“Όλα ήταν τρομακτικά και κανείς δεν ήταν τρομαγμένος”.
Βίκτωρ Ουγκώ, Ενενήντα Τρία
Λίγα χρόνια πριν, ο νεοφιλελεύθερος υπουργός οικονομικών της Ιαπωνίας είχε δηλώσει πως, αν οι συνταξιούχοι της Ιαπωνίας επιθυμούσαν να προσφέρουν μια τελευταία υπηρεσία στην πατρίδα τους, θα έπρεπε να βιαστούν να πεθάνουν, προκειμένου οι συντάξεις και τα έξοδα περίθαλψής τους να πάψουν να επιβαρύνουν τα ασφαλιστικά ταμεία και τον ήδη επιβαρυμένο κρατικό προϋπολογισμό.Θα ήταν αφελές να πιστέψουμε ότι οι ίδιες ελίτ που λίγο καιρό πριν ήταν εντελώς πρόθυμες να θυσιάσουν ανθρώπους στον βωμό της καπιταλιστικής ανάπτυξης, τώρα ξαφνικά ανέκρουσαν πρύμναν και καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να τους προστατεύσουν.
Ο πολιτικός στοχαστής Τζόρτζιο Αγκάμπεν μίλησε για μια πελώρια άσκηση βιοπολιτικής διαχείρισης της πανδημίας, με την έννοια της επιβολής πρωτόγνωρων κυβερνητικών μέτρων, τα οποία δεν δικαιολογούνται από το μέγεθος τη απειλής που αντιμετωπίζουμε. Από αυτή την οπτική, μικρή σημασία έχει αν στοιχειοθετείται από υγειονομικής άποψης η καθολική απαγόρευση μιας σειράς από συλλογικές εκδηλώσεις της κοινωνικής συμβίωσης. Εκείνο που πραγματικά έχει σημασία είναι ότι η επέκταση της δικαιοδοσίας του κράτους σε ζητήματα διαφύλαξης της δημόσιας υγείας δημιουργεί ένα εξουσιαστικό παράδειγμα όπου αντικείμενο της πολιτικής εξουσίας είναι η ίδια η αναπαραγωγή της ζωής. Από την μία, η κοινωνική θέσμιση μιας τέτοιας κρατικής μορφής είναι η αναγκαία εξέλιξη που θα επιτρέψει την επιτυχή διαχείριση των σύνθετων ζητημάτων που ανακύπτουν στην εποχή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Από την άλλη, όμως, η εξέλιξη αυτή κρύβει σοβαρούς κινδύνους για τις υποτελείς κοινωνικές ομάδες. Κι αυτό γιατί εκχωρεί στην κρατική εξουσία το μονοπώλιο της διαμόρφωσης του πλαισίου για τη κήρυξη παρόμοιων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, στις οποίες η μονομερής κρατική επιβολή μπορεί να ισοπεδώσει κάθε έννοια συλλογικών αντιστάσεων της κοινωνίας. Με την σκοτεινή συνενοχή των πορισμάτων της τεχνοεπιστήμης, η κρατική εξουσία αποπολιτικοποιεί τα κοινωνικά ζητήματα, αφού τα μεταθέτει έξω από τη σφαίρα της πολιτικής αντιπαράθεσης και μέσα σε αυτή της αντικειμενικής υγειονομικής αναγκαιότητας.
Για να επεκτείνουμε αυτόν τον συλλογισμό, η εκάστοτε κυρίαρχη εξουσία μπορεί η ίδια, με τις ενέργειες ή τις παραλείψεις της, να δημιουργεί τις συνθήκες μέσα στις οποίες κάθε πρόβλημα παίρνει την μορφή μιας επικείμενης γενικευμένης καταστροφής, που απειλεί το σύνολο της κοινωνικής ζωής. Η εμβέλεια του κάθε καταστροφικού συμβάντος είναι ανάλογη της ετοιμότητας μιας κοινωνίας, της προεργασίας, που έχει κάνει, και των μέσων που διαθέτει για την αντιμετώπιση του. Σίγουρα, το γεγονός της συστηματικής κατεδάφισης των δομών της δημόσιας υγείας από τις νεοφιλελεύθερες ελίτ τα τελευταία τριάντα χρόνια δεν κάνει πιο εύκολο το έργο της αντιμετώπισης της πανδημίας από τα αρμόδια όργανα του κρατικού μηχανισμού.Οι κυβερνήσεις της οικονομίας της αγοράς παράγουν με αυτόν τον τρόπο τις συνθήκες έκτακτης ανάγκης που δικαιολογούν και καθιστούν αναγκαίο το κοινωνικό παράδειγμα τους. Κι όταν η πολιτική τους οδηγήσει στη φυσική κατάληξή της, την αποσύνθεση του κοινωνικού ιστού και την γενικευμένη καταστροφή, απλώς απαιτούν να τους παραχωρηθούν ακόμη μεγαλύτερες εξουσίες για την αναστροφή της κατάστασης και την αντιμετώπιση της.
Ακόμα και η συντονισμένη κρατική δράση για την επιβολή σε ευρεία κοινωνική κλίμακα ενός ιδιότυπου καθεστώτος εγκλεισμού φέρνει στο μυαλό μας εκείνο που ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν έχει περιγράψει σαν την αναζήτηση “ατομικών λύσεων σε κοινωνικά προβλήματα”, που συνιστά την επικρατούσα τάση στο νεοφιλελεύθερο κοινωνικό παράδειγμα. Την αναζήτηση δηλαδή στη ιδιωτική σφαίρα τρόπων αντιμετώπισης για τα προβλήματα που προκαλεί η συγκεκριμένη ιεραρχική διευθέτηση των κοινωνικών σχέσεων, προβλήματα που θα μπορούσαν να επιλυθούν μονάχα με την κινητοποίηση και στοχευμένη χρήση των συλλογικών πόρων της κοινωνίας. Για να το πούμε διαφορετικά, αφού πρώτα η ΕΕ μεθόδευσε με την άνωθεν επιβεβλημένη πολιτική της την διάλυση της δημόσιας υγείας, τώρα απευθύνει νουθεσίες και προτροπές στους κεραυνοβολημένους υπηκόους να αναλάβουν το ατομικό μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί.
Η δήθεν “υπεύθυνη στάση” που παρουσιάζεται σαν λύση στο συλλογικό πρόβλημα, απλά επικυρώνει τον κατακερματισμό του κοινωνικού σώματος σε εξατομικευμένες μονάδες, την αναγωγή του συνάνθρωπου σε δυνητικό φορέα μιας ακαθόριστης απειλής και την ουσιαστική εξάλειψη του βιοπολιτικού υπόβαθρου για τη συγκρότηση συλλογικών πρακτικών αλληλεγγύης από τα κάτω, έξω και πέρα από την δικαιοδοσία της κρατικής μορφής. Άλλωστε, φαίνεται ότι οι επιστημονικές μέθοδοι αντιμετώπισης της πανδημίας δεν υπερτερούν των ταξικών αναγκαιοτήτων που υπηρετεί η πολιτική εξουσία που τις χρησιμοποιεί. Έτσι, ενώ το σύνολο των συλλογικών, ψυχαγωγικών κατά βάση, δραστηριοτήτων έχει προ πολλού απαγορευτεί, η μισθωτή εργασία έχει αφεθεί απερίσπαστη να διεξάγεται κανονικά στους χώρους συγκέντρωσης της, έστω και κάτω από το καθεστώς αυστηρών υγειονομικών περιορισμών.
*H στήλη (φιλ≠) ελευθέρως παίρνει θέση σε ζητήματα επικαιρότητας από ριζοσπαστική σκοπιά. Η σύνταξη της στήλης γίνεται συλλογικά από τη συντακτική της ομάδα και είναι ανοιχτή σε κάθε ενδιαφερόμενο. Για επικοινωνία με τη συντακτική ομάδα της στήλης μπορείτε να μας αποστέλλετε e–mail στο editorial@peernet.gr