06. Σκληρό νόμισμα

«Μα τι θέλετε, τελοσπάντων; Να βγούμε από το ευρώ;». Μέσα σε 10 χρόνια από την ώρα που το πήραν στα χέρια τους, όχι μόνο οι Έλληνες αλλά όλοι οι νότιοι Ευρωπαίοι αγάπησαν το νόμισμά τους σφόδρα και ζηλότυπα, τόσο που εμφανίζονται πλέον πρόθυμοι να φτάσουν στα άκρα για χάρη του. Το γεγονός καθαυτό είναι από πρώτη ματιά περίεργο, καθώς το «κοινό» νόμισμα -ένα νόμισμα που «περιμένει» πατρίδα– φαίνεται πώς ευνοεί από τη φύση τοzυ τους ισχυρούς εξαγωγείς του Βορρά και επιφυλάσσει στο Νότο το ρόλο ενός μάλλον ακριβού θέρετρου για την ξεκούραση του αποκαμωμένου βόρειου πολεμιστή της παραγωγικότητας. Τι μαγικό έχει λοιπόν αυτό το φυλαχτό; Είναι φετίχ; Είναι τοτέμ; Είναι ταμπού; Μήπως για τους Έλληνες έχει και μια επιπλέον, ας πούμε μεταφυσική, υπερβατική συνιστώσα; Πρόκειται άραγε για τη νέα Μεγάλη Ιδέα, το πολιτικό και εθνικιστικό ιδεώδες που ένωνε και δονούσε τον ελληνικό κόσμο για 80 χρόνια και κατέληξε στη Μικρασιατική Καταστροφή; Μήπως, όπως ο Τρικούπης, ποθούμε τον εκσυγχρονισμό όχι για την αξία του αυτή καθεαυτή, αλλά γιατί είναι ο πιο αποτελεσματικός και ασφαλής δρόμος προς τη Μεγάλη Ιδέα;

 

Οι Νότιοι σκλαβώνονται από την ανάμνηση του χορού. Γιατί τα πρώτα χρόνια του ευρώ χόρεψαν, με πάθος και με τρελό κέφι. Το χορό έσερναν οι ελίτ, αλλά ακολουθούσαν και οι μικροϊδιοκτήτες, τα στελέχη, οι παρατρεχάμενοι, οι καλοθελητές, οι δημοσιοσχεσίτες, οι μικρομέτοχοι, οι δανειολήπτες. Τα φτηνά δανεικά έδιναν τον ξέφρενο ρυθμό και η πολιτικά βολική ευφορία φύσαγε στα μέσα ενημέρωσης και δρόσιζε την επικράτεια – έστω κι αν άφηνε πολλούς απέξω. Dream on, baby. Είμαστε πια πρωταθλητές, μας έλεγαν, ήρθανε άλλες εποχές. Και μάλιστα δεν χρειάζεται να αλλάξουμε ιεραρχίες και δομές, ούτε να φτιάξουμε και τίποτα καινούργιο αφού… μαγικά και μονομιάς απέκτησαν πολύ μεγάλη αξία αυτά που ήδη είχαμε: Σπίτια, κτήματα, θέσεις, τράπεζες, «πολιτισμός», ήλιος, άνεμος! Τι κι αν μας λένε οι πιο ανεξάρτητοι, έντιμοι, ελλόγιμοι, μετριοπαθείς, προοδευτικοί, φιλικοί προς την Ευρωπαϊκή Ιδέα, οικονομολόγοι στον πλανήτη (Dani Rodrik, Robert Wade, Jean-Jacques Rosa, Ha-Joon Chang) ότι όσο χορέψαμε χορέψαμε και πως το σκληρό (και άπονο) νόμισμα είναι αδιέξοδη παγίδα. Όχι, εμείς θα ζούμε με την ανάμνηση του χορού.

 

Οι Νότιοι ζουν όμως και με το φόβο για το τέρας, τον πληθωρισμό. Πρόκειται για ένα φόβο που μοιραζόμαστε με τους Βόρειους, αλλά στη δική μας περίπτωση παίρνει υπαρξιακές και συμπλεγματικές διαστάσεις: «Θα (ξανα;)γίνουμε όλοι Αφρικανοί». Εμβληματική περίπτωση αναφοράς για τη συγκεκριμένη ανησυχία είναι το, θρυλικό πλέον, επεισόδιο ξέφρενου πληθωρισμού στο ξεκίνημα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που κράτησε μερικούς μήνες και αντιμετωπίστηκε εντέλει με επιτυχία ακόμα και από την εύθραυστη κυβέρνηση της εποχής. Το πώς αυτό είναι το συμβάν που (υποτίθεται ότι) αποίκησε το υποσυνείδητο των Γερμανών και όχι ο αποπληθωρισμός στα τέλη του ’20 που κράτησε χρόνια, κατέστρεψε τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης και έφερε τον Χίτλερ στην εξουσία, είναι εξαιρετικά περίεργο. Πρέπει όμως να παραδεχτούμε ότι ο πληθωρισμός τρομάζει και τη λαϊκή φαντασία πολύ περισσότερο από τον αποπληθωρισμό. Η πλέον εύλογη εξήγηση, ειδικά στην περίπτωση των Νότιων, βρίσκεται στον τρόμο της κακής διακυβέρνησης. Ιστορικά, οι Νότιοι έχουν βάσιμους λόγους να υποθέτουν πώς το κράτος είναι εναντίον τους και οι κυβερνήτες τους ασύδοτοι, ξενόδουλοι και διεφθαρμένοι. Η ιδέα ότι οι συγκεκριμένοι κυβερνήτες θα τυπώνουν και το χρήμα, δεν τους γεμίζει απαραίτητα με αισιοδοξία και καλές σκέψεις. Εύλογο; Χμ, μήπως όμως εδραιώνεται έτσι η απουσία κοινωνικού κεφαλαίου και η ατέρμονη αναβολή της δημοκρατίας; Αν αντιμετωπίζουμε τους πολιτικούς μας ως κάτι ξένο και οχληρό, που πρέπει a priori να του δένουμε τα χέρια, τότε ένας άγριος  νεοφιλελεύθερος «αυτοματισμός» θα μονοπωλήσει τις θεσμικές επιλογές και θα στομώσει τη δυναμική και τη φαντασία μας.

 

Πάνω απ’ όλα όμως, το ευρώ λειτουργεί μέσα μας ως μετωνυμία  της Ευρώπης, ως συνεκδοχή του πλούτου και της λάμψης της. Αλλά η Ευρώπη έχει παράδοση ενιαίου πολιτικού σώματος ήδη απ το Διαφωτισμό. «Η Ευρώπη είναι τώρα μια ενιαία πολιτεία με πολλά κράτη», έλεγε ο Βολταίρος. Γιατί λοιπόν να θεωρείται κορωνίδα της Ευρωπαϊκής Ιδέας, η σαρωτική επιβολή της χρηματιστικοποίησης και του κοινού νομίσματος ως Υπαρκτού Ευρωπαϊσμού; Μήπως για την αποτελεσματικότητα και την αειφορία; Μα, ο τρόπος που επιβλήθηκε το κοινό νόμισμα, αντί να βοηθήσει περιοχές υποδειγματικής και καινοτομικής παραγωγής που άκμασαν στη δεκαετία του ’80 (όπως η Καταλονία και η Τοσκάνη), τις έχει φέρει σήμερα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Μήπως για την ενσωμάτωση και τη συμμετοχή; Μα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι βασιλικά αδιάφορη για την ανεργία και απλώς προεδρεύει στην ερήμωση της περιφέρειας και του Νότου – για χάρη της αδιαπραγμάτευτης νομισματικής σταθερότητας και της θρυλικής «επιχειρηματικής εμπιστοσύνης»! Κι αν χωρίς το ευρώ και την πειθαρχία του ξέσπαγε υποθετικός νομισματικός πόλεμος, με ανταγωνιστικές υποτιμήσεις; Μα, οι ισοτιμίες θα μπορούσαν να κινούνται σε εύρος καθορισμένο στην Ε.Ε. με απλούς κανόνες, που θα έπαιρναν υπόψη το ΑΕΠ κάθε 

 

χώρας και το ισοζύγιο των συναλλαγών. Όχι, το ευρώ δεν πρέπει να είναι ούτε φετίχ ούτε τοτέμ. Ταμπού; Ίσως να πρέπει, γιατί από τη φύση του δεν μπορεί καν να μπει σε δημοψήφισμα, χωρίς η χώρα να επιβάλλει πάρα πολύ αυστηρή καραντίνα κίνησης κεφαλαίου. 

 

Αλλά μήπως μπήκαμε στο ευρώ με δημοψήφισμα; Ας ξεκινήσουμε από τα απλά. Αν ποτέ σχηματιστεί ξανά μια ιδεατή αλλά σαρωτική πλειοψηφία σαν εκείνη που ήταν υπέρ της εισόδου στο ευρώ, μακάρι να αφιερώσει μια τόση δα σκέψη και στο γιατί.

PDF