋποθέτουν την πρόσβαση στην επικράτεια του κράτους, στο οποίο ο/η αλλοδαπός/ή επιθυμεί να ζητήσει διεθνή προστασία. Απαιτούνται, δηλαδή, ασφαλείς και νόμιμες είσοδοι των αλλοδαπών (τις οποίες δεν επιθυμούν να διαθέτουν τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχι μόνο), οι οποίοι αναζητούν διεθνή προστασία ή προστασία από απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.

Μύθος πέμπτος: «Όσοι απορρίπτονται από τις διαδικασίες ασύλου, επιστρέφουν στις πατρίδες τους».

Σε σχέση με τη συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας που είχε ως ένα βασικό στόχο τις επιστροφές των απορριφθέντων αιτούντων διεθνή προστασία, κυρίως Σύρων, στην Τουρκία, έχουν, πράγματι, επιστρέψει ελάχιστοι. Όπως έχω καταδείξει και αλλού [18], οι επιστροφές αλλοδαπών στην Τουρκία, με βάση τη συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας, ήταν μόλις 1.950 από την έναρξη εφαρμογής της συμφωνίας στις 20 Μαρτίου 2016 μέχρι και τις 31 Οκτωβρίου 2019, εκ των οποίων το 44% επέστρεψαν  επειδή δεν υπέβαλαν ποτέ αίτηση διεθνούς προστασίας ή την απέσυραν μετά την υποβολή της. Μόνο 41 Σύριοι επέστρεψαν αναγκαστικά στην Τουρκία μετά από απόρριψη του αιτήματος διεθνούς προστασίας και στον δεύτερο βαθμό της διοικητικής διαδικασίας διεθνούς προστασίας μέσω της ως άνω συμφωνίας. 

Από την άλλη μεριά, το διάστημα 1/4/2016-31/12/2016, δηλαδή μετά την έναρξη εφαρμογής της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας, εισήλθαν στην Ελλάδα τουλάχιστον 21.998 παράτυποι αλλοδαποί από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Το 2017 εισήλθαν 29.718 παράτυποι αλλοδαποί από τα ίδια νησιά, το 2018 32.494 και το 2019 47.098 μέχρι τις 10 Νοεμβρίου 2019. Συνεπώς διαπιστώνουμε ότι ένας σημαντικός αριθμός, τουλάχιστον, 131.308 παράτυπων αλλοδαπών εισήλθε στην Ελλάδα το διάστημα Απριλίου 2016-Νοεμβρίου 2019, αυξανόμενος, μάλιστα με την πάροδο των ετών, παρά τα μέτρα ελέγχου των θαλάσσιων συνόρων από το λιμενικό και τη FRONTEX [19].

Σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου, την περίοδο 2013-2019 έχουν εκδοθεί 58.410 απορριπτικές αποφάσεις [20]. Οι αιτούντες έχουν δικαίωμα να ασκήσουν προσφυγή στις δευτεροβάθμιες Επιτροπές Προσφυγών για να κρίνουν εκ νέου το αίτημα διεθνούς προστασίας τους. Ωστόσο, δεν διατίθενται στοιχεία από την αστυνομία σχετικά με την τύχη των τελεσίδικα απορριφθέντων αιτούντων διεθνή προστασία της ως άνω περιόδου. Συνεπώς, ο ισχυρισμός αυτός (ότι οι απορριφθέντες αιτούντες διεθνή προστασία επιστρέφουν στις χώρες καταγωγή τους) είναι εντελώς αυθαίρετος. Ειδικά, για όσους εμπίπτουν στη συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας καταδείξαμε παραπάνω ότι ο αριθμός των επιστροφών στην Τουρκία είναι αμελητέος. Επίσης, μπορούμε να προσθέσουμε ότι, ακόμα και μετά την αλλαγή της κυβέρνησης τον Ιούλιο 2019, οι επιστροφές των αλλοδαπών στην Τουρκία αυξήθηκαν κάπως αλλά ήταν μόλις 232 το διάστημα Ιουλίου 2019-Φεβρουαρίου 2020 εκ των οποίων οι 64 δεν υπέβαλαν καν αίτηση διεθνούς προστασίας ή την απέσυραν στην πορεία [21]. Συνεπώς, παρά την αλλαγή κυβέρνησης, η οποία τοποθετείται πιο αυστηρά στο προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα, οι επιστροφές αλλοδαπών είχαν αμελητέα αύξηση σε σχέση με τις παράτυπες εισόδους αλλοδαπών την ίδια περίοδο, οι οποίες έφτασαν μόνο από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου τις 52.153 [22]. Η, δε, πρόσφατη όξυνση των σχέσεων Ελλάδας και Τουρκίας με τα γεγονότα στον Έβρο τον τελευταίο μήνα, δεν επιτρέπει αισιοδοξία στην κυβέρνηση ότι θα βελτιωθούν οι ρυθμοί επιστροφών αλλοδαπών στην Τουρκία. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι οι επιστροφές αλλοδαπών στην Τουρκία με βάση τη συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας είναι διαχρονικά αμελητέες, ανεξάρτητα από κυβερνήσεις, γεγονός που καταδεικνύει και την παταγώδη αποτυχία και αναποτελεσματικότητα της συμφωνίας στο πεδίο των επιστροφών.

Μύθος έκτος: «Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες φέρνουν αρρώστιες και κινδυνεύει η δημόσια υγεία στην Ελλάδα».

Σύμφωνα με την Έκθεση για την Υγεία των Προσφύγων και Μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) το 2018 [13], σε γενικές γραμμές, η εικόνα της υγείας μεταξύ πολιτών των διαφόρων κρατών και αλλοδαπών που ήρθαν από άλλες χώρες δεν έχει μεγάλες διαφοροποιήσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί, ιδιαίτερα της πρώτης γενιάς, βρέθηκαν πιο υγιείς. Σύμφωνα με την έκθεση, η θνησιμότητα από νοσήματα, νεοπλασματικές ασθένειες, ψυχικές και συμπεριφορικές διαταραχές, τραυματισμούς, ενδοκρινικές ανωμαλίες και ασθένειες του πεπτικού συστήματος εκτιμάται ότι είναι χαμηλότερη στους πρόσφυγες και τους μετανάστες σε σχέση με αυτή των πληθυσμών στις ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής, αλλά υψηλότερη, όταν αυτή οφείλεται σε λοιμώξεις, εξωγενείς αιτίες, ασθένειες του αίματος και των αιμοποιητικών οργάνων, καθώς και σε καρδιαγγειακές παθήσεις. Στις υπόλοιπες κατηγορίες οι δείκτες είναι παρόμοιοι, σύμφωνα με την έκθεση.

Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες παρουσιάζουν παρόμοια ή χαμηλότερα ποσοστά επιπολασμού (συχνότητα εμφάνισης νόσου) λίγο μετά την άφιξή τους στις χώρες προορισμού, αλλά τα ποσοστά συγκλίνουν με τα αντίστοιχα των εγχώριων πληθυσμών, όσο επιμηκύνεται η διάρκεια της παραμονής τους, γιατί προσαρμόζονται στο δυτικό τρόπο ζωής, ιδιαίτερα όσο αφορά την υπερβαρία/παχυσαρκία. Σχετικά τα μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως ο HIV, δεν σημειώνονται σημαντικές περιπτώσεις έξαρσης στο μεταναστευτικό πληθυσμό. Επίσης, σε χώρες, όπως η Ελλάδα, όπου το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού περιλαμβάνει πρόσφυγες και μετανάστες, πολλές ασθένειες προλαμβάνονται με τον εμβολιασμό. Αρκετές ασθένειες μεταξύ των προσφύγων σχετίζονται με τη διαβίωση σε κακές συνθήκες υγιεινής, με την κατανάλωση μολυσμένου νερού πριν ή κατά τη διάρκεια της μεταναστευτικής διαδικασίας [24].

Εξάλλου, σύμφωνα με παλαιότερη έκθεση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα [25] πάνω από το 60% των ιατρικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι κρατούμενοι μετανάστες, όπως λοιμώξεις του αναπνευστικού, μυοσκελετικοί πόνοι, διάρροια, εντερικές διαταραχές, ψυχολογικά προβλήματα και δερματικές παθήσεις προκαλούνται  ή είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις άθλιες συνθήκες μέσα στις οποίες κρατούνται. Αλλά και, πρόσφατα, τον Φεβρουάριο 2019 η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπη δημοσίευσε σχετική έκθεσή της για την Ελλάδα, σύμφωνα με την οποία, οι συνθήκες διαμονής στη Μόρια ήταν φτωχές και στο Φυλάκιο Έβρου πολύ κακές και πρόσθεσε ότι η κράτηση προσώπων για αρκετές εβδομάδες ή μήνες σε τέτοιες άθλιες συνθήκες μπορεί εύκολα να θεωρηθεί ότι αποτελεί απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. [26]

Μύθος έβδομος: «Αν κάνουμε στους παράτυπους αλλοδαπούς το βίο αβίωτο, θα σταματήσουν να έρχονται»

Τα περί βίου, αβίωτου είχαν γίνει επίσημη γραμμή της Ελληνικής Αστυνομίας το 2013, με δηλώσεις του τότε Αρχηγού της, Νίκου Παπαγιαννόπουλου προς τους αξιωματικούς της αστυνομίας και η οποία διέρρευσε τότε στη δημοσιότητα [27]. Τα στοιχεία που δίνονται σε προηγούμενα σημεία του άρθρου σχετικά με τις εισόδους αλλοδαπών στην Ελλάδα από τότε μέχρι σήμερα σε συνδυασμό με την αποτυχία της Συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας ως προς τις παράτυπες αφίξεις αλλοδαπών τρίτων χωρών στην Ελλάδα αποδεικνύουν ότι μία τέτοια προσέγγιση, πέραν του απάνθρωπου του περιεχομένου της, είναι και πρακτικά αναποτελεσματική καθώς οι αλλοδαποί εμπιστεύονται κυρίως τους διακινητές  [28] για την πληροφόρησή τους στις μετακινήσεις τους προς την Ευρώπη ενώ, παράλληλα, ενημερώνονται από τα κοινωνικά δίκτυα πληροφοριών που διαθέτουν (συγγενείς, φίλοι, γνωστοί στη χώρα προορισμού, ενημέρωση από social media κλπ) και όχι από τις επίσημες τοποθετήσεις επίσημων φορέων του κράτους ή ακόμα και των ΜΚΟ.

Μύθος όγδοος: «Κινδυνεύουμε  με ισλαμοποίηση και αλλοίωση πληθυσμού αν έρθουν πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες»

Σχετικά με τον ισχυρισμό περί αλλοίωσης πληθυσμού, διαψεύδεται από τα διαχρονικά στοιχεία τη τελευταίας 25ετίας, όπως αναφέρονται στο σημείο της απάντησης στον πρώτο μύθο περί της ήπιας πολιτικής υποδοχής και ένταξης των προσφύγων και μεταναστών ως παράγοντας προσέλκυσής τους. Ωστόσο, όπως έχω ζητήσει και αλλού [29], είναι πολιτικά και κοινωνικά έγκυρο το αίτημα, αφενός, για τροποποίηση του Κανονισμού «Δουβλίνο 3» στο πλαίσιο του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου καθώς και του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο και, αφετέρου, για αντικατάσταση της Κοινή Δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας από μία ολοκληρωμένη συμφωνία των κρατών μελών της Ε.Ε. για την αναλογική κατανομή των προσφύγων σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. ανάλογα, τουλάχιστον, με τον πληθυσμό, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν και την ανεργία του κάθε κράτους μέλους.

Όσον αφορά τον ισχυρισμό της ισλαμοποίησης της Ελλάδας και της Ευρώπης, σύμφωνα με μία ενδεικτικό, αξιόλογο άρθρο [30], «όλοι οι γηγενείς μουσουλμανικοί πληθυσμοί των Βαλκανίων, έχοντας ολοκληρώσει τη δημογραφική τους μετάβασης, έχουν δείκτη γεννητικότητας αρκετά κάτω του 2,1, που είναι και το όριο αντικατάστασης των γενεών, που σημαίνει πως έχουν ήδη αρχίσει να μειώνονται δημογραφικά» ενώ «Στην πραγματικότητα η γεννητικότητα σήμερα στις τρεις, πλειοψηφικά μουσουλμανικές, χώρες των Βαλκανίων (Κόσοβο, Αλβανία και Βοσνία) είναι το ίδιο ή και χαμηλότερες ακόμη συγκριτικά με εκείνη των χριστιανών γειτόνων τους.». Στο ίδιο άρθρο παρατίθεται ο  πίνακας που δείχνει την εντυπωσιακή μείωση της γεννητικότητας και στις μουσουλμανικές χώρες προέλευσης των αλλοδαπών. Όλα αυτά σε συνδυασμό με τον σχετικά χαμηλό, συνολικό ποσοστό των νόμιμων αλλοδαπών στην Ελλάδα σε επίπεδο 25ετίας σε σχέση με το μόνιμο πληθυσμό καταδεικνύουν το αβάσιμο και του ισχυρισμού αυτού. Από εκεί και πέρα, είναι ευθύνη των κρατών μελών της Ε.Ε. να σχεδιάζουν και να εφαρμόζουν συνεκτικές πολιτικές ένταξης των προσφύγων και των μεταναστών στις κοινωνίες τους ώστε αυτοί να απολαμβάνουν ένα ανάλογο με τους γηγενείς, αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης και να έχουν ικανοποιητική πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης, σε εργασία, σε κατάλληλη στέγαση, σε επαγγελματική κατάρτιση και σε προγράμματα πολιτιστικής ενημέρωσης για τον πολιτισμό της χώρας προορισμού  που αναμφίβολα θα βοηθήσουν στην ομαλή ένταξή τους στις χώρες προορισμού τους.

[1]: UNHCR Global trends 2018 , https://www.unhcr.org/globaltrends2018/ 

[2] Βλ. ΕΛΣΤΑΤ, http://www.statistics.gr/documents/20181/300673/GreeceInFigures_1015_GR.pdf/557c814b-f984-4caa-ad4f-deac8c1dfa55

[3] Σύμφωνα με έρευνα του ΜΜΟ (Mediterranean Migration Observatory)-  βλ. διδακτορική διατριβή της Αναστασίας Χαλιάπα «Η ενσωμάτωση των μεταναστών στην Ελλάδα: η προβληματική της δεύτερης γενιά», Σεπτέμβριος 2009, σελίδα 6 στη διεύθυνση http://estia.hua.gr/file/lib/default/data/8286/theFile 

[4]  Βλ. Μελέτη του Τμήματος Γεωγραφίας του πανεπιστημίου Αιγαίου  για τις επιπτώσεις στου μεταναστευτικού φαινομένου στην κοινωνική ασφάλιση, Μάρτιος 2007 στη διεύθυνση https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=2ahUKEwje0uT8m73oAhVwUBUIHdG3A9wQFjAAegQIAhAB&url=https%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Fmigrant-integration%2F%3Faction%3Dmedia.download%26uuid%3D2A8512DC-B282-B115-31F3F5C89A58BE2E&usg=AOvVaw1BusC4VCY9UjF2QEsp1b_v 

[5]  Στοιχεία Φεβρουαρίου 2020 διαθέσιμα στη διεύθυνση http://immigration.gov.gr/web/guest/miniaia-statistika-stoixeia 

[6] Βλ. ΕΛΙΑΜΕΠ:Eda Gemi: Η Αλβανική παράτυπη μετανάστευση στην Ελλάδα-η νέα τυπολογία της κρίσης, 2013,  σελίδα 20, στη διεύθυνση https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2017/11/%CE%95%CE%99%CE%A3%CE%91%CE%93%CE%A9%CE%93%CE%99%CE%9A%CE%97-%CE%95%CE%9A%CE%98%CE%95%CE%A3%CE%97-%CE%91%CE%9B%CE%92%CE%91%CE%9D%CE%99%CE%91.pdf  

[7] Βλ/ στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου στη διεύθυνση http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2020/03/Greek_Asylum_Service_data_February_2020_gr.pdf 

[8] Βλ. άρθρο μου , «η Νομολογία των Επιτροπών Προσφυγών για την απόδοση διεθνούς προστασίας και παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους» που αποτελεί την πλήρη εκδοχή σχετικής ομιλίας στο πλαίσιο της 14ης Στρογγυλής Τράπεζας της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Αντιγόνη» το Δεκέμβριο 2015, διαθέσιμη στη διεύθυνση http://www.antigone.gr/gr/round-table/14th-National-Round-Table/,.Στο άρθρο  περιλαμβάνεται και πίνακας με στατιστικά στοιχεία για τα καθεστώτα διεθνούς προστασίας και τις απορρίψεις για την περίοδο 1997-2015 καθώς και οι πηγές και ο τρόπος υπολογισμού τους.

[9] 541.068 οι έχοντες άδεια διαμονής+ 54.492  οι αναγνωρισμένοι δικαιούχοι διεθνή προστασία της περιόδου 2013-2020 (Φεβρουάριος) + 4.488 οι αναγνωρισμένοι προηγούμενης περιόδου=115.600 οι διαμένοντες σε κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας, οι οποίοι θα απορριφθούν στη διαδικασία διεθνούς προστασίας κατά ένα σημαντικό ποσοστό.

[10] Με βάση το μόνιμο πληθυσμό της χώρας κατά την απογραφή του 1991 που ανερχόταν σε 10.223.392 κατοίκους, βλ. https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous 

[11] Με βάση το σύνολο του  μόνιμου πληθυσμού κατά την απογραφή του 2011.

[12]  Βλ. το άρθρο μου «Μία κριτική αποτίμηση της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας για το προσφυγικό, 17/11/2019, https://thepressproject.gr/mia-kritiki-apotimisi-tis-symfonias-evropekis-enosis-tourkias-gia-to-prosfygiko/ 

[13]http://www.media.gov.gr/index.php/%CF%85%CF%80%CE%B7%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%B9%CE%B5%CF%83/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%86%CF%85%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%B6%CE%AE%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1?start=0)

[14]  Βλ. https://data2.unhcr.org/en/documents/details/74134 

[15] http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2020/02/Greek_Asylum_Service_data_January_2020_gr.pdf  με επεξεργασία των στοιχείων από τον γράφοντα.

[16] Πηγή: http://news247.gr/eidiseis/koinonia/edw-kai-13-xronia-h-ellada-aiththhke-thn-epaneisdoxh-137-722-metanastwn-kai-h-toyrkia-parelave-mono-3-838.3847167.html, 5/1/2016

[17] Βλ. τα  σχετικά, επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας στη διεύθυνση http://www.astynomia.gr/images/stories//2014/statistics14/allod2014/statistics_all_2014_all&dia_apo2006.JPG  καθώς και https://www.tovima.gr/files/1/2016/04/metanaroes.pdf  με επεξεργασία των στοιχείων από τον γράφοντα. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία απελάσεων για όλες τις χρονιές.

[18] Βλ. το άρθρο μου «Μία κριτική αποτίμηση της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας για το προσφυγικό, 17/11/2019, https://thepressproject.gr/mia-kritiki-apotimisi-tis-symfonias-evropekis-enosis-tourkias-gia-to-prosfygiko/

[19] Για τις πηγές βλ. στο άρθρο της υποσημείωσης 9.

[20] Β. στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου στη διεύθυνση  http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2020/03/Greek_Asylum_Service_data_February_2020_gr.pdf  με επεξεργασία των σχετικών στοιχείων από τον γράφοντα.

[21] Βλ. στατιστικά στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στη διεύθυνση https://data2.unhcr.org/en/documents/download/74370 με επεξεργασία των στοιχείων από τον γράφοντα.

[22] Βλ. στατιστικά στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στη διεύθυνση https://data2.unhcr.org/en/documents/download/74685 με επεξεργασία των στοιχείων από τον γράφοντα.

[23]  Report on the health of refugees and migrants in the WHO European Region. No public health without refugee and migrant health (World Health Organization, Regional Office for Europe, 2018 http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0004/392773/ermh-eng.pdf?ua=1 

[24] Βλ και σχετικό δημοσίευμα στη διεύθυνση https://tvxs.gr/news/kosmos/enas-akomi-mythos-gia-prosfygiko-katarreei 15/2/2019 που βασίζεται στην ως άνω  έκθεση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας 

[25] Δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο 2011 στη διεύθυνση https://msf.gr/magazine/oi-athlies-synthikes-sta-kentra-kratisis-ypeythynes-gia-63-ton-problimaton-ygeias-ton 

[26]  Βλ. ενδεικτική αναφορά στη διεύθυνση https://www.kathimerini.gr/1010700/gallery/epikairothta/ellada/ek8esh-toy-symvoylioy-ths-eyrwphs-yperplh8ysmos-kai-kakometaxeirish-metanastwn-sthn-ellada

[27] Βλ. ενδεικτικά https://www.news247.gr/koinonia/archigos-el-as-gia-metanastes-na-toys-kanoyme-to-vio-avioto.6243344.html , 20/12/2013

[28] Βλ. Ο ερευνητής του Harvard, Danilo Mandic, μαζί με συναδέλφους στο Boston Consortium for Arab Region Studies (BCARS), δημιούργησε μια ερευνητική ομάδα σε πέντε χώρες του  λεγόμενου «βαλκανικού διαδρόμου», από τον οποίο πέρασαν στην Ευρώπη πάνω από ένα εκατομμύριο μετανάστες την περίοδο 2014-2016. Η σχετική μελέτη δημοσιεύθηκε στο Forced Migration Policy  https://forcedmigrationforum.com/2017/10/08/syrian-refugee-smuggling-2014-6/ στις 8/10/2017 και αναδημοσιεύθηκε στα ελληνικά στο http://pass-world.gr/oi-prosfyges-fobountai-perissotero-to-kratos-apo-tin-ekmetalleusi-twn-diakinitwn/. Περισσότερα για την αναποτελεσματικότητα μιας αυστηρότερης πολιτικής έναντι των προσφύγων και των μεταναστών, μπορείτε να δείτε στο άρθρο μου «Γιατί η αυστηρότερη πολιτικής ασύλου και κράτησης αλλοδαπών είναι επικίνδυνη και αλυσιτελής» στη διεύθυνση https://thepressproject.gr/giati-i-afstiroteri-politiki-asylou-ke-kratisis-allodapon-ine-epikindyni-ke-alysitelis/ 

[29] Βλ. το άρθρο μου «Μία κριτική αποτίμηση της Συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας για το προσφυγικό στη διεύθυνση https://thepressproject.gr/mia-kritiki-apotimisi-tis-symfonias-evropekis-enosis-tourkias-gia-to-prosfygiko/ 

[30]  Βλ. το άρθρο του Γιώργου Στάμκου « Η «φούσκα» της ισλαμοποίησης της Ευρώπης» https://tvxs.gr/news/ellada/i-foyska-tis-islamopoiisis-tis-eyropis