Τον πρωτο-εντόπισα να πουλιέται στους πάγκους με μορφές για τις φάτνες δεκαετία του ’90. Κι ύστερα πάλι το 2006, το 2011… Στην αρχή σοκαρίστηκα, σύντομα όμως εξοικειώθηκα με την παράξενη μορφή του και άρχισα να αναζητώ τι νέο θα εφεύρει η Καταλανική φαντασία, όποτε τύχαινε να είμαι στην αγαπημένη Βαρκελώνη, περίοδο προ Χριστουγέννων.

Είχα δει παίκτες της Μπάρσα, διεθνείς πολιτικές μορφές, σταρ του σινεμά να παίρνουν τη μορφή του. Στις προθήκες και στους πάγκους. Το απαιτεί το Έθιμο! Και, όταν αποπειράθηκαν να το «στείλουν στα αζήτητα» το 2005, ως προσβλητικό και χυδαίο (έχει και στη Βαρκελώνη μπουρτζόβλαχους που δεν καταλαβαίνουν από εορταστική λαϊκή διάθεση, προφανώς), ξεσηκώθηκε ο κόσμος – με συγκίνησε, έγραψα γι’ αυτό. Με συγκίνησε πως υπερασπίζονταν, πως θέλαν απείραχτο το έθιμό τους. Έθιμο όλων των Καταλανικών Γαιών. Κι ύστερα ήρθε ο αγώνας για ανεξαρτησία. Και πάλι δεν πια είναι έθιμο. Ξανάγινε σύμβολο.

Ο Λόγος για την εθνική χριστουγεννιάτικη συνήθεια των Καταλανών. Ο Caganer, ο αφοδεύων, αυτός που κάνει κακάκια, να το πούμε ευγενικά, το κουκλάκι που δεν λείπει ποτέ από καμμία φάτνη, σπιτική ή δημόσια, στην Καταλωνία, από όταν άρχισαν να υπάρχουν φάτνες. Στην παραδοσική του μορφή είναι ένας καταλανός χωρικός, με το παραδοσιακό καπέλο, την καταλανική μπερετίνα, όμως, κάθε χρόνο βγαίναν και κάποιες μορφές της επικαιρότητας – από τον Κλίντον και τον Πούτιν ως τον Τζων Σνόου και τη Ντενέρις Ταργκαριεν, μη σου πω (που, όποιος επιθυμεί περισσότερες φωτογραφίες, διασημοτήτων στην γνωστή στάση, από αυτές του άρθρου, κοιτά  εδώ).

Αν ρωτήσεις σήμερα για την επίσημη άποψη, θα σου πουν ότι ο καχανιέρος αποτελεί μια υπενθύμιση του ρόλου του ανθρώπου στην ευφορία της γης και με οικολογικό πρόσημο, μάλιστα. Ο καχανιέρος μας τρώει από τους καρπούς της γης κι ύστερα αποδίδει σε αυτήν ότι δε χρειάζεται ώστε να παραμείνει (η γη) εύφορη. Άρα, είναι σα μια ευχή τίποτε να μη λείψει από το σπίτι, να δώσει η γη πλούσια τα αγαθά της. Θα πουν ότι, όπως σε όλο τον χριστιανικό κόσμο υπάρχουν ήθη κι έθιμα που συνδέουν τα Χριστούγεννα με τον υλικό πλούτο, την απόδοση της γης ή των ζώων (εξαρτάται από την μορφή της οικονομίας), που έρχονται από την εποχή της ειδωλολατρίας, έτσι και στην Καταλωνία. Μόνο που ο Καταλανός μας φίλος είναι πιο προκλητικός, πιο ασεβής και πιο παράξενος απ’ οποιοδήποτε άλλο έθιμο των Χριστουγέννων. Κι ακόμη πιο παράξενη είναι η πλήρης αποδοχή του από τους Καταλανούς – με την εξαίρεση της εξουσίας του 2005.

Λογικά αναρωτιέται κανείς: γιατί οι απλοί, λαϊκοί άνθρωποι της Καταλωνίας δέχθηκαν τον Καχανιέρο, που τον έβαλαν στις «φάτνες», τις αναπαραστάσεις των Χριστουγέννων; Γιατί αυτό το αγαλματίδιο, που πρωτοεμφανίζεται στον 18ο αιώνα, εμφανίζεται μαζικά στις «φάτνες» το 19ο; Τι τρέχει; Τρέχει η προεπαναστατική περίοδος και μία νέα συνήθεια της πλουτοκρατίας της Καταλωνίας. Οι πλούσιοι, οι έχοντες, και οι καρδινάλιοι, αρχίζουν να στήνουν πολυτελείς φάτνες για να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα, έξω από τα ανάκτορά τους, γεμάτες πολυτέλεια.

Είμαστε σε περίοδο που ο λαός, εξαθλιωμένος, στα χέρια των εκμεταλλευτών, μεγαλοκτηματιών και καρδιναλίων, επιθυμεί σφοδρώς να τους ξεχέσει. Ε, λοιπόν, το πράττει. Τους ξεχέζει, κι αυτούς και τα υλικά τους αγαθά, που τόσο προκλητικά τα επιδεικνύουν. Είτε ρεαλιστικά, είτε συμβολικά: ο καχανιέρος, ο τυπικός φτωχός χωρικός, ντυμένος με τα ρούχα της παράδοσης, εμφανίζεται «βαλτός» στις αναπαραστάσεις των «φατνών», ως πράξη οργισμένης πλάκας, δηλαδή ως επαναστατική προετοιμασία.

Ένα λαϊκό, χοντροκομμένο, χωριάτικο καλαμπούρι, αυτός ο αγρότης που χέζει στην πόρτα και την πίστη του αφεντικού, δεν είναι παρά σημάδι ότι η εξέγερση είναι κοντά, μου είχε πει ο Καταλανός σύντροφος που, χρόνια πριν, με σύστησε στην ιστορία του καχανιέρου. Και από την πραγματικότητα, περνά στα έθιμα, στις μικρές φάτνες που αρχίζουν να στολίζουν πρώτα μικροαστικά και ύστερα και φτωχόσπιτα, και φτάνει ως τη «Φάρμα» του Μιρό. Κρυμμένος κάπου, να αφοδεύει, τόσο που η γη να γίνεται εύφορη, ο Χριστούλης να μην υποφέρει από τις μυρωδιές, αλλά το μήνυμα να παραμένει. Eίμαστε ενωμένοι και αποφασισμένοι, κι ας μη μας βλέπετε στην κεντρική σκηνή!

Τον παρακολουθώ, παρακολουθώ τα κουκλάκια και τις μορφές που λαμβάνουν όποτε βρεθώ στη Βαρκελώνη. Είναι μορφή τόσο μοναδική, τόσο χαρακτηριστική και έτσι δεμένη με την Καταλανική παράδοση, που αν αγαπάς τη Βαρκελώνη δένεσαι μαζί της. Φέτος, λοιπόν, κατάφερε και πάλι να με εκπλήξει. Γιατί φέτος τον είδα τεράστιο κι επιβλητικό πάνω από τα μαγαζάκια με τα αγάλματα για φάτνες, πρώτη φορα – και με όλες τις επιγραφές στα καταλανικά και μόνον… Ειδικά φέτος, τον είδα πως δεν αρκείται στο κλασσικό του κόκκινο μπερεδάκι, την καταλανική μπερετίνα. Τώρα, φορά και τα εθνικά χρώματα. Παίρνει τη μορφή των εθνικών ηγετών, φυλακισμένων και προσφύγων. Και ανανεώνει τον επαναστατικό του ρόλο, επαναφορτίζοντας ένα υπέροχο, σκανταλιάρικο και, όποτε θέλει, απειλητικό χριστουγεννιάτικο έθιμο.