του Δημήτρη Τσίρκα
Το «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», για παράδειγμα, είχε τη μεγαλύτερη επιδραστικότητα κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και λίγα χρόνια μετά, όταν συμβόλιζε τον αγώνα κατά της χούντας και το αίτημα για δημοκρατία.
Αργότερα, όταν εξέλειψαν οι συνθήκες που το δημιούργησαν και οι πόθοι τους οποίους εξέφραζε, η ισχύς του έπεσε κατακόρυφα. Φυσικά συνεχίζει να χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα, η συμβολική του δύναμη όμως είναι ελάχιστη, αναπαράγεται απλώς τελετουργικά και όσοι το ακούν, απλώς το προσπερνούν.
Το ίδιο και η εικόνα του Τσε, κάποτε συμβόλιζε την αντιαποικιακή και κομμουνιστική υπόθεση και ανακαλούσε ισχυρά πολιτικά πάθη. Τώρα έχει γίνει απλώς ένα εμπόρευμα, ένα λάιφ στάιλ προϊόν που το φορά ο καθένας για λόγους εντελώς άσχετους ή και αντίθετους με την πολιτική κληρονομιά του Τσε.
Τα σύμβολα λοιπόν είναι πιο ισχυρά όταν αυτό που συμβολίζουν είναι συγκεκριμένο και περιορισμένο. Τότε έχουν τη μεγαλύτερη επικοινωνιακή δύναμη ή stopping power, με την ορολογία της διαφήμισης, την ικανότητα δηλαδή, να αιχμαλωτίζουν την προσοχή και το φαντασιακό του θεατή.
Όταν αντίθετα, έχουν απομακρυνθεί από τους αρχικούς τους συμβολισμού και μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην υπηρεσία πολλών και διαφορετικών άλλων, τότε πέφτει ραγδαία και η επικοινωνιακή τους αξία.
Με τη βοήθεια των παραπάνω, μπορούμε να καταλάβουμε που βρίσκεται το λάθος του σημερινού πρωτοσέλιδου της Αυγής.
Η εφημερίδα πήρε ένα ισχυρό σύμβολο των ημερών, που όμως έχει ταυτιστεί με ένα συγκεκριμένο νόημα – οι ναζί δεν είναι αθώοι, ως κραυγή απέναντι στην αθωωτική πρόταση της εισαγγελέως στη Δίκη της ΧΑ και αίτημα για δικαιοσύνη επιτέλους – δανείζεται το τεράστιο πολιτικό και συναισθηματικό φορτίο του, για να περάσει όμως ένα μήνυμα πολύ διαφορετικό από εκείνο με το οποίο είναι συνδεδεμένο το σύνθημα.
Και εντελώς αναμενόμενα και προβλέψιμα, αποτυγχάνει παταγωδώς. Αντί να πολλαπλασιάσει την ισχύ του μηνύματος που ήθελε να περάσει, το εξαφανίζει τελείως. Αντί τώρα όλοι να μιλούν για τις ευθύνες των Μητσοτάκη, Σαμαρά στην άνοδο των ναζί, όπως επεδίωκε, συζητούν για το πόσο λάθος ή σωστό ήταν το πρωτοσέλιδο.
Αντί να πολώνει υπέρ της, αποξενώνει ακόμα και προοδευτικό κόσμο που αισθάνεται προσβεβλημένος από την εργαλειακή χρήση ενός εμβληματικού αντιφασιστικού συνθήματος των ημερών, χάριν της κομματικής αντιπαράθεσης.
Όταν η προσοχή του κόσμου εστιάζει στο μέσο και όχι στο μήνυμα, τότε έχεις αποτύχει, όχι μόνο επικοινωνιακά, αλλά κυρίως πολιτικά. Στοιχειώδες κύριε Γουότσον…