του Νίκου Μπογιόπουλου
Οι εξελίξεις εκείνων των ημερών περιγράφονται με αυθεντικό τρόπο σε ένα κλασικό βιβλίο. Συγγραφέας του ο σπουδαίος Αμερικανός δημοσιογράφος Τζον Ριντ και τίτλος του «Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο».
Ας παρακολουθήσουμε με την πένα του Ριντ εκείνες τις κρίσιμες πρώτες ώρες της σοσιαλιστικής Επανάστασης:
Τετάρτη 7 του Νοέμβρη (25 του Οκτώβρη)…
Η “Ημέρα” έδινε συνοπτικές πληροφορίες για τα γεγονότα της θυελλώδικης νύχτας. Οι μπολσεβίκοι κατέλαβαν το τηλεφωνικό κέντρο, το σιδηροδρομικό σταθμό της Βαλτικής και το τηλεγραφείο, οι ευέλπιδες του Πέτερχοφ δεν μπορούν να περάσουν στην Πετρούπολη, οι κοζάκοι ταλαντεύονται, πιάστηκαν μερικοί υπουργοί, σκοτώθηκε ο διοικητής της αστυνομίας της πόλης Μέγιερ, συλλήψεις, κόντρα συλλήψεις, συμπλοκές ανάμεσα στις στρατιωτικές περιπολίες, στους ευέλπιδες, και τους κοκκινοφρουρούς (…).
Στη λεωφόρο Νέφσκι είχε ξεχυθεί όλη η πόλη… Στη λεωφόρο Μιχαΐλοφσκι φάνηκε ένας εφημεριδοπώλης (…) Η εφημερίδα “Στρατιώτης και Εργάτης” ανάγγελνε τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης, την απελευθέρωση των συλληφθέντων μπολσεβίκων και καλούσε τις στρατιωτικές μονάδες του μετώπου και των μετόπισθεν να υποστηρίξουν την εξέγερση (…).
Κανόνια δεν ακούγαμε πια, κι όσο πλησιάζαμε προς τα Χειμερινά Ανάκτορα, τόσο πιο ήσυχοι και έρημοι ήταν οι δρόμοι (…) Κάτω από το δυνατό φως που ξεχυνόταν από όλα τα παράθυρα των Χειμερινών Ανακτόρων παρατήρησα πως οι πρώτοι διακόσιοι – τριακόσιοι άνθρωποι ήταν όλοι κοκκινοφρουροί (…).
Καβαλήσαμε τα οδοφράγματα που ήταν φτιαγμένα από ξύλα και πηδώντας κάτω, ξεσπάσαμε σε ενθουσιώδη επιφωνήματα: Κάτω από τα πόδια μας ήταν σωροί τα ντουφέκια που τα είχαν πετάξει οι ευέλπιδες. Οι πόρτες κι από τις δυο πλευρές των κεντρικών εισόδων ήταν διάπλατα ανοιχτές (…).
Η ώρα ήταν 5 και 17΄ το πρωί, όταν ο Κριλένκο, ζαλισμένος από την κούραση, ανέβηκε στο βήμα και διάβασε στη συνέλευση κάποιο τηλεγράφημα.
“Σύντροφοι! Από το Βόρειο μέτωπο! Η 12η στρατιά χαιρετίζει το συνέδριο των Σοβιέτ και ανακοινώνει τη δημιουργία Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, που πήρε τη διοίκηση του Βόρειου μετώπου!…”.
Τότε επακολούθησε κάτι που δεν περιγράφεται. Οι άνθρωποι έκλαιγαν κι αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο.
“Ο στρατηγός Τσερεμίσκοφ αναγνώρισε την επιτροπή. Ο κομισάριος της Προσωρινής κυβέρνησης Βοϊτίνγκι παραιτήθηκε!”
Τέλειωσε…Ο Λένιν κι οι εργάτες της Πετρούπολης αποφάσισαν να κάνουν εξέγερση. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης ανέτρεψε την προσωρινή κυβέρνηση κι έφερε το συνέδριο των Σοβιέτ μπροστά στο γεγονός της κρατικής ανατροπής.
Τώρα έπρεπε να καταχτήσουν με το μέρος τους όλη την απέραντη Ρωσία και μετά κι όλο τον κόσμο. Θ' απαντήσει άραγε όλη η Ρωσία; Θα ξεσηκωθεί; Κι η υφήλιος; Τι θα πει η υφήλιος; Θα ξεσηκωθούν άραγε οι λαοί στο κάλεσμα της Ρωσίας; Θα φουσκώσει η παγκόσμια κόκκινη παλίρροια;
Η ώρα ήταν έξι. Ήταν μια βαριά και κρύα νύχτα. Μόνο ένα αδύνατο και χλωμό, σαν ανέσπερο, φως κοκκίνιζε δειλά στους σιωπηλούς δρόμους, κάνοντας τις φωτιές των φρουρών να θαμπώνουν. Το χάραμα μιας τρομερής αυγής υψωνόταν πάνω από τη Ρωσία.
Πέμπτη, 8 του Νοέμβρη (26 του Οκτώβρη)
Το πρωί βρήκε την πόλη σε μια παράφορη έξαψη. Ένας ολόκληρος λαός ξεσηκωνόταν μέσα σε μπουμπουνητά θύελλας (…).
Η ώρα ήταν 8 και 40΄ ακριβώς όταν ένα βροντερό κύμα από ζητωκραυγές και χειροκροτήματα ανάγγελνε την εμφάνιση των μελών του προεδρείου και του Λένιν – του μεγάλου Λένιν – ανάμεσά τους (…).
Και να στο βήμα ανεβαίνει ο Λένιν. Στάθηκε ακουμπώντας στην άκρη του βήματος και κοιτώντας με μισόκλειστα μάτια τη μάζα των αντιπροσώπων περίμενε χωρίς να ακούει, όπως φαίνεται, τις αυξανόμενες επευφημίες, που κράτησαν κάμποσα λεπτά. Όταν σταμάτησαν, είπε σύντομα και απλά:
“Τώρα είναι πια καιρός να προχωρήσουμε στην ανοικοδόμηση της σοσιαλιστικής τάξης πραγμάτων!”
Νέο συγκλονιστικό πανδαιμόνιο ανθρώπινης θύελλας».
Κάπως έτσι ξεκίνησε τότε η προσπάθεια της ανθρωπότητας να κάνει ένα βήμα μπροστά. Αλλά – αυτό είναι το ερώτημα που έρχεται και επανέρχεται σχεδόν έναν αιώνα αργότερα μετά από τις εξελίξεις του ’89: Ό,τι έγινε το 1917 ήταν, πράγματι, ένα βήμα μπροστά στην ιστορία της ανθρώπινης περιπέτειας;
Η απάντηση – η δική μας απάντηση – δίνεται απερίφραστα: «Ναι». Η Οκτωβριανή Επανάσταση, τα προτάγματά της, το μήνυμά της, ο προσανατολισμός της, οι κοινωνικές δυνάμεις που έφερε στο προσκήνιο ήταν και παραμένουν φάρος στο δύσκολο δρόμο του ανθρώπου να ξεφύγει από τη μοίρα του Σίσυφου.
Βεβαίως δεχόμαστε να εξετάσουμε και να συζητήσουμε κάθε άλλη σκέψη, προσέγγιση και απάντηση. Αρκεί αυτός που την εκφέρει να διαθέτει τα στοιχειώδη εχέγγυα ώστε να έχει νόημα να ασχοληθεί και να συζητήσει κανείς μαζί του.
Και αυτού του είδους τα εχέγγυα προκύπτουν από τις απαντήσεις σε μερικά προκαταρτικά ερωτήματα, όπως:
Είναι αλήθεια ή ψέματα πως ό,τι κέρδισαν οι λαοί στην Ευρώπη και στον κόσμο μετά το 1917, είχε την σφραγίδα της επιρροής που άσκησε στην πορεία των κοινωνιών η σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία;
Είναι αλήθεια ή ψέματα πως ό,τι χάθηκε τις τελευταίες δεκαετίες κουβαλάει πάνω του τη σφραγίδα της παλινόρθωσης του καπιταλισμού, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη;
Είναι αλήθεια ή ψέματα πως η πτώση του λεγόμενου «υπαρκτού» σοσιαλισμού, αντί της «ελευθερίας» που έταζαν οι Φουκουγιάμα και οι κάθε λογής ανιστόρητοι του «Τέλους της Ιστορίας», συνοδεύτηκε από την ανελέητη επίθεση του υπαρκτού καπιταλισμού εναντίον κάθε πλευράς της ζωής όλων των λαών της υφηλίου;
Είναι αλήθεια ή ψέματα ότι ο απαλλαγμένος από το «σιδηρούν παραπέτασμα» κόσμος είναι ένας κόσμος όπουδεν υπάρχει πια γωνιά του που να μην έχει καταστεί συνώνυμη της ιμπεριαλιστικής θηριωδίας και της «δημοκρατίας» των λίγων, της οικονομικής εξαθλίωσης και της πιο στυγνής καταπίεσης, της αδυσώπητης εκμετάλλευσης και της φτώχειας, της ανεργίας και της ανελέητης για τους λαούς καπιταλιστικής κρίσης;
Δεν υπάρχει πιο αδιαμφισβήτητη αλήθεια από αυτή που βιώνουν τα δισεκατομμύρια του πλανήτη: Σήμερα, 99 χρόνια μετά, η ανθρωπότητα σέρνεται στη βαρβαρότητα.
Δυστυχώς για την ανθρωπότητα, για να πιστοποιηθεί η σημασία του βήματος που έγινε το 1917, «έπρεπε» να συμβούν οι «αναποδιές» της Ιστορίας. «Αναποδιές» (ή μήπως «καταρρεύσεις»; ή μήπως «ανατροπές»;) που συνοδεύτηκαν από την ανελέητη επίθεση του καπιταλισμού εναντίον κάθε πλευράς της ζωής όλων των λαών της υφηλίου.
Αυτή η «αναποδιά» (ή μήπως «κατάρρευση»; ή μήπως «ανατροπή»;) που από τους κάθε λογής «φίλους του λαού» βαφτίστηκε «ελευθερία», δεν υπάρχει πια σημείο της Γης που να μην συσχετίζεται με την εξής αλήθεια: Ό,τι κατάφεραν να αποσπάσουν οι λαοί μέσα στον αιώνα που πέρασε, η «σιδερένια φτέρνα» του καπιταλισμού το ζητάει και το παίρνει πίσω. Με τόκο!
Αλλά εφόσον έτσι εξελίχτηκαν τα πράγματα, τότε, ποιός ο λόγος να μνημονεύει κανείς σήμερα την επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης; Δεν είναι κάτι το «μάταιο»; Δεν πρόκειται για ένα άνευ σημασίας «μνημόσυνο» για μια Επανάσταση που «ηττήθηκε», που «προδόθηκε», που «κατάρρευσε», που «απέτυχε» ή που «ανατράπηκε» (όπως ο γράφων υποστηρίζει);
Εδώ μια αναγκαία επισήμανση: Οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγραφεί η εξέλιξη που καταγράφηκε το 1990 στην πρώην ΕΣΣΔ και στις υπόλοιπες χώρες είναι μεγάλης σημασίας. Και τούτο γιατί από τον όρο που θα χρησιμοποιηθεί πολλές φορές «εξυπακούεται» και μια συνολική αποτίμηση αυτής της εβδομηντάχρονης πορείας. Ωστόσο θέλουμε να πιστεύουμε ότι ακόμα και οι πιο κακόπιστοι όσον αφορά την ποίηση του κομμουνισμού, και οι πιο «ψαγμένοι» στην αναζήτηση του ερωτήματος αν ο σοσιαλισμός του 20ου αιώνα ήταν «υπαρκτός ή «ανύπαρκτος», θα συμφωνήσουν τουλάχιστον σε τούτο: Ότι η διερεύνηση ακόμα συνεχίζεται. Και ότι κάθε «τελική» και «τελεσίδικη» αποτίμηση υπάρχει κίνδυνος να αποδειχτεί πρόωρη και να μετατραπεί σε παράρτημα του αντιεπιστημονικού «Τέλους της Ιστορίας».
Πριν χαθούμε, λοιπόν, και για να μη χαθούμε στους όρους, χωρίς καμία διάθεση – το αντίθετο! – να απομειώσουμε την αξία τους ή να αποφύγουμε μια συνολική συζήτηση, αλλά με επίγνωση ότι τέτοιες συζητήσεις δεν ανοίγουν (και πολύ περισσότερο δεν κλείνουν) στον περιορισμένο χώρο ενός δημοσιογραφικού άρθρου, επιστρέφουμε στο αρχικό ερώτημα:
Μετά τα γεγονότα του ’90, το να μνημονεύεις την επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 είναι «μάταιο», είναι «μνημόσυνο»;
Μα, αν ισχύει κάτι τέτοιο, κι αφού το «ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη» μετατράπηκε σε «σκλαβιά, ανισότητα, βαρβαρότητα», τότε είναι μάταιο να μνημονεύει κανείς και την Αστική Επανάσταση του 1789.
Αν ισχύει κάτι τέτοιο, κι αφού η «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας» έχει μετατραπεί σε ένα κουρελόχαρτο στο Χαλέπι και στα Γκουαντανάμο του ιμπεριαλισμού, τότε είναι μάταιο να μνημονεύει κανείς και την Αμερικανική Επανάσταση του 1776.
Αν ισχύει κάτι τέτοιο, κι αφού «οι κοτζαμπάσηδες, πασάδες και σεβάσμιοι δεσποτάδες» συνεχίζουν να διοικούν τη ζωή μας, τότε είναι μάταιο να μνημονεύει κανείς και την Επανάσταση του 1821…
Δεν θεωρούμε μάταιο τίποτα απ’ όλα αυτά!
Πρώτον, ότι κινητήρια δύναμη της κοινωνικής εξέλιξης είναι η πολιτική δυνατότητα που έχει η σιωπηλή πλειοψηφία των καταπιεσμένων (ανεξάρτητα αν την χρησιμοποιούν) να συμμαχήσουν μεταξύ τους. Να ορθώσουν την φωνή και το ανάστημα τους. Και μέσα από αυτή τη λαϊκή συμμαχία, εκπροσωπώντας την πλειοψηφία του μόχθου και μετατρέποντας σε νόμο το δίκαιο της πλειοψηφίας, να εγκαθιδρύσουν μια πραγματικά δημοκρατική εξουσία.
Δεύτερον, ότι αυτή η εξουσία, η εξουσία των καταπιεσμένων, θα οικοδομηθεί στο έδαφος μιας θεμελιώδους διαφοράς σε σχέση με κάθε προϋπάρχουσα εξουσία: Η διαφορά είναι ότι οι «εργάτες του αμονιού και του πνεύματος», οι αγρότες, οι υπάλληλοι, τα συνθλιβόμενα μικρά και μεσαία κοινωνικά στρώματα, θα κρατήσουν τη δική τους εξουσία μόνο για όσο χρόνο χρειαστεί, ώστε να καταργηθεί κάθε εξουσία και κάθε εκμετάλλευση!
Τρίτον,ότι στην οικοδόμηση μιας πραγματικά δημοκρατικής εξουσίας που αποστολή της θα έχει να καταργήσει κάθε εξουσία και κάθε εκμετάλλευση, δεν χωρούν ξεστρατίσματα, λοξοδρομίσματα, παρεκκλίσεις και καταστροφικές παρεκτροπές.
Τέταρτον,ότι η οικοδόμηση αυτή, για να είναι στέρεη, όπως δεν θα παραιτηθεί ποτέ από την αρχή «ποιος ο πλούτος των άστρων όταν λείπει το ψωμί από το τραπέζι;», έτσι και δεν θα πρέπει να ξεχάσει – ποτέ – πως «ουκ επ' άρτωμόνωζήσεται άνθρωπος».
Πέμπτον, ότι η οικοδόμηση αυτή δεν θα έχει καμία πιθανότητα επιτυχίας αν δεν διενεργείται και αν δεν ελέγχεται, σε κάθε βήμα της, από αυτούς στους οποίους αναφέρεται.
Έκτον, ότι η οικοδόμηση αυτή δεν θα έχει καμία πιθανότητα επιτυχίας αν δεν παρθούν όλα τα μέτρα που θα εγγυώνται ότι το άνοιγμα της αυλαίας ενός «άλλου» κόσμου, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, είναι η Ιστορία της ισότητας και όχι της εξομοίωσης. Της ανύψωσης όλων σε μια πορεία προς τα πάνω και όχι της ισοπεδωτικής εξίσωσης προς τα κάτω. Της παροχής στον καθένα ό,τι του ανήκει με βάση την προσφορά του και τις ανάγκες του.
Έβδομον, ότι η οικοδόμηση αυτή θα έχει ως πυξίδα την θεμελιώδη αρχή: «Η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι η προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων»!
Μα είναι δυνατόν να συμβούν αυτά; Είναι «ρεαλιστικό» να μιλάμε στην εποχή του φιλοτομαρισμού, της συνθηκολόγησης και του «ο καθένας για την πάρτη του» για «άλλους δρόμους», για «επαναστάσεις και κουραφέξαλα»;
Θα επαναλάβουμε ότι τα λόγια του Μπάιρον, που διατυπώθηκαν εκατό χρόνια πριν από τον Μαγιακόφσκι, ηχούν – για όσους θέλουν να ακούνε – το ίδιο επίκαιρα εκατό χρόνια μετά τον Μαγιακόφσκι: Ναι, έλεγε, «η επανάσταση σε μερικούς μπορεί να μην αρέσει μα είναι ο μόνος σίγουρος και δίκαιος τρόπος να καθαρίσεις απ' το ρίπος τους ανθρώπους».
Προφανώς και αυτός ο «άλλος» δρόμος αποδείχτηκε ότι είναι κάτι παραπάνω από δύσκολος. Ότι έχει επικίνδυνα ζιγκ ζαγκ. Ότι εκτός από τις παρεκκλίσεις και τις καταστροφικές παρεκτροπές, στα οποία ήδη αναφερθήκαμε, απειλείται από κάτι χειρότερο: Τον εκφυλισμό.
Πιστεύουμε, όμως,ότι λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα «κατορθώματα» των νικητών του «Ψυχρού πολέμου», όσο και τα λάθη αλλά και τα επιτεύγματα αυτής της 70χρονης πορείας, έχουμε κάθε λόγο να το υποστηρίξουμε:
Απέναντι στον «ρεαλισμό» και στην «κανονικότητα» που θέλει το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού να κατέχει το 99% του παγκόσμιου πλούτου, ο δρόμος που κοινωνικοποιεί τα επιτεύγματα του ανθρώπινου μόχθου και της ανθρώπινης νόησης είναι ο μόνος ρεαλιστικός δρόμος που αξίζει να περπατηθεί – με την πιο ασφαλή πυξίδα που προσφέρει πια η γνώση της προηγούμενης προσπάθειας – ώστε ο άνθρωπος της εργασίας να δραπετεύσει από το «βασίλειο» της ανάγκης και να κατακτήσει το «βασίλειο» της ελευθερίας, της αλληλεγγύης και της προόδου.
Θα πει κανείς ότι τα παραπάνω είναι μια ωδή στην «ουτοπία». Θεωρούμε ότι αυτή είναι μια καλοδεχούμενη «κατηγορία»:
«Ένας χάρτης του κόσµου που δεν περιέχει την Ουτοπία δεν αξίζει να τον κοιτάξεις καν, γιατί αφήνει έξω τη µόνη χώρα όπου η Ανθρωπότητα πάντα θα προσγειώνεται. Κι όταν προσγειωθεί, κοιτάζει πέρα και, βλέποντας µια καλύτερη χώρα, ξεκινάει για εκεί. Πρόοδος είναι η υλοποίηση της µιας µετά την άλλη Ουτοπίας»- ΟσκαρΟυάιλντ