Ο Πρόεδρος Jimmy Morales και οι επιχειρηματικοί, πολιτικοί και στρατιωτικοί σύμμαχοί του έχουν βαλθεί να καταστρέψουν το κράτος δικαίου και να εδραιώσουν την εξουσία τους. Ενώ όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στην πολιτική και οικονομική κρίση στη Βενεζουέλα, ένα πραξικόπημα σε «αργή κίνηση» εξελίσσεται, σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητο, στη Γουατεμάλα. Ο Πρόεδρος Jimmy Morales, μέλη του Κογκρέσου, ορισμένοι επιχειρηματίες και ισχυροί στρατιωτικοί αξιωματούχοι προβαίνουν σε ταχύτατες και δραματικές ενέργειες εδραίωσης της εξουσίας τους πριν από τις εκλογές του Ιουνίου. Ο Morales δεν μπορεί θέσει εκ νέου υποψηφιότητα και, επομένως, αμέσως μόλις ο διάδοχός του αναλάβει τα καθήκοντά του, θα χάσει κάθε ασυλία από πιθανή δίωξή του για διαφθορά.

του David Mattingly, από το opendemocracy.net

Χρόνια τώρα, η Γουατεμάλα αποτελεί πηγή έμπνευσης για τη διεθνή κοινότητα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αποτελεί ένα παράδειγμα του πώς αφοσιωμένοι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορούν να οικοδομήσουν ένα σύστημα δικαιοσύνης ακόμη και πάνω στα χαλάσματα του πολέμου και των μαζικών φρικαλεοτήτων. Τα τελευταία δέκα χρόνια, ένας πρώην δικτάτορας κρίθηκε ένοχος για γενοκτονία, υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι καταδικάστηκαν σε μακρά φυλάκιση για τη συμμετοχή τους σε μαζικές κτηνωδίες και αυτόχθονες γυναίκες δικαιώθηκαν εναντίον μελών του στρατού που τις κρατούσαν υπό καθεστώς σεξουαλικής δουλείας και τους έκλεψαν τη γη τους.

Παρά την πρόσφατη πρόοδο στην απόδοση ευθυνών σε δράστες παρελθόντων εγκλημάτων, η Γουατεμάλα παρέμεινε διαβόητη για τα υψηλά επίπεδα διαφθοράς και τη διείσδυση του οργανωμένου εγκλήματος – που περιλαμβάνει πρώην στρατιωτικούς και αξιωματικούς των σωμάτων ασφαλείας – στα υψηλότερα στρώματα της κυβέρνησης. Για να καταπολεμηθεί αυτή η κατάσταση, η κυβέρνηση της Γουατεμάλας και ο ΟΗΕ υπέγραψαν το 2006 μια συμφωνία ιδρύοντας την Διεθνή Επιτροπή ενάντια στην Ατιμωρησία στη Γουατεμάλα  (International Commission against Impunity in Guatemala – CICIG) προς υποστήριξη  γουατεμαλέζων  ερευνητών και εισαγγελέων για να μπορέσουν να ξεσκεπάσουν το οργανωμένο έγκλημα και τη διαφθορά.  Πιο πρόσφατα, η CICIG ερευνούσε φήμες για απάτη στην εκλογική χρηματοδότηση του Morales, καθώς και ξεχωριστές υποθέσεις διαφθοράς εναντίων του αδερφού του και του γιου του. Ζήτησε δύο φορές την άρση της ασυλίας του Morales ώστε να γίνει περαιτέρω έρευνα και πιθανή δίωξη.

Τον Σεπτέμβριο του 2018 όμως ο Morales δεν επέτρεψε στον Ivan Velazquez, επίτροπο της CICIG, να επιστρέψει στη Γουατεμάλα. Τον Ιανουάριο προχώρησε ακόμη περισσότερο, τερματίζοντας μονομερώς τη συμφωνία με τον ΟΗΕ και αποβάλλοντας από τη χώρα το υπόλοιπο αλλοδαπό προσωπικό του επιτρόπου.  Αυτό άφησε το ντόπιο προσωπικό μετέωρο και ευάλωτο σε νομικές παρενοχλήσεις από την κυβέρνηση. Το Συνταγματικό Δικαστήριο προσπάθησε να προστατέψει την αποστολή και τη λειτουργία της CICIG, αλλά ο Morales και οι σύμμαχοί του αγνόησαν τις αποφάσεις του. Ο Morales στη συνέχεια ανταπέδωσε, αιτούμενος την άρση της ασυλίας τριών από τους δικαστές του δικαστηρίου και παρέπεμψε την υπόθεση σε μια Ερευνητική Επιτροπή του Κογκρέσου, η οποία αναμένεται να τον υποστηρίξει.

Γουατεμαλέζοι ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων θεωρούν αυτές τις κινήσεις μια προσπάθεια να εξουδετερωθούν οι δύο μόνοι θεσμοί στην Γουατεμάλα – η CICIG και το Συνταγματικό Δικαστήριο – που θα μπορούσαν να σταθούν εμπόδιο στην αναφαινόμενη  παγιοποίηση της κυβερνητικής ισχύος.

Ένας άβολος νόμος

Αυτές οι κινήσεις άνοιξαν τον δρόμο για να προωθήσει το Κογκρέσο τροποποιήσεις στον Νόμο Εθνικής Συμφιλίωσης του 1996, ο οποίος έγινε στα πλαίσια της συνθήκης ειρήνης που διαπραγματεύτηκε με τη βοήθεια του ΟΗΕ στο τέλος του 36χρονου  εμφυλίου πολέμου στη Γουατεμάλα. Προς το παρόν ο νόμος παρέχει αμνηστία για πολιτικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη διάρκεια του πολέμου, αλλά εξαιρεί ρητά σοβαρά εγκλήματα που αναγνωρίζονται διεθνώς, συμπεριλαμβανομένων της γενοκτονίας, των βασανιστηρίων, και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.
Αν ο Morales, μαζί με ορισμένα μέλη του Κογκρέσου, ευρέως γνωστοί σαν η Ομάδα των Διεφθαρμενων, πετύχουν να τροποποιήσουν τον Νόμο Εθνικής Συμφιλίωσης, τότε ο νόμος θα παρέχει γενική αμνηστία για σοβαρά εγκλήματα κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις θα ακυρώσουν επίσης τις καταδίκες πρώην στρατιωτών και παραστρατιωτικών για εγκλήματα που περιλαμβάνουν βασανιστήρια, «εξαφαφανίσεις», εκτελέσεις και σκληρή σεξουαλικη βία. Με τον τροποποιημένο νόμο θα αποφυλακιστούν  – μέσα σε 24 ώρες από την κύρωσή του – όλοι όσοι έχουν καταδικαστεί με αυτόν από το 1996. Θα αποφυλακιστούν ακόμη και οι προφυλακισμένοι που περιμένουν να δικαστούν.

Οι ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Γουατεμάλα είναι ιδιαίτερα ανήσυχοι. Ο νόμος θα μπορούσε να τροποποιηθεί μέσα σε λίγες μέρες ή εβδομάδες και οι εγκληματίες να είναι πάλι στους δρόμους λίγο αργότερα, ελεύθεροι να εκδικηθούν τους ακτιβιστές, τους δικαστές και τους εισαγγελείς που εργάστηκαν τόσο σκληρά για να εξασφαλίσουν δικαιοσύνη για τα θύματα του εμφυλίου πολέμου, αλλά και να στοχοποιήσουν επιζώντες και μάρτυρες που κατέθεσαν με γενναιότητα εναντίον τους.

Εξουδετερώνοντας την αντίσταση

Σε μια τρίτη κίνηση εξαφάνισης κάθε αντίστασης και παγίωσης της ισχύος του, ο πρόεδρος Morales κι οι υποστηρικτές του στο Κογκρέσο προωθούν επίσης έναν «Νόμο για ΜΚΟ», ο οποίος θα δώσει στο Υπουργείο Εσωτερικών τη δυνατότητα να κλείσει οποιονδήποτε οργανισμό δραστηριοποιείται με ενέργειες που δεν αναφέρονται ρητά στο καταστατικό του ή που θεωρούνται ενάντια στον νόμο και τη δημόσια τάξη – χωρίς να ορίζεται ποιες ενέργειες μπορεί να είναι αυτές. Αυτό το νομοσχέδιο φαίνεται να πηγαίνει για ψήφιση σύντομα, όποτε και θα πάει στον πρόεδρο που είναι σίγουρο ότι θα το υποστηρίξει. Οπλισμένοι με αυτό τον καινούργιο νόμο ο πρόεδρος και οι σύμμαχοι του θα μπορούν να κλείνουν οποιοδήποτε οργανισμό τούς προβάλλει αντίσταση.

Αν χαλιναγωγηθεί και το Συνταγματικό Δικαστήριο, δεν θα μείνει τίποτα να σταθεί εμπόδιο στην εξολόθρευση της κοινωνίας των πολιτών της Γουατεμάλας. Και αν μείνει ανενεργή και η CICIG, ο Morales και οι σύμμαχοί του θα έχουν θέσει ένα πολύ επικίνδυνο διεθνές προηγούμενο, το οποίο αναμφίβολα θα ενθαρρύνει ακόμη περισσότερο αυταρχικούς και διεφθαρμένους ηγέτες σε όλο τον κόσμο.

Πέρα από τη Γουατεμάλα

Το Ταμείο για τα Παγκόσμια Ανθρώπινα Δικαιώματα (Fund for Global Human Rights), όπου εργάζομαι, συνεργάζεται στενά με ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τοπικούς ακτιβιστές σε όλη τη Γουατεμάλα από το 2003, βοηθώντας τους να βρουν πόρους για τον μακροχρόνιο αγώνα τους για δικαιοσύνη. Αυτα τα χρόνια έχουμε γίνει περήφανοι μάρτυρες των επιτευγμάτων αυτών των ακτιβιστών. Η γρήγορη κατάρρευση της έννομης τάξης όμως απειλεί την ελευθερία τους να μιλάνε ανοιχτά ή ακόμη και τη ζωή τους και θα μπορούσε να έχει σοβαρές επιπτώσεις σε όλη την περιοχή αλλά και πιο πέρα.

Παρά τις προσπάθειες ομάδων σαν το Ταμείο, άλλων διεθνών οργανισμών και αφοσιωμένων τοπικών ακτιβιστών, η κρίση που ξεδιπλώνεται στη Γουατεμάλα αντιμετωπίζεται με εκκωφαντική σιγή από τη διεθνή κοινότητα. Ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες, που ήταν κάποτε ο κύριος υποστηρικτής και ανάδοχος της CICIG,  εγκατέλειψαν τη δημόσια δέσμευση τους στην επιτροπή, αφήνοντας απειλούμενους ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιζώντες των σφαγών να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. Παρά τον συνεχιζόμενο πολιτικό θόρυβο στις ΗΠΑ σχετικά με τις υποτιθέμενες ροές μεταναστών και προσφύγων, δεν δίνεται σχεδόν καμία προσοχή σε μια κρίση που απειλεί να αναγκάσει τους Γουατεμαλέζους να εγκαταλείψουν τη χώρα τους. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να καταδικάσει ξεκάθαρα αυτό το πραξικόπημα σε αργή κίνηση και να χρησιμοποιήσει εξωτερική βοήθεια και όποιο άλλο διαθέσιμο μέσο για να αναγκάσει τον Morales και την κυβέρνησή του να λογοδοτήσουν πριν είναι πολύ αργά.

Μεταφράστηκε από μέλη της πλατφόρμας των 1101.