16 λεπτά σιγής, ένα για κάθε θύμα: Πρωτομαγιά στο Βελιγράδι (ανταπόκριση)

Η φετινή Πρωτομαγιά είχε μια τεράστια ιδιαιτερότητα για τη Σερβία και το Βελιγράδι. Συνέπεσε με την επέτειο 6 μηνών από την κατάρρευση της οροφής του σιδηροδρομικού σταθμού στο Νόβι Σαντ που προκάλεσε τον θάνατο 16 ανθρώπων. Από νωρίς ήταν ξεκάθαρο ότι οι εκδηλώσεις και οι δράσεις για τον εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς θα αποκτούσαν σπουδαίο συμβολικό βάρος.

Άλλωστε οι κινητοποιήσεις στη σερβική πρωτεύουσα δεν έχουν σταματήσει τους τελευταίους 6 μήνες. Ξεκίνησαν από συγκεντρώσεις και πορείες πένθους και οργής, έχοντας ως βασικό αίτημα να λάμψει η αλήθεια και η δικαιοσύνη για την καταστροφή στο Νόβι Σαντ, αλλά και ενάντια στη διάχυτη αίσθηση διαφθοράς και αυταρχισμού που συνοδεύει την προεδρία του Βούτσιτς και των κυβερνήσεών του. Γρήγορα και με πρωτοστάτες τους φοιτητές οι κινητοποιήσεις εξελίχθηκαν σε ένα τεράστιο κύμα καταλήψεων πανεπιστημιακών κτηρίων που κρατούν μέχρι σήμερα. Οι φοιτητές κάθε σχολής αυτό-οργανώθηκαν μέσα από αμεσοδημοκρατικές διαδικάσεις, διατηρώντας ενιαίο συντονισμό. Παράλληλα με τις καταλήψεις προχωρούσαν σταδιακά σε ποικίλες δράσεις, κλείνοντας καθημερινά δρόμους στις 11.52- ώρα που συνέβη η καταστροφή στο Νόβι Σαντ- τηρώντας 16 λεπτά σιωπής, όσα και τα θύματα, καλώντας σε μαζικές συγκεντρώσεις κάθε 15 ημέρες σε διαφορετικές πόλεις, ποδηλατώντας μέχρι το Ευρωκοινοβούλιο στο Στρασβούργο. Καταγγέλλουν τον αυταρχισμό και τη διαφθορά του καθεστώτος Βούτσιτς, την προπαγάνδα των ΜΜΕ και την έλλειψη ελευθερίας λόγου, την αυξανόμενη αστυνομική βία, αλλά και τον εξευγενισμό της πόλης και το ξεπούλημα δημόσιων κτηρίων σε πολυεθνικές εταιρίες.

Το πείσμα και το σθένος του κινήματος έφερε την πτώση της κυβέρνησης στα τέλη του Γενάρη, ενώ μόλις την περασμένη Δευτέρα και έπειτα από δύο εβδομάδες κατάληψης στο κεντρικό κτήριο της κρατικής σέρβικης ραδιοτηλεόρασης-RTS (γνωστό από τον πολύνεκρο βομβαρδισμό του ΝΑΤΟ) η κυβέρνηση υποχώρησε στο βασικό αίτημα των φοιτητών, τον ανασχηματισμό του συμβουλίου της ραδιοτηλεόρασης με ελεύθερο διαγωνισμό και όχι απευθείας ανάθεση.

Αυτά τα γεγονότα σημαδεύουν το κλίμα των ημερών στο Βελιγράδι. Υπάρχει στην ατμόσφαιρα η αίσθηση της δημιουργικότητας και του διαλόγου. Οι φοιτητές είναι αισιόδοξοι, ειδικά με την αυτοπεποίθηση που απέκτησαν με τη μεγάλη νίκη τους στη σέρβικη ραδιοτηλεόραση. Παραμένουν, όπως διαπίστωσα και ο ίδιος, εξαιρετικά προσηλωμένοι, πολύ προσεκτικοί και τυπικοί με την αυτό-οργάνωσή τους.

Ταυτόχρονα, όμως, δεν είναι μόνοι στην πόλη. Υποστηρικτές της κυβέρνησης έχουν καταλάβει το πάρκο έξω από την εθνοσυνέλευση, κατασκηνώνοντας εκεί και διαδηλώνοντας υπέρ του Βούτσιτς.

Όλη η πόλη περίμενε νευρικά την 1η Μάη…

Πέρασα το βράδυ της παραμονής της σε έναν κατειλημμένο χώρο μαζί με φοιτητές που προετοίμαζαν πανό ενάντια στην αστυνομική βία και αυθαιρεσία. Κάναμε ατέλειωτες κουβέντες για τον αγώνα τους, τα επόμενα βήματα των συνελεύσεων, τη διαχείριση προβοκατόρων και πώς κατάφεραν να παραμείνουν ανεξάρτητοι παρόλη την προσπάθεια της αντιπολίτευσης να καπηλευτεί το φοιτητικό κίνημα.

Από νωρίς το πρωί της Πρωτομαγιάς υπήρχε κινητοποίηση και προετοιμασία. Στο πάρκο έξω από την εθνοσυνέλευση ετοιμάζονταν τραπέζια και τέντες, ένα επιβλητικό ηχοσύστημα για τη συγκέντρωση υπεράσπισης της κυβέρνησης. Η αστυνομία έκλεινε σιγά σιγά τον χώρο.

Πήγα στα κεντρικά του Πανεπιστημίου. Στήθηκα και έπιασα κουβέντα με τους φοιτητές της κατάληψης του τμήματος Φιλολογίας. Επειδή δεν αφήνουν κανέναν να μπει στο κτήριο χωρίς ακαδημαϊκή ταυτότητα, μια φοιτήτρια προθυμοποιήθηκε να πάρει το κινητό μου και να τραβήξει φωτογραφίες τον χώρο, κάποια πανό και κολάζ που έχουν φτιάξει σε διάφορες γλώσσες. Επιστρέφοντας μού είπε ότι κατάλαβε τα ελληνικά γράμματα στο λογισμικό του κινητού μου για αυτό και φωτογράφισε ειδικά το πλακάτ στα ελληνικά.

Δίπλα ακριβώς βρίσκεται το κτήριο της Φιλοσοφικής που τελεί και αυτό υπό κατάληψη. Εκεί γνώρισα έναν βοηθό καθηγητή που μιλούσε άπταιστα ελληνικά. Πιάσαμε κουβέντα και μου έδωσε πρόθυμα πάρα πολλές πληροφορίες για το πολιτικό σκηνικό στη Σερβία και πώς έχει επιβληθεί ως «ηγεμόνας» ο Βούτσιτς. Με ενημέρωσε επίσης ότι η απάντηση της κυβέρνησης στο φοιτητικό κίνημα και στην ευρεία συμπαράσταση που χαίρει από την πανεπιστημιακή κοινότητα και τους εργαζόμενους της χώρας ήταν η μείωση των μισθών των εργαζομένων στην Ακαδημία και η προσπάθεια υποβάθμισης των πανεπιστημίων, τόσο στην ποιότητα των σπουδών όσο και στο πεδίο της έρευνας. Τέλος στάθηκε στο βασικό αίτημα των φοιτητών. Να λογοδοτήσει ο Βούτσιτς επειδή επανειλημμένα υπερβαίνει τον θεσμικό του ρόλο με το να ελέγχει ουσιαστικά την κυβέρνηση, αλλά και για μια σειρά περιστατικά διαφθοράς που σχετίζονται με τη διακυβέρνησή του, όπως η πρόσφατη «ανακαίνιση» του σταθμού στο Νόβι Σαντ που είχε ως αποτέλεσμα λίγους μήνες αργότερα την κατάρρευση της οροφής του.

Έφτασε η ώρα της προσυγκέντρωσης. Για πρώτη φορά τους τελευταίους μήνες οι φοιτητές διοργάνωναν μια μεγάλη κινητοποίηση μαζί με τους εργάτες, για την ακρίβεια με πέντε εθνικά συνδικάτα. Η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε στη διασταύρωση δύο κεντρικών πεζόδρομων, δίπλα στην Πλατεία Δημοκρατίας. Οι φοιτητές φορούσαν κίτρινα γιλέκα με ζωγραφισμένα τα διακριτικά της σχολής τους, καθώς και σημαίες των τμημάτων. Όλοι όσοι συμμετείχαν στο κάλεσμα φορούσαν πολλές και διαφορετικές κονκάρδες με σύμβολα του αγώνα. Το βασικό σύνθημα που ακουγόταν ήταν «pumpaj», δηλαδή αντλήστε, φουσκώστε με την τρόμπα, γεμίστε με αίμα την καρδιά της σέρβικης κοινωνίας. Η κλασική εικονογράφηση του συνθήματος είναι μια καρδιά που τα δύο της σκιτσογραφημένα χέρια χρησιμοποιούν μια τρόμπα για να στείλει πάλι αίμα στον εαυτό της. Παραδίπλα, εξίσου εύγλωττα, μια ματωμένη παλάμη στρέφεται προς την κυβέρνηση για το αίμα των αθώων που έχει στα χέρια της.

Στις 11.52 τηρήθηκαν 16 λεπτά σιωπής.

Η πορεία ξεκίνησε λίγο μετά τις 13.00. Το συγκεντρικό κάλεσμα είχε δοθεί στις 14.00 έξω από το δικαστικό μέγαρο. Και άλλες πορείες φοιτητών-εργατών ξεκινούσαν από διαφορετικές περιοχές του κέντρου. Όσο προχωρούσαμε το πλήθος μεγάλωνε. Η ιαχή «pumpaj», το κάλεσμα σε γενική απεργία, συνθήματα ενάντια στην αστυνομική βία δονούσαν τους δρόμους του Βελιγραδίου.

Το πλήθος πύκνωνε γύρω μου και άρχισα να παρατηρώ διάφορα ετερόκλιτα σύμβολα: Εθνική σημαία και μαυροκόκκινα λάβαρα, ο Πίκατσου και ο Ιησούς Χριστός, σημαίες της κομουνιστικής Γιουγκοσλαβίας, πολλά χιουμοριστικά πλακάτ και κάπου πήρε το μάτι μου έναν χολιγουντιανό Λεωνίδα σε πλακάτ να φωνάζει «This is pumpaj».

Λίγο πριν φτάσουμε στο σημείο συνάντησης, σε μια διασταύρωση μας περίμεναν παρατεταγμένοι βετεράνοι του πολέμου. Ευθυτενείς και επιβλητικοί με τις παραλλαγές και τους καφέ, μπορντώ και μαύρους μπερέδες χειροκροτούσαν τους φοιτητές ή τους χαιρετούσαν στρατιωτικά. Διέκρινες τη συγκίνηση στα βλέμματα εκατέρωθεν.

Στην επόμενη διασταύρωση βρισκόταν το δικαστικό μέγαρο. Απέναντί του ακριβώς στεκόταν δύο βομβαρδισμένες πολυκατοικίες, ανέγγιχτες από τότε, σαν αυστηρό μνημείο του πολέμου. Ανάμεσά τους κύματα διαδηλωτών από διαφορετικές πορείες κατηφόριζαν για να μεγαλώσουν τη λαοθάλασσα. Φλογερές ομιλίες από τους ηγέτες των συνδικάτων και εκπροσώπους των φοιτητών ζητούσαν δικαιοσύνη, απαιτούσαν το τέλος ενός διεφθαρμένου καθεστώτος. Για τις επόμενες δύο ώρες η καρδιά της Σερβίας αντλούσε το αίμα της και δυνάμωνε τον παλμό της σε εκείνη τη διασταύρωση.

Μετά το τέλος των ομιλιών, οι οποίες συνοδεύονταν από χιλιάδες σφυρίχτρες, καραμούζες και ταμπούρλα, ακολούθησε η πιο εκκωφαντική ησυχία που έχω ακούσει, όταν οι σημαίες μαζεύτηκαν, τα όργανα σιώπησαν και οι ιαχές κόπασαν για τα δεκαέξι λεπτά σιωπής στη μνήμη των θυμάτων της κρατικής διαφθοράς και αυθαιρεσίας. Ήταν ο ιδανικός, ο μόνος τρόπος για να ολοκληρωθεί η πορεία της φετινής Εργατικής Πρωτομαγιάς στο Βελιγράδι.