Διαβάστε την πλήρη έκθεση εδώ ή και το δελτίο τύπου «2019: Νόμοι και πολιτικές σε περιβαλλοντική κρίση».

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ – ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΥΠΕΝ

Ο κρίσιμος θεσμός της περιβαλλοντικής επιθεώρησης υπέστη σειρά από σοβαρά πλήγματα και πολιτική απαξίωση.

Με προεδρικό διάταγμα που θέσπισε η νέα κυβέρνηση στις 17 Ιουλίου 2019, καταργήθηκε η Ειδική Γραμματεία Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του ΥΠΕΝ, μαζί με τη θέση του ειδικού γραμματέα. Οι υπηρεσίες και αρμοδιότητές της μεταφέρθηκαν απευθείας στον υπουργό. Με αυτή την εξέλιξη ενισχύθηκε και διοικητικά η άμεση πολιτική εξάρτηση του κρίσιμου θεσμού των περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων.

Στο σημείο αυτό, είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η βεβαίωση των πράξεων επιβολής κυρώσεων για περιβαλλοντικές παραβάσεις αποτελεί αρμοδιότητα του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, καθώς η υπηρεσία επιθεωρητών περιβάλλοντος δεν έχει κυρωτική αρμοδιότητα.

Κατά το τελευταίο έτος οι επιθεωρητές περιβάλλοντος εισηγήθηκαν στον αρμόδιο υπουργό 83 αποφάσεις επιβολής προστίμων συνολικού ύψους 1.793.280 ευρώ. Τουλάχιστον 72 παραμένουν ανυπόγραφες, ενώ από τη Διαύγεια δεν προκύπτει για το τελευταίο έτος κάποια απόφαση του υπουργού ΠΕΝ για επιβολή προστίμου λόγω παραβάσεων της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι η μη δημοσίευση στη Διαύγεια των αποφάσεων επιβολής περιβαλλοντικών κυρώσεων από το ΥΠΕΝ αποτελεί διαχρονικό έλλειμμα διαφάνειας. Η υπογραφή των αποφάσεωνεπιβολής περιβαλλοντικών κυρώσεων αποτελεί πλέον ευθύνη του από 9 Ιουλίου 2019 υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κωνσταντίνου Χατζηδάκη.

18 χρόνια επιθεωρητών περιβάλλοντος

Από την αρχή της ίδρυσής τους, το 2001, οι επιθεωρητές περιβάλλοντος ήρθαν αντιμέτωποι με τηνέντονη δυσπιστία και τάση ελέγχου του έργου τους από τις πολιτικές ηγεσίες του αρμόδιου για το περιβάλλον υπουργείου. Με σημαντικότερη ίσως εξαίρεση τη συγκρότησή τους σε Ειδική Γραμματεία Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το 2010, και την ενίσχυσή της με ειδική υπηρεσία αρμόδια για την κατεδάφιση αυθαιρέτων, οι επιθεωρητές περιβάλλοντος ανέλαβαν ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο, χωρίς ποτέ να τους αποδοθεί η απαραίτητη λειτουργική ανεξαρτησία, διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια και κυρωτική αρμοδιότητα.

Από το 2001, οπότε και ιδρύθηκε η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος με τον νόμο γιατα ολυμπιακά έργα 2947/2001 (ΦΕΚ Α’ 228), διευρύνθηκε μεν πολύ το ελεγκτικό πεδίο της, όμως παρέμεινε εμφανώς υποστελεχωμένη και χωρίς αρμοδιότητα επιβολής κυρώσεων, πέραν της απλής εισήγησης προς τον υπουργό.

Το 2003, με προεδρικό διάταγμα προβλέφθηκε στελέχωση της τότε ειδικής υπηρεσίας επιθεωρητών περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ με 78 υπαλλήλους (50 επιθεωρητές περιβάλλοντος) και ένταξη στον κρατικό προϋπολογισμό ετήσιας δαπάνης 1.715.525 ευρώ.

Το 2018, με δεδομένο μάλιστα το εξαιρετικά διευρυμένο πεδίο ελέγχου και τη συνένωση από το 2014 με την επιθεώρηση μεταλλείων, το σύνολο του απασχολούμενου προσωπικού για όλα τα παραπάνω αντικείμενα (εξαιρούμενων των κλιμακίων ελέγχου και διακίνησης καυσίμων) ανέρχεται σε 83, εκ των οποίων μόνο οι 15 είναι επιθεωρητές περιβάλλοντος και 19 επιθεωρητές δόμησης. Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, το έργο των επιθεωρητών περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ παρουσιάζει τάση μείωσης του αριθμού των ελέγχων.

  

Το σημαντικό έργο που έχει προσφέρει η λειτουργία της επιθεώρησης περιβάλλοντος από το 2003 είναι δύσκολο να περιγραφεί. Η ανάδειξη σημαντικών περιβαλλοντικών εγκλημάτων διαρκείας, όπως η ρύπανση από ανεξέλεγκτη βιομηχανική δραστηριότητα του Ασωπού και των γύρω κατοικημένων περιοχών, η συχνά δραματική κατάσταση της ανεξέλεγκτης απόθεσης αποβλήτων σε ρέματα και άλλες φυσικές περιοχές, η ρύπανση που προκαλείται από παραβιάσεις περιβαλλοντικών όρων λειτουργίας μεγάλων βιομηχανικών μονάδων και μεταλλευτικών δραστηριοτήτων, η προβληματική λειτουργία μονάδων επεξεργασίας λυμάτων αποτελούν αναμφισβήτητα μεγάλη συμβολή στην προσπάθεια για αποτελεσματική εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.

Ιδιαίτερη αξία έχει το έργο του υποστελεχωμένου, αλλά ιδιαίτερης σημασίας ΣΥΓΑΠΕΖ που αφορά την απόδοση ευθύνης στους υπαιτίους σημαντικών περιβαλλοντικών ζημιών και την τεκμηριωμένη επίβλεψη μέτρων αποκατάστασης. Σημαντικές υποθέσεις, όπως η πετρελαιοκηλίδα από το ναυάγιο του πετρελαιοφόρου Αγία Ζώνη ΙΙ στον Σαρωνικό, η εφαρμογή μέτρων αποκατάστασης σε βιομηχανία στα Οινόφυτα, ο ορισμός μέτρων αντιμετώπισης ζημιών μέσα σε περιοχές Natura, με πιο πρόσφατη υπόθεση την παράνομη διάνοιξη δρόμου σε ζώνη του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, αναδεικνύουν την περιβαλλοντική ζημιά ως κορυφαίο ζήτημα ποινικής ευθύνης. Οι αυτοψίες και η λεπτομερής επιστημονική τεκμηρίωση των πορισμάτων και των εισηγήσεων για μέτρα αποκατάστασης έχουν επίσης συμβάλει τα μέγιστα στην ανάδειξη της πολυπλοκότητας των περιβαλλοντικών ζημιών και της ανάγκης για ολοκληρωμένες προσεγγίσεις περιβαλλοντικής προστασίας και συμμόρφωσης με τις βέλτιστες επιχειρηματικές πρακτικές.

Σε τελική ανάλυση, παρά τα μεγάλα προβλήματα υποστελέχωσης και πολιτικής απαξίωσης, οι επιθεωρητές περιβάλλοντος έχουν αναδείξει τη σημασία του ελέγχου και τα θετικά αποτελέσματατης περιβαλλοντικής συμμόρφωσης ως σημαντικού ζητήματος όχι μόνο για την προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων, αλλά ως θέμα υγείας και ασφάλειας, και βεβαίως ως προβληματικό στοιχείο του αναπτυξιακού μοντέλου της ελληνικής οικονομίας.

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ περιβαλλοντικούς ελέγχους ασκούν και άλλες υπηρεσίες, εντούτοις η ύπαρξη ενιαίου σώματος με αποκλειστική αρμοδιότητα τις επιθεωρήσεις για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και την επίτευξη υψηλού επιπέδου περιβαλλοντικής συμμόρφωσης, αλλά και για την έκδοση οδηγιών και κατευθύνσεων προς τις συναρμόδιες αρχές, έχει αναμφισβήτητα μεγάλη σημασία στο σύστημα περιβαλλοντικής διακυβέρνησης της χώρας.

Σημαντικές υποθέσεις 2018

Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Ειδικής Γραμματείας Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του ΥΠΕΝ, κατά το 2018 εκδόθηκαν 89 πράξεις βεβαίωσης περιβαλλοντικών παραβάσεων, οι οποίες σύμφωνα με το άρθ. 9 του ν. 2947/2001 διαβιβάστηκαν στις αρμόδιες εισαγγελικές αρχές προς διερεύνηση τυχόν αξιόποινων πράξεων και άσκηση ποινικών διώξεων.

Τα τμήματα επιθεώρησης περιβάλλοντος, των οποίων η ελεγκτική αρμοδιότητα καλύπτει κάθε δημόσιο ή ιδιωτικό χώρο και δραστηριότητα για τον έλεγχο της τήρησης των περιβαλλοντικών τους όρων και γενικότερα της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, κατά το 2018 υποβλήθηκαν στον υπουργό ΠΕΝ 83 εισηγήσεις για αποφάσεις επιβολής κυρώσεων, όμως δεν υπάρχουν στοιχεία δημοσιευμένα για υπογραφή κάποιων από αυτές.

Αξιοσημείωτες επιθεωρήσεις κατά το 2018 είναι οι εξής:

  • Απόθεση αποβλήτων Μεταλλείων Κασσάνδρας: Σε συνέχεια αυτοψιών στο εργοστάσιο εμπλουτισμού και σε χώρους απόθεσης παλαιών τελμάτων στην Ολυμπιάδα, εκδόθηκε πράξη βεβαίωσης παράβασης για τη διαχείριση αποβλήτων, τον μη ορθό χαρακτηρισμό τους, ελλιπή παρακολούθηση και υπερβάσεις. Για τις διαπιστωμένες παραβάσεις, η υπηρεσία έχει εισηγηθεί επιβολή προστίμου. Επίσης, ελέγχθηκαν δυο ατυχήματα φορτηγών μεταφοράς αποβλήτων στον χώρο ταφής επικίνδυνων αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) Κοκκινόλακκα. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν έχουν σταλεί στην αρμόδια εισαγγελική αρχή. Παράλληλα, συγκροτήθηκε επιτροπή παρακολούθησης της κατασκευής του ΧΥΤΕΑ.
  • Ρύπανση Αλιάκμονα: Στο πλαίσιο κατεπείγουσας προκαταρκτικής εξέτασης σχετικά με την εμφάνιση ελαιωδών κηλίδων σε νερό που εισέρχεται στο διυλιστήριο της Εταιρείας Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης, επιθεωρητές περιβάλλοντος διενήργησαν από κοινού με το ΚΕΠΠΕ της π.ε. Ημαθίας αυτοψίες στους υδροηλεκτρικούς σταθμούς Σφηκιάς και Μακροχωρίου. Διαπιστώθηκαν παραβάσεις των περιβαλλοντικών όρων λειτουργίας και της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, με κυριότερη την έλλειψη προγράμματος παρακολούθησης των περιβαλλοντικών δεικτών από τη ΔΕΗ Ανανεώσιμες ΑΕ. Η επιθεώρηση συνεχίζεται.
  • Επιθεωρήσεις σε πυρόπληκτες περιοχές: Μετά από τη φονική πυρκαγιά της 23ης Ιουλίου2018, επιθεωρητές περιβάλλοντος διενήργησαν τέσσερις επιθεωρήσεις στο τμήμα Κόκκινο Λιμανάκι – Μάτι, με αντικείμενο τη διαχείριση της αποκομιδής των αποβλήτων (επικίνδυνων και μη) από τις πυρόπληκτες περιοχές.
  • Έντονη δυσοσμία σε αστικές περιοχές: Ως αποτέλεσμα σωρείας καταγγελιών, διερευνήθηκε από κοινού από επιθεωρητές περιβάλλοντος με το ΚΕΠΠΕ Μακεδονίας – Θράκης το φαινόμενο της χρόνιας και έντονης δυσοσμίας στη Δυτική Θεσσαλονίκη, σε περιοχές στις οποίες λειτουργούν κυρίως μονάδες πετρελαιοειδών. Από τις αναλύσεις φαίνεται πως η δυσοσμία σχετίζεται με τα startups και τα shutdowns μεγάλων εγκαταστάσεων, με πιθανό μεγάλο μέρος της ευθύνης να αφορά συγκεκριμένη εγκατάσταση. Οι μετρήσεις συνεχίζονται.
  • Μονάδα μηχανικής επεξεργασίας αποβλήτων στον Ασπρόπυργο: Σοβαρές περιβαλλοντικές παραβάσεις που αφορούσαν τη διάθεση στερεών αποβλήτων βεβαιώθηκαν σε μονάδα αποθήκευσης, διαλογής και επεξεργασίας. Μεταξύ αυτών, η μη σύννομη αποθήκευση επικίνδυνων ιλύων που περιείχαν πετρελαιοειδείς υδρογονάνθρακες και η ανεξέλεγκτη διάθεση υγρών αποβλήτων στο έδαφος. Επιβλήθηκε πρόστιμο και η υπόθεση διαβιβάστηκε στονεισαγγελέα. Επιπλέον, λόγω πληθώρας καταγγελιών για την ίδια επιχείρηση, ζητήθηκαν δορυφορικές εικόνες από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, από τις οποίες προέκυψε ότι δυο μήνες μετά την αυτοψία η επιχείρηση δεν είχε ακόμα συμμορφωθεί.

Τα τμήματα επιθεώρησης μεταλλείων της ΕΓΣΕΕ, των οποίων η ελεγκτική αρμοδιότητα αφορά την εφαρμογή της εξορυκτικής νομοθεσίας, πραγματοποιήθηκαν 211 τακτικές και 58 έκτακτεςεπιθεωρήσεις και επιβλήθηκαν πρόστιμα συνολικού ύψους 1.437.504 ευρώ. Σημαντικότερες υποθέσεις επιθεωρήσεων κατά το 2018 είναι η διαχείριση των κινδύνων από την κατολίσθηση του λιγνιτωρυχείου πεδίου Αμυνταίου και η απαλλοτρίωση του οικισμού Αναργύρων Φλώρινας που υπέστη μεγάλες ζημιές, ο έλεγχος των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων εξόρυξης χρυσού στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, η παρακολούθηση της εξέλιξης των φαινομένων ρωγματώσεων στη Στρατονίκη Χαλκιδικής και η διενέργεια αυτοψίας στο μεταλλουργικό συγκρότημα της ΛΑΡΚΟ μετά το τετραπλό εργατικό ατύχημα του Οκτωβρίου 2018.

Ανεξάρτητη αρχή περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων

Η μη υπαγωγή του σώματος επιθεωρητών περιβάλλοντος στη νεοσυσταθείσα Αρχή Διαφάνειας τουν. 4622/2019 για το επιτελικό κράτος είναι δείγμα του διαχρονικού και διακομματικού πολιτικού παραγκωνισμού του περιβαλλοντικού ελέγχου και της διαρκούς υποβάθμισής του στο ευρύτερο πλαίσιο του ελεγκτικού ρόλου του κράτους.

Από το 2008, το WWF Ελλάς έχει ζητήσει την ίδρυση ανεξάρτητης αρχής περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων, με αναφορά στη Βουλή. Ανεξάρτητη, ώστε οι περιβαλλοντικοί έλεγχοι να μηνεξαρτώνται από υπουργικές υποδείξεις και κομματικές παρεμβάσεις. Αρχή, επειδή είναι απαραίτητο αυτός ο κρίσιμος μηχανισμός ελέγχου να έχει αυτοτέλεια και να έχει συντονιστικό ρόλο προς κάθε υπηρεσία που πραγματοποιεί ελέγχους σε περιφερειακό επίπεδο.