«50 περιστατικά, τουλάχιστον 2.157 φερόμενα θύματα, οργανωμένος χαρακτήρας»: Η πρώτη καταγραφή μαρτυριών για παράνομες αναγκαστικές επιστροφές προσφύγων από την ΕΕΔΑ

του Θάνου Καμήλαλη

Στη σειρά αποκαλυπτικών ερευνών του εγχώριου και διεθνούς Τύπου για υποθέσεις παράνομων επαναπροωθήσεων, αλλά και σε έρευνες διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων, όπως η Διεθνής Αμνηστία, έρχονται τώρα να προστεθούν τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα ο Μηχανισμός Καταγραφής Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών, που δημιούργησε η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ).

Η δημιουργία αυτού του Μηχανισμού έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η ΕΕΔΑ είναι ο Εθνικός Θεσμός για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στην Ελλάδα και το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέματα προώθησης και προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Όπως σημειώνεται και στην αρχή της πρώτης έκθεσης αυτού του Μηχανισμού, «η Ολομέλειά της ΕΕΔΑ απαρτίζεται συνολικά από 20 Μέλη που υποδεικνύονται από Ανεξάρτητες Αρχές, Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Ερευνητικά Ιδρύματα, τριτοβάθμιες Συνδικαλιστικές Οργανώσεις, Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών και Δικηγορικούς Συλλόγους. Στην Εθνική Επιτροπή εκπροσωπούνται, μέσω λειτουργικών συνδέσμων, η Βουλή των Ελλήνων διά του Προέδρου της Μόνιμης Ειδικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας, τα Υπουργεία κατά λόγο αρμοδιότητας, και τα κοινοβουλευτικά κόμματα». Μεταξύ αυτών των μελών είναι και ο Συνήγορς του Πολίτη.

«Τι είναι αυτός ο Μηχανισμός: Είναι μηχανισμός καταγραφής μαρτυριών που αναφέρονται σε πραγματικά περιστατικά. Είναι μηχανισμός λογοδοσίας και μηχανισμός έμμεσης προστασίας των υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τι δεν είναι: Δεν είναι κατασταλτική αρχή. Δεν είναι αστυνομία, δεν είναι διωκτική αρχή» διευκρίνισε η Πρόεδρος της ΕΕΔΑ, καθηγήτρια στη Νομική του ΕΚΠΑ, Μαρία Γαβουνέλη. «Δέκα μείζοντες μη κυβερνητικές οργανώσεις συμπράττουν σε αυτόν τον μηχανισμό. Όλες με νομική υπόσταση και εκπροσώπηση στην Ελλάδα» εξήγησε, ενώ εστίασε ιδιαίτερα στην ουδετερότητα που διατηρεί η Εθνική Ένωση γύρω από τις μαρτυρίες.

«Ο μηχανισμός αυτός καταγράφει μαρτυρίες. Η τελική απόδειξη θα πρέπει να βρεθεί από τις διωκτικές αρχές και τελικώς από τα δικαστήρια» σημείωσε και πρόσθεσε πως «η ΕΕΔΑ διατηρεί απόλυτα ουδετερότητα. Δεν παρέχει υπηρεσίες, δεν εκπροσωπεί θύματα, καταγράφει απλώς τη μαρτυρία».

Απαντώντας σε σειρά ερωτήσεων γύρω από το κομμάτι της λογοδοσίας του ελληνικού κράτους, η κ.Γαβουνέλη διευκρίνισε ότι η ΕΕΔΑ δεν θα καταθέσει τα στοιχεία αυτά στις εισαγγελικές αρχές, αλλά επανέλαβε πολλές φορές πως αν υπάρξει οποιδήποτε είδους εισαγγελική έρευνα γύρω από τις καταγγελίες για τέτοιου ειδους διεθνώς παράνομες πρακτικές, η ΕΕΔΑ μπορεί να προσφέρει όλα τα διαθέσιμα στοιχεία που έχει συλλέξει, σε περίπτωση που της ζητηθεί. ««Αν κάποιος εισαγγελέας θέλει να ασχοληθεί με το θέμα, μπορούμε να τον φέρουμε σε επικοινωνία με τον άνθρωπο που καταθέτει, επώνυμα και με τη συναίνεσή του μαρτυρία» ήταν η απάντησή της σε ερωτήσεις της «Εφημερίδα των Συντακτών». στην εκδήλωση.

Η πρώτη Ενδιάμεση Έκθεση

Τα συμπεράσματα της πρώτης Ενδιάμεσης Έκθεσης παρουσίασε ο Επόπτης του Μηχανισμού Καταγραφής, Ηλίας Τσαμπαρδούκας. Σύμφωνα με αυτά ο Μηχανισμός έχει ήδη καταγράψει 50 υποθέσεις άτυπων αναγκαστικών επιστροφών. «Τα 50 αυτά φερόμενα περιστατικά άτυπων αναγκαστικών επιστροφών υποστηρίζονται από 58 ατομικές μαρτυρίες που καταγράφηκαν μέσω προσωπικών συνεντεύξεων απευθείας με τα φερόμενα θύματα» αναφέρει η ΕΕΔΑ

«Με κριτήριο την αναφερόμενη τοποθεσία εντοπισμού των φερόμενων θυμάτων από τις ελληνικές Αρχές, σε 24 περιστατικά τα φερόμενα θύματα, κατά τους ισχυρισμούς τους, εντοπίστηκαν στην συνοριακή περιοχή του ποταμού Έβρου, σε 7 περιστατικά τα φερόμενα θύματα εντοπίστηκαν στην ενδοχώρα, σε 6 περιστατικά τα φερόμενα θύματα εντοπίστηκαν σε νησί της ελληνικής επικράτειας, και σε 13 περιστατικά τα φερόμενα θύματα εντοπίστηκαν στη θαλάσσια περιοχή κοντά σε κάποιο νησί της ελληνικής επικράτειας» αναφέρεται στην Έκθεση.

Σύμφωνα πάντα με τις μαρτυρίες, ο ελάχιστος αριθμός θυμάτων αυτών των 50 περιστατικών είναι 2,157 πρόσφυγες.

Είναι άλλωστε ήδη καταγεγραμμένο εκτενώς ότι μία μόνο υπόθεση παράνομης επαναπροώθησης μπορεί να έχει ακόμα και εκατοντάδες πρόσφυγες – θύματα αυτής της διεθνούς παράνομης πρακτικής. Πρόσφατα, το Legal Centre Lesvos δημοσίευσε ένα βίντεο αποτύπωσης και αναπαράστασης των γεγονότων, το οποίο αποκαλύπτει την οργανωμένη επιχείρηση παράνομης επαναπροώθησης, στις 20-21 Οκτωβρίου 2020, 200 προσφύγων που είχαν αναχωρήσει από την Τουρκία για να ζητήσουν άσυλο στην Ευρώπη.

Μία λεπτομέρεια που όμως έχει τη δική της σημασία εδώ, είναι ότι από τα 50 περιστατικά που καταγγέλλονται στις μαρτυρίες, τα 11 έλαβαν χώρα το 2020, τα 11 το 2021 και τα 28 το 2022. Καταγράφονται λοιπόν στην Έκθεση ότι ο ελάχιστος αριθμός φερόμενων θυμάτων παράνομων επαναπροωθήσεων ή απελάσεων είναι 460 το 2020, 300 το 2021 και 1397 το 2022. Αυτή η ραγδαία αύξηση στην καταγραφή των υποθέσεων προκύπτει, όπως διευκρινίστηκε σε ερώτηση του TPP, διότι ο Μηχανισμός λειτούργησε το 2022 και οι μαρτυρίες για πρόσφατες υποθέσεις αποδείχθηκαν περισσότερες.

Εύλογα προκύπτει ότι, ειδικά για τα προηγούμενα χρόνια, τα πραγματικά περιστατικά και ο πραγματικός αριθμός παράνοων επαναπροωθήσεων- απελάσεων είναι σημαντικά μεγαλύτερος.

Ολόκληρη η Έκθεση:

Αντικαθεστωτικοί Τούρκοι φέρεται να επαναπροωθήθηκαν στην Τουρκία – Αναγνωρισμένοι πρόσφυγες στα θύματα παράνομων απελάσεων

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ποιοτικά ευρήματα της πρώτης Έκθεσης του Μηχανισμού. Ένα πρώτο γεγονός που προκαλεί αίσθηση είναι πως οι χώρες καταγωγής των «φερόμενων θυμάτων» (Συρία, Αφγανιστάν, Ιράν, Ιράκ, Παλαιστίνη, Τουρκία) λαμβάνουν τα υψηλότερα ποσοστά θετικών αποφάσεων αναγνώρισης του ασύλου σε Ελλάδα και Ε.Ε. Γεγονός που σημαίνει ότι αν οι συγκεκριμένοι άνθρωποι κατάφερναν να ασκήσουν το δικαίωμά τους στην αίτηση ασύλου, είχαν αρκετές πιθανότητες να το λάβουν τελικά και να είναι επίσημα πρόσφυγες.

Επίσης, όπως αναφέρει συγκεκριμένα η Έκθεση, ανάμεσα στις μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί είναι και Τούρκοι αντικαθεστωτικοί, αλλά και επίσημα αναγνωρισμένοι πρόσφυγες:

•  Ανάμεσα στα φερόμενα θύματα [σημ. που κατέθεσαν τη μαρτυρία τους] περιλαμβάνονται 7 πολίτες Τουρκίας που εγκατέλειψαν τη χώρα καταγωγής τους, εξαιτίας κινδύνου δίωξης που συνδέεται με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Τα άτομα αυτά ισχυρίστηκαν ότι υπέστησαν άτυπη αναγκαστική επιστροφή απευθείας στη χώρα τους, όπου υπέστησαν ή κινδύνευαν να υποστούν διώξεις (Τουρκία), δίχως δυνατότητα πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου και χωρίς καμία εκτίμηση για τις ανάγκες διεθνούς προστασίας τους εξαιτίας κινδύνου δίωξης στην Τουρκία. Ως εκ τούτου, τα περιστατικά αυτά, εφόσον είναι αληθή, αποτελούν άμεση παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης, ακρογωνιαίου λίθου της προσφυγικής προστασίας. Τα 3 φερόμενα θύματα ανέφεραν ότι συνελήφθησαν από τις τουρκικές Αρχές και τέθηκαν σε κράτηση, ενώ τα άλλα 4, σύμφωνα με τη μαρτυρία τους, κατάφεραν τελικώς να διαφύγουν της σύλληψης από τις τουρκικές Αρχές.
• Ανάμεσα στα φερόμενα θύματα περιλαμβάνονται 5 καταγεγραμμένοι/ες αιτούντες/ούσες άσυλο στην Ελλάδα. Τα άτομα αυτά ισχυρίστηκαν ότι υπέστησαν άτυπη αναγκαστική επιστροφή στην Τουρκία, παρά το γεγονός ότι είχαν καταγραφεί ως αιτούντες/ούσες άσυλο από τις αρμόδιες ελληνικές Αρχές, και ως εκ τούτου παρέμεναν στη χώρα νόμιμα αναμένοντας την έκβαση του αιτήματός τους.
• Ανάμεσα στα φερόμενα θύματα περιλαμβάνονται 6 αναγνωρισμένοι/ες πρόσφυγες στην Ελλάδα. Τα άτομα αυτά ισχυρίστηκαν ότι υπέστησαν άτυπη αναγκαστική επιστροφή στην Τουρκία, παρά το γεγονός ότι είχαν αναγνωριστεί ως δικαιούχοι διεθνούς προστασίας από τις αρμόδιες ελληνικές Αρχές, στερούμενα κατά τον τρόπο αυτό των δικαιωμάτων που απορρέουν από το καθεστώς διεθνούς προστασίας.

Μαρτυρία για ληστεία – Κανόνας η κατάσχεση προσωπικών αντικειμένων

Aναφέρεται μάλιστα μία υπόθεση, όπου ο μάρτυρας καταγγέλλει ότι υπέστη ειδική μεταχείριση λόγω της τουρκικής καταγωγής του. «Κατά τους ισχυρισμούς του, ζητήθηκε από τον ίδιο και τους συμπατριώτες του να διαχωριστούν από τους υπόλοιπους και στην συνέχεια αυτοί υπέστησαν σωματική έρευνα, βία και αφαίρεση χρημάτων» αναφέρεται στην έκθεση.

Σημειώνεται επίσης πως στο 93% των συνολικών μαρτυριών (54 από τις 58) καταγέλλεται ότι κατασχέθηκαν τα προσωπικά τους αντικείμενα κατά την παράνομη επαναπροώθηση ή απέλαση.

Τα παραπάνω στοιχεία θυμίζουν τις πολλές μαρτυρίες που έχουν ήδη δημοσιευτεί και καταγγέλλουν σκληρή βία και ληστεία προσφύγων από άνδρες των ελληνικών αρχών. Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό πράδειγμά που είχε δει πριν λίγους μήνες το φως της δημοσιότητας. «Ξεπετάχτηκαν μέσα από το δάσος. Οπλισμένοι με ράβδους. Μας φώναζαν “ΠΕΣΤΕ ΚΑΤΩ ΟΛΟΙ! ΤΩΡΑ! ΚΑΤΩ!”. Μας έκλεψαν τα παπούτσια και μας ξάπλωσαν στο έδαφος. Φαντάζομαι για να μη μπορούμε να διαφύγουμε μέσα στο δάσος. Μας ζήτησαν να μείνουμε ήρεμοι και μας είπαν ότι εκείνοι ενδιαφέρονται για ένα γκρουπ Αφγανών και ότι αφού είμαστε Σύριοι δεν θα μας πειράξουν. Έπειτα από περίπου 10 λεπτά κρύφτηκαν ξανά και ξαφνικά είδαμε μία άλλη ομάδα με περίπου 15 Σύριους μετανάστες να πλησιάζει. Εμφανίστηκαν μπροστά τους με ακριβώς τον ίδιο τρόπο, τους ξάπλωσαν στο έδαφος και τους πήραν τα παπούτσια. Μετά, μας έκλεψαν και τα κινητά τηλέφωνα. Ήλεγξαν αρκετές φορές για το αν εξακολουθούμε να έχουμε κάποια συσκευή πάνω μας και όταν βεβαιώθηκαν άρχισε η κόλαση. Μας χτύπησαν τόσο άγρια, που οι ράβδοι τους έσπαγαν στα κορμιά μας». Η παραπάνω μαρτυρία είχε δημοσιευτεί σε ρεπορτάζ του TPP, με την ΕΛ.ΑΣ να απαντάει ότι πρόκειται για «συκοφαντίες των κυκλωμάτων των διακινητών»

«Προκύπτει επαναλαμβανόμενο πλαίσιο με οργανωμένο χαρακτήρα» και modus operandi – Συμμετέχουν ένστολοι και άτομα με πολιτικά

Moλονότι η ΕΕΔΑ, δια της Προέδρου της, ξεκαθαρίζει πως «ο Μηχανισμός απλώς καταγράφει», στα συμπεράσματα της πρώτης έκθεσης γίνεται σαφές πως διαφορετικές μαρτυρίες διαφορετικών υποθέσεων περιγράφουν ένα ίδιο πάντα μοτίβο με οργανωμένο χαρακτήρα και τρόπο υλοποίησης. Όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες μάλιστα (και όπως επίσης έχει καταγγελθεί σε δημοσιεύματα), στις παράνομες αυτές πρακτικές του ελληνικού κράτους συμμετέχουν ένστολοι, αλλά και «άτομα με πολιτικά».

Συγκεκριμένα:

«Από τις μαρτυρίες που έχει καταγράψει ο Μηχανισμός στην περίοδο αναφοράς φαίνεται να προκύπτει ένα επαναλαμβανόμενο πλαίσιο, με βάση το οποίο οι άτυπες αναγκαστικές επιστροφές έχουν οργανωμένο χαρακτήρα και συγκεκριμένα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, παρατηρείται συνεργασία μεταξύ διαφόρων φερόμενων θυτών, μεταφορά από ένα σημείο σε άλλο, κράτηση/περιορισμός σε διαφορετικά κτήρια. Προκειμένου να πραγματοποιηθούν, φαίνεται να επιστρατεύεται ανθρώπινο δυναμικό, κτηριακές εγκαταστάσεις, βαρέα οχήματα ή πλωτά σκάφη και άλλα υλικοτεχνικά μέσα. Σύμφωνα δε με τις μαρτυρίες, λαμβάνουν χώρα σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, οι ιδιαιτερότητες των οποίων επηρεάζουν και τα μέσα υλοποίησής τους.

Ο τρόπος υλοποίησης (modus operandi) των άτυπων αναγκαστικών επιστροφών, όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες, παρουσιάζει μια εικόνα σταδιοποίησης. Συγκεκριμένα, στην πλειονότητα των μαρτυριών τα θύματα αρχικά εντοπίζονται από κάποια ομάδα (στάδιο του εντοπισμού), στη συνέχεια μεταφέρονται σε κάποια δομή όπου κρατούνται (στάδιο της κράτησης ή περιορισμού μετακίνησης), και τέλος μεταφέρονται από τον χώρο κράτησης/περιορισμού μετακίνησης στο σημείο έναρξης της φυσικής απομάκρυνσης όπου και ολοκληρώνεται η άτυπη αναγκαστική επιστροφή (στάδιο της φυσικής απομάκρυνσης). Σε κάποιες, ωστόσο, μαρτυρίες, όπως ιδίως όταν ο εντοπισμός γίνεται στη θάλασσα ή πολύ κοντά στη συνοριακή περιοχή του ποταμού Έβρου, αναφέρθηκε ότι το στάδιο της κράτησης/περιορισμού μετακίνησης παραλήφθηκε και η άτυπη αναγκαστική επιστροφή πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά τον εντοπισμό.

Στις μαρτυρίες που έχει καταγράψει ο Μηχανισμός Καταγραφής αναφέρεται η συμμετοχή τόσο ένστολων όσο και ατόμων με πολιτικά ρούχα στα περιστατικά άτυπων αναγκαστικών επιστροφών, πράγμα που ενισχύει τις αναφορές ότι ενδέχεται να συμμετέχουν σε αυτά πολίτες μη έχοντες αναλάβει νόμιμα δημόσια εξουσία. Στο στοιχείο αυτό προστίθεται και το στοιχείο κάποιων μαρτυριών ότι κατά το στάδιο της φυσικής απομάκρυνσης φέρονται να συμμετείχαν ως δράστες πολίτες τρίτων χωρών που μιλούσαν κάποιες από τις γλώσσες των θυμάτων.

Επιπλέον, στη συντριπτική πλειοψηφία των καταγραφών αναφέρεται η άσκηση βίας κατά την πράξη της φυσικής απομάκρυνσης, είτε από ένστολους, είτε από άλλα άτομα».

Γραφείο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Frontex: Ανησυχητικά τα ευρήματα, ζητήσαμε να μας κοινοποιηθούν μαρτυρίες που μας αφορούν

Στην εκδήλωση συμμετείχαν και απηύθυναν σύντομο χαιρετισμό, εστιάζοντας στη σημασία ύπαρξης ενός τέτοιου ανεξάρτητου Μηχανισμού ο Διευθυντής του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (European Union Agency for Fundamental Rights – FRA) Michael O’ Flaherty μέσω βιντεοσκοπημένου μηνύματος,  ο Επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) Ελλάδας και Περιφερειακός Συντονιστής Έκτακτης Βοήθειας, Gianluca Rocco, και η Αντιπρόσωπος του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, Maria-Clara Martin.

Το παρόν έδωσε και ο Αναπληρωτής Υπεύθυνος Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) Γρηγόριος Τσιούκας, που χαρακτήρισε τα ευρήματα «ανησυχητικά». Πρόσθεσε πως έχει ήδη ζητήσει να κοινοποιηθούν στην Υπηρεσία του οι μαρτυρίες και τα στοιχεία που καταγγέλλουν παράνομες πρακτικές από μέλη της Frontex. Απαντώντας σε ερώτηση του TPP, ο κ.Τσιούκας διευκρίνισε ότι το Γραφείο του είναι ένας ανεξάρτητος Μηχανισμός εντός της Frontex που ενημερώνει και συμβουλεύει για παραβιάσεις δικαιωμάτων την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή.

Δείτε το σχόλιο στη σημερινή «Φάρμα»: