Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, θα βρίσκονταν πολλοί σχολιαστές πρόθυμοι να ισχυριστούν πως είναι κρίμα που το μουσικό σκέλος της διαθήκης του David Bowie ίσως επισκιάστηκε τόσο από τη μυστικιστική εικονογραφία των δύο βίντεο κλιπ, όσο κι από το θάνατό του. Ποιος όμως θα μπορούσε την επαύριο του θανάτου του να ακούσει το ερεβώδες ★ χωρίς να στοιχειώνεται από τη ραγισμένη εικόνα του μελλοθάνατου καλλιτέχνη ή το πένθος που εξερράγη με το χαμό του; Ο θάνατος και η δημιουργία είναι άλλωστε ολοφάνερα οι κυρίαρχες θεματικές, σχεδόν φετιχιστικά εκτεθειμένες, στον δισκογραφικό αποχαιρετισμό του Bowie στα εγκόσμια και στο μικροσύμπαν των συμβολισμών που κληροδότησε σε ακροατές, δημιουργούς και συντάκτες των δημοσιογραφικών επικηδείων του.
Τα αμέτρητα πια κείμενα που προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το δεκάλεπτο μήνυμα του βίντεο κλιπ, δεν φαίνεται να έχουν καταλήξει σε κάποια βεβαιότητα. Το πτώμα του αστροναύτη στον ερημικό πλανήτη μπορεί να είναι ή και να μην είναι ο Major Tom και η φιγούρα με την ουρά που ανοίγει το σκάφανδρό του δεν προσφέρει παρά μια διστακτική παραπομπή στην υπόθεση του Cat People. Τα θρησκευτικά και αποκρυφιστικά σύμβολα επιλέγονται σε ίσες δόσεις από το χριστιανισμό, την Καμπάλα, το κροουλικό Θέλημα, τη λαβκραφτιανή λογοτεχνία και τις διάφορες εκδοχές του γνωστικισμού. Άγνωστο παραμένει το περιεχόμενο του φθαρμένου βιβλίου με τον μαύρο αστέρα στο εξώφυλλο που ξαναδίνει στον μέχρι πρότινος τυφλό Bowie το φως του και θεραπεύει τους λιπόσαρκους νεαρούς από τον Χορό του Αγίου Βίτου. Πληροφορίες όπως αυτή του σαξοφωνίστα Donny McCaslin ότι το κομμάτι αναφέρεται στο Ισλαμικό Κράτος θολώνουν ακόμα περισσότερο το τοπίο και όσο προχωράει η καταβύθιση στους συμβολισμούς του Blackstar, τόσο πιο αβέβαια γίνονται τα συμπεράσματα και τόσο πιο γοητευτικά μυστηριώδες το άλμπουμ.
Όλο το άλμπουμ στην πραγματικότητα αποτελεί μια σύνθεση ετερόκλητων στοιχείων που επινόησαν τις μεταξύ τους συνδέσεις εκ των υστέρων. ΤοLazarus προέρχεται από το μιούζικαλ-σίκουελ που διαδέχεται σαράντα χρόνια μετά το The Man Who Fell to Earth, την ταινία του 1976 σε σκηνοθεσία Nicholas Roeg με τον Bowie στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Τα Sue (Or in a Season of Crime)και 'Tis a Pity She Was a Whore κυκλοφόρησαν σε ελαφρά παραλλαγμένες εκδοχές ως σινγκλ το 2014. Ακόμη και τα δύο βίντεο κλιπ, του Blackstar και τουLazarus, δεν γεννήθηκαν μαζί με τη μουσική. Προέκυψαν εκ των υστέρων από μία συνάντηση του Bowie με τον σκηνοθέτη Johan Renck, ο οποίος σκηνοθετεί και την σειρά The Last Panthers της οποίας το Blackstar αποτελεί το τραγούδι των τίτλων.
Το ★ ξεκινάει σαν μια συλλογή των τελευταίων εκκρεμοτήτων ενός δημιουργού που έχει περιορισμένο χρόνο με την πέννα του και βρίσκει την ταυτότητά του καθώς ανακαλύπτει τις συνδέσεις ανάμεσα στα επιμέρους στοιχεία του. Πάντα σε πλήρη αρμονία με την εποχή του, έχοντας πια εγκαταλείψει τις ροκ τεχνοτροπίες και διαλέγοντας ως πιο ταιριαστή πηγή έμπνευσης το μετα-αφροφουτουριστικό όραμα του κύκλου του Flying Lotus.
Το ★ δεν είναι ένα άλμπουμ-à-clef. Για να καταλάβουμε όμως το τελικόBlackstar, κοιτάζουμε στο Lazarus. Ο γερασμένος τυφλός προφήτης του προηγούμενου βίντεο κλιπ, τώρα χτυπιέται βασανισμένος στο κρεβάτι του πόνου. Η ανδρόγυνη φιγούρα που σχεδίαζε το καμπαλιστικό Δέντρο της Ζωής στο οπισθόφυλλο του Station to Station, τρέμει μανιασμένα επαναλαμβάνοντας το σχέδιο στα ύστερα της ηλικίας του. Οι στίχοι του τραγουδιού διαλέγουν σημεία από τη ζωή του Bowie και τα δένουν με το φόβο του θανάτου (“Look uphere man, I'm in danger/I've got nothing left to lose”). Τα εμβόλιμα πνευστά και οι κιθάρες μοιάζουν με κλεμμένες συλλαβές από ένα μοντέρνο πένθιμο εμβατήριο. Ένας καλλιτέχνης, αφοσιωμένος στη γλώσσα-πέρα-από-τη-γλώσσα, δεν θα μπορούσε να πει πιο καθαρά ότι πεθαίνει, ότι κάνει πλέον τον απολογισμό του, προβληματίζεται για τους τρόπους με τους οποίους κατάλαβε και έζησε τη ζωή και για τις περιοχές που εξερεύνησε η δημιουργία του. Στο φως του Lazarus, το Blackstar χρειάζεται μια νέα προσέγγιση. Το κρυπτικό δεκάλεπτο μπορεί να ιδωθεί ως το ταραχώδες όνειρο ενός μελλοθάνατου, όπου οι αμφισημίες ανακατεύονται με τυχαίες αναμνήσεις, ονόματα όπως αυτό του νορβηγικού χωριού Όρμεν, που στο ξύπνημα του συνειδητού αποτελούν ασήμαντες γεωγραφικές γνώσεις, μπορούν να γίνουν βιβλικά σκηνικά μιας επικής μυθοπλασίας και οι γκροτέσκες φιγούρες δεν προσεταιρίζονται συγκεκριμένες θρησκευτικές παραδόσεις, αλλά συντίθενται από τους παραληρηματικούς φόβους του εφιάλτη.
Τέχνη από το υλικό των ονείρων, αποκρυφισμός, ρεαλιστική αποτύπωση του παραλόγου, ελευθερία των νοημάτων, πολιτική. Το Blackstar ανήκει ξεκάθαρα στην παράδοση του σουρεαλισμού, υιοθετεί όλους τους πυλώνες του και μοιάζει τελικά με χαμένο στο χρόνο στιγμιότυπο απ' τις πιο βασανισμένες φαντασιώσεις του Αντονέν Αρτώ. Μέσα του ενδημούν το Ισλαμικό Κράτος και ο επερχόμενος θάνατος, η βιογραφία του Bowie και μια γενικευμένη θρησκευτικότητα, το Black Lives Matter και οι μεσαιωνικές επιδημίες, χωρίς να είναι στενά καθορισμένα τα σημεία στα οποία ανταποκρίνονται. Αυτή η σημειολογική ελευθερία είναι η επιταγή της δράσης• όταν ο καλλιτέχνης πεθαίνει, διώχνοντας μέρα με τη μέρα κάτι απ' τις δυνάμεις του, δεν έχει χρόνο για τη λογική. Γι' αυτό και σε διάφορα σημεία του άλμπουμ συνδυάζονται διαφορετικά στυλ και καταβολές: μοιάζουν να είναι αποτέλεσμα ελεύθερης δημιουργίας με οτιδήποτε ωραίο βρίσκεται διαθέσιμο εκείνη τη στιγμή. Πίσω από καθετί που μοιάζει εκ πρώτης όψεως παράταιρο, ακούμε τη μουσική έκφραση του θανάτου. Η μετάβαση από την abstract pop με τους κολτρεϊνισμούς σε πιο οικείες φόρμες καταμεσής του ομώνυμου τραγουδιού, η ιδιαίτερη επωδός “where the fuck did Monday go?” στο Girl Loves Me που κλέβει από το hip-hop την ελευθερία της βρισιάς για να την τοποθετήσει σε ένα ημι-ηλεκτρονικό post-funk τραγούδι και τα «καθαρισμένα» σαξόφωνα που δένουν με τον Bowie των 90s στο I Can't Give Everything Away, είναι αμφίβολο αν θα έπαιρναν τέτοια μορφή σ' ένα μυαλό που δεν έχει φτάσει στο προοίμιο του θανάτου, όπου η ιστορία και ο πολιτισμός του κόσμου εξομοιώνονται με την προσωπική ζωή του σε μία ενιαία terra firma απ' την οποία έχει απομακρυνθεί οριστικά.
Συγκρίνοντάς το με το προτελευταίο του άλμπουμ, The Next Day, το ★ εντυπωσιάζει με την αμεσότητά του – μια αμεσότητα διαφορετική απ' τη συνηθισμένη, διαμετρικά αντίθετη απ' αυτή που είναι συνδυασμένη στην παράδοση της ποπ με τον νεανικό παρορμητισμό.
Το ★ ακούγεται αφοπλιστικά ώριμο. Προέρχεται από έναν δημιουργό με οξυμένο αισθητήριο που, βίαια συμφιλιωμένος με το gather ye rosebuds will ye may, παραδίδεται ολόψυχα στα οδυνηρά παράγωγα του ασυνείδητου για να διαλέξει τα εργαλεία του. To 'Tis aPity She Was a Whore αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα αυτού, επιστρατεύοντας ένα θεατρικό έργο του 17ου αιώνα για να επιδοθεί σε μια gender-bending μικρομυθιστορία από την εποχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ο επίλογος της οποίας ερμηνεύεται με κουρασμένα ουρλιαχτά, εν είδει πικρής ειρωνείας για την πάροδο της εποχής του ροκ και της παρελθούσας λαμπερής νιότης του Bowie εντός αυτής.
Αν το στίγμα του θανάτου είναι παρόν σε κάθε στοιχείο του, αλλά και στην ίδια τη διαδικασία της παραγωγής του, το ★ δεν εξαντλείται στην ανάγνωση που επιβάλλει ο θάνατος του δημιουργού του. Είναι από μόνο του εμπνευσμένο, καλοδουλεμένο και αναπάντεχα καινούργιο, ακόμα και σ' εκείνες τις στιγμές που ο Bowie ανακαλεί παιχνίδια από το παρελθόν. Δεν αναζητά επικύρωση στην άρνηση του δοκιμασμένου και διέπεται από μια συνθετική και ενορχηστρωτική διαύγεια που θα ζήλευε –ή θα έπρεπε να ζηλεύει– το σύνολο των ανθρώπων που ασχολούνται με τη μουσική σήμερα. Επιτήδευση χωρίς αυστηρότητα, έπαρση χωρίς πρωτοτυπία, ελιτισμός χωρίς στυλ• αυτές τις παθογένειες ξεπερνά με ευκολία ο έμπειρος Bowie, όχι με τον κουρασμένο αφορισμό των δεινοσαύρων που ταλαιπωρούνται στην ίδια την ιδέα του τέλους μιας εποχής, αλλά με την ικανότητά του να αφήνει το παρελθοντικό πίσω του, διαλέγοντας μόνο τα κομμάτια του έχουν ακόμα την ικανότητα να ανοίγουν διάλογο με την εποχή.
Στο τέλος της ημέρας, το ★ δεν έχει ούτε στοιχειωδώς ομόηχα «αδέλφια», ακόμα και στην ίδια τη δισκογραφία του Bowie – ένα μεγάλο κατόρθωμα για δημιουργούς που θα είχαν κάθε λόγο να καθηλωθούν στις παρελθούσες δόξες και τις μανιέρες που συνοδεύουν τη βολή τους, αέναα επαναλαμβανόμενοι και ετεροχρονισμένοι.
Το Blackstar όμως κατέκτησε το κοινό ήδη απ' την κυκλοφορία του βίντεο κλιπ, γεμίζοντας τους σύγχρονους προσανατολισμούς στην ποπ μουσική με ένα περιεχόμενο το οποίο ούτε η ίδια δεν γνώριζε πως ζητούσε. Ο θάνατος, που τόσο ποικιλότροπα και μαζικά κυριαρχεί στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, έχει αφεθεί στη φωτογραφία και το αλληλέγγυο σλόγκαν, εξορκισμένος από κάθε διαπραγμάτευση. Όποτε εμφανίζεται, μεταφέρεται ευθύς αμέσως σε συζήτηση για πολιτική, για ευεξία μέσα από γυμναστήρια και βιολογικά προϊόντα, για όνειρα αποαστικοποίησης και «επιστροφής στη φύση».
Το ★ έχει λέξεις, ήχους και εικόνες για τον ίδιο το θάνατο, όνειρα και μνήμες, ιδέες και αποφάνσεις. Απ' τη μελαγχολική απλότητα της εξόδου του Dollar Days με το επαναλαμβανόμενο “I'm dying to” να αποδομείται σαν βγαλμένο από κασέτα που αυτοκαταστρέφεται στους γύρους της, μέχρι τον τυφλωμένο μελλοθάνατο του Lazarus που διαλέγει την εικόνα του στο κρεβάτι του πόνου, ο Bowie βρίσκει στο θάνατο μια ιδιότυπη αίγλη. Με την ανακάλυψή αυτή, ένα εύρημα της τελευταίας στιγμής, χαρίζει στην εποχή του μια ανάμνηση απ' το μέλλον, κλεμμένη από μια επικράτεια ορατή μόνο στα μάτια που ετοιμάζονται να απωλέσουν τη λειτουργία τους. Καθόλου παράδοξη δεν μοιάζει αυτή η κατάληξη για έναν παντεπόπτη οφθαλμό που έβλεπε όλα τα φώτα της ανθρώπινης δημιουργίας όσο άστραφταν στις εποχές του. Χαρισμένο με σπουδή στο σήμερα, το ★, βγαλμένο απ' αυτό το λυκόφως του τελευταίου ύπνου, έχει γύρω του μια εκτυφλωτική λάμψη, μέσα από την οποία αχνοφαίνεται η φιγούρα του δημιουργού του καθώς αυτός εγκαταλείπει τον κόσμο, πιο επιβλητικός από ποτέ, πανίσχυρος στη μοίρα του και για μια ύστατη φορά, αναβάτης του καιρού του.