Στο φαρμακείο του σιδηροδρομικού σταθμού Θεσσαλονίκης, αργά το απόγευμα:

-Καλησπέρα, είπε φουριόζος ένας νεαρός ,με μπουφάν μηχανής, μπαίνοντας στο κατάστημα.
Η φαρμακοποιός βγήκε από την αποθήκη και τον κοίταξε με ένα ύφος που καταλάβαινες ότι μπορεί να κάνει την στιχομυθία που θα ακολουθήσει, μόνη της.
-Γειά σας, μάσκες θα θέλατε;
– Ναι ναι! Αναθάρρησε. 
– Μας τελείωσαν.
– Α ναι ε; Μας είπαν ότι εδώ θα βρούμε γιατί είστε εκτός κέντρου…
– Όχι δυστυχώς, εξαντλήθηκαν από το μεσημέρι, είπε κοφτά η κοπέλα πίσω από τον πάγκο περιμένοντας την επόμενη ερώτηση που ήδη ήξερε.
– Γνωρίζετε που μπορεί να έχουν;
– Τέτοια ώρα δύσκολα θα βρείτε κάπου, προσπαθήστε αύριο, μετά το μεσημέρι.
– Έγινε, ευχαριστώ.
– Κι εσείς μάσκες θέλετε κύριε; Είπε απευθυνόμενη σε μένα τώρα, χωρίς να γυρίσει να με κοιτάξει.
– Ε, εγώ; Όχι, όχι…χαζεύω μέχρι να έρθει το τρένο μου.
– Ευτυχώς.

Αυτός ο διάλογος έλαβε χώρα στις 26/2/2020 την ίδια μέρα με την γνωστοποίηση του πρώτου κρούσματος κορονοϊού, στη Θεσσαλονίκη και ενώ ο γράφων ήταν παρών στο συγκεκριμένο διάλογο, δεν είναι δύσκολο να υποθέσουμε ότι η ίδια μανιέρα έχει παίξει σε πολλά φαρμακεία ανά την Ελλάδα. Η επόμενη μέρα θα ξημερώσει μετρώντας 3 κρούσματα του ιού και με τις ιατρικές μάσκες να παραμένουν σε έλλειψη. Τα ΜΜΕ θα συνεχίσουν την γρήγορη ενημέρωση με «έκτακτα» και τα θέματα που αφορούν τον ιό, στην πλειοψηφία τους θα αρκεστούν σε αναδημοσιεύσεις των αρμόδιων φορέων που συνιστούν προληπτικά μέτρα και ψυχραιμία. 

Όμως όσο ψυχραιμία ζητούν τα Μέσα τόσο ανησυχία προκαλούν και αυτό διότι, όταν ζητάς από κάποιον να μείνει ψύχραιμος χωρίς να ξέρει πραγματικά το γιατί, σίγουρα θα σκεφτεί ότι υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να πανικοβληθεί. Έτσι και με τον κορονοϊό, κανένα ΜΜΕ δεν μπήκε στη διαδικασία να πλαισιώσει το θέμα με τέτοιο τρόπο ώστε το κοινό να ενημερωθεί για το τι είναι ο συγκεκριμένος ιός και ,το κυριότερο, γιατί δεν πρέπει να πανικοβληθεί. Αυτό λοιπόν θα επιχειρήσει το συγκεκριμένο άρθρο, αρχίζοντας από την αρχή.

Το πορτραίτο του κορονοϊού

Ο ιός SARS-CoV-2 που εμφανίστηκε στην πρωτεύουσα Ουχάν, στης επαρχίας Χουπέι, της Κίνας ανήκει στην κατηγορία των κορονοϊών και προκαλεί την ασθένεια CONVID-19. Απλοϊκά αναφερόμαστε στον ιό ως κορονοϊό αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ανήκει σε μια ευρύτερη οικογένεια με ιούς. Από αυτή την οικογένεια άλλοι γνωστοί ιοί είναι ο ιός SARS (SARS-CoV) και ο ιός MERS (MERS-CoV) όπου είχαν απασχολήσει στην υφήλιο το 2003 και 2012 αντίστοιχα. Τα αρχικά SARS αντιστοιχούν στο Severe Acute Respiratory Syndrome ενώ το MERS στο Middle East Respiratory Syndrome. O λόγος που αυτή η οικογένεια ονομάζεται έτσι, είναι διότι στην επιφάνεια των ιών αυτών υπάρχουν κάποιες πρωτεΐνες που στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο δίνουν την εικόνα μιας…κορώνας. 

Αυτές είναι και οι πρωτεΐνες με τις οποίες πιάνεται πάνω στα κύτταρα του οργανισμού που προσβάλει και εγχέει το γενετικό του υλικό μέσα σε αυτάά. Εκεί, ο γενετικό υλικό του ιού, χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς του κυττάρου για να δημιουργήσει έναν νέο ιό με αποτέλεσμα να καταστρέψει το υγιές κύτταρο από μέσα. 

Χρόνος επώασης

Στον παραπάνω μηχανισμό βασίζεται και ο λόγος ύπαρξης του χρόνου επώασης (incubation period). Στο χρόνο δηλαδή μεταξύ της εισόδου του ιού στον οργανισμό και την εμφάνιση συμπτωμάτων. Κατά μέσο όρο ο χρόνος αυτός μπορεί να είναι από 2 έως 14 μέρες, με μία περίπτωση να έχει καταγραφεί της 22/2 στις 27 μέρες. Γενικά, τα περισσότερα κρούσματα εμφανίζουν τα συμπτώματα μεταξύ 3 και 6 ημερών. Αυτή η ποικιλία στον χρόνο επώασης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως είναι η ποσότητα του ιού που κάποιος προσκόμισε ή η ικανότητα του ανοσοποιητικού του συστήματος να ανταπεξέλθει. 

 Τρόπος μετάδοσης του ιού ή περί ιατρικής μάσκας και λοιπών δαιμονίων

Ερχόμαστε λοιπόν, στο δια ταύτα. Ο ιός SARS-CoV-2 (ή απλοϊκά κορονοϊός) μεταφέρεται από σταγονίδια ενός ασθενή όταν αυτός μιλάει, βήχει η φταρνίζεται. Τα σταγονίδια καταλήγουν στο στόμα στην μύτη ή και στα μάτια ενός ατόμου που βρίσκεται κοντά, με αποτέλεσμα να εισέλθουν στον οργανισμό. Αυτός είναι και ο λόγος που οι ιατρικές μάσκες δεν προστατεύουν ουσιαστικά ένα υγιές άτομο, καθώς πρώτον, δεν εφαρμόζουν στο πρόσωπο και δεν προστατεύουν τα μάτια. Η κύρια χρήση των μασκών είναι για να μην μεταφέρει ένας ασθενής τον ιό και όχι να μην τον δεχθεί ένα υγιές άτομο. Δεύτερος τρόπος μεταφοράς είναι από κάποια επιφάνεια όπου ένα άτομο ακουμπά και μετά πιάνει μέρη του προσώπου του. Αυτός είναι και ο λόγος όπου όλοι οι φορείς ζητούν τακτικό και σωστό πλύσιμο χεριών. Αλήθεια όμως πως είναι το σωστό πλύσιμο χεριών; H εικόνα από τον World Health Organization μας δείχνει τον σωστό τρόπο. Γιατί, εάν δεν είναι σωστός, δεν αρκεί να είναι τακτικός.

Ταχύτητα μεταφοράς του ιού.

Η ταχύτητα μεταφοράς του ιού έχει απασχολήσει ΜΜΕ και επιστήμονες. Για να δούμε αν είναι μεγάλη ή μικρή (και τι σημαίνει αυτό εν τέλει) θα πρέπει να δούμε τι είναι το R0 ή αλλιώς βασικός ρυθμός αναπαραγωγής (basic reproduction number). Επί της ουσίας, το R0 μας δείχνει πόσα άτομα μπορούν να κολλήσουν τον ιό από έναν ασθενή (προσοχή εδώ να κολλήσουν και όχι να νοσήσουν). Όταν το R0 είναι μεγαλύτερο του 1 τότε μια ασθένεια μπορεί να εξαπλωθεί ενώ όταν είναι μικρότερο, εκλείπει. Ο βασικός ρυθμός αναπαραγωγής του SARS-CoV-2 σύμφωνα με την Tarik Jašarević ,εκπρόσωπο τύπου του W.H.O είναι μεταξύ 2 με 2.5. Εδώ όμως πρέπει να προσέξουμε κάποια θέματα που προκύπτουν. Το R0 δεν είναι μια βιολογική σταθερά, αλλά ένας μαθηματικός δείκτης ο οποίος δεν είναι σταθερός ή οικουμενικός. Ο βασικός ρυθμός αναπαραγωγής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως το περιβάλλον, η θερμοκρασία, η πυκνότητα του πληθυσμού ή η γενική κατάσταση συνηθειών υγιεινής που επικρατούν σε έναν πληθυσμό κ.α. Έτσι, το R0 από μόνο του δείχνει μόνο μια εικόνα και μια τάξη μεγέθους όσον αφορά την ικανότητα ενός ιού να μεταφέρεται.

O κορονοϊός σε αριθμούς- numbers don’t lie? 

Ας δούμε λοιπόν κάποιους βασικούς αριθμούς για την ασθένεια CONVID-19 οι οποίοι δεν φιγουράρουν στα πρωτοσέλιδα.

Αριστερά, στην εικόνα 2, βλέπουμε τις ενεργές περιπτώσεις, δηλαδή άτομα που νοσούν ακόμα. Το 82% είναι σε ήπια μορφή ενώ το 18% σε σοβαρή με το σύνολο των περιπτώσεων να ανέρχεται στις 42.992. Δεξιά βλέπουμε κάποια πολύ σημαντικά νούμερα τα οποία δεν έχουν τον τηλεοπτικό χρόνο που τους αξίζει. Μιλάμε για τις υποθέσεις που είχαν κάποιο τελικό αποτέλεσμα. Σε σύνολο 42.699 υποθέσεων το 93% ιάθηκε ενώ μόλις το 7% κατέληξε. Αυτό η διαφορά κάθε μέρα μεγαλώνει και εκτιμάται ότι θα συνεχίζει να μεγαλώνει καθώς με την πάροδο του χρόνου οι ασθενείς που γίνονται καλά αυξάνονται και συγκεκριμένα έχουν φτάσει τους 39.766. 

Βλέποντας τους ίδιους αριθμούς σε βάθος χρόνου, μπορούμε να κάνουμε τρείς παρατηρήσεις. Πρώτον, η ψαλίδα μεταξύ των θανάτων και των ανθρώπων που ιάθηκαν  μεγαλώνει. Δεύτερον, ο συνολικός αριθμός ανθρώπων που νοσούν, μετά της 17 Φεβρουαρίου που έφτασε τους 58.747, μειώνεται. Δηλαδή περισσότεροι άνθρωποι γίνονται καλά από τα κρούσματα. Τρίτον, μεταξύ 11 και 12/2 στις, στο διάγραμμα με τις ενεργές υποθέσεις, υπάρχει μια απότομη αύξηση κρουσμάτων. Συγκεκριμένα εκείνες την μέρες προστέθηκαν 14.840 κρούσματα. Ο λόγος που συνέβη αυτό ήταν διότι από εκείνη την μέρα και έπειτα αποφασίστηκε να προσμετρούνται ως κρούσματα, άτομα που έχουν διαγνωστεί με αξονική τομογραφία και όχι μόνο με μοριακές τεχνικές (RT-PCR). Βλέπουμε λοιπόν ότι ένα νούμερο από μόνο του δεν λέει και πολλά, αλλά αντίθετα η ερμηνεία του είναι αυτή που νοηματοδοτεί και δίνει γνώση από την πληροφορία.

Συγκρίνοντας αριθμούς- Συγκρίνοντας ανθρώπους

Για να μπορέσουμε, λοιπόν, να ολοκληρώσουμε την πλαισίωση αυτού του ιού και να τον βάλουμε στην θέση του, θα πρέπει να τον συγκρίνουμε με αντίστοιχες μολυσματικές ασθένειες. Στην εικόνα 4, βλέπουμε μια σύγκριση των R0 διάφορων ασθενειών. Τα σκήπτρα στην εξάπλωση ενός ιού, με διαφορά, κατέχει η ιλαρά (measles) με R0 =11-18. Αντίστοιχα στην εικόνα 5, βλέπουμε τους θανάτους και το σύνολο των καταγεγραμμένων περιστατικών. Με γαλάζιο είναι τα άτομα που νόσησαν και με σκούρο μπλε οι θάνατοι.

Εδώ βλέπουμε ότι η περίπτωση του κορονοϊού-2019, συγκριτικά, φαίνεται τάξεις μεγέθους μικρότερη από την απλή εποχιακή γρίπη, η οποία κάθε χρόνο σκοτώνει από 249.000 μέχρι 646.000 ανθρώπους σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2017 στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό The Lancet , με την συμμετοχή του CDC. 

Εδώ κάποιος μπορεί να πει ότι δεν πρέπει να ασχοληθούμε καθόλου με τον κορονοϊό ως κοινωνία και να συνεχίσουμε ως έχει. Είναι λάθος όμως να διολισθήσουμε στην κυνικότητα των αριθμών. Τέτοιες περιπτώσεις, όπως αυτή του κορονοϊού, πρέπει να αντιμετωπίζονται με την δέουσα ψυχραιμία αλλά και σοβαρότητα.  Από την μία η επικράτηση του πανικού, πιστεύοντας ότι όλοι θα πληγούμε, μόνο αρνητικά αποτελέσματα μπορεί να έχει στο κοινωνικό σύνολο. Από την άλλη ως υγιείς άνθρωποι, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ,ειρωνικά, τα μέτρα προστασίας πιστεύοντας ότι δεν είναι κάτι σοβαρό. Μια κοινότητα πρέπει να σκέφτεται και τα αδύναμα μέλη της, γι’ αυτούς τους ανθρώπους πρέπει να πλένουμε σωστά τα χέρια μας και να τηρούμε κάποιους βασικούς κανόνες. Μπορεί για εμάς τους ίδιους να είναι κάτι απλό, αλλά για κάποιους συνανθρώπους μας να μην είναι. Εάν κάποιος επιθυμεί να φορέσει μάσκα είναι δικαίωμά του, όμως εάν την φορά, να γνωρίζει ότι θα πρέπει να την φοράει κάθε χρόνο για να προστατευτεί από την γρίπη ή καλύτερα να μην κολλήσει αυτός κάποια ηλικιωμένη που θα καθίσει δίπλα του. Όμως κάτι τέτοιο ξέρουμε ότι δεν θα συμβεί.. Έτσι λοιπόν, εάν θέλουμε να ξεκινήσουμε από κάπου, ας ξεκινήσουμε από την ολοκληρωμένη ενημέρωση και ας καταλήξουμε στην προστασία των ευπαθών ομάδων, από εμάς τους ίδιους.