του Βήττα Βασίλη

Σύμφωνα με έγγραφο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Πειραιά προς τους Διευθυντές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Πειραιά, συστήνεται να μην χρησιμοποιείται ο όρος «λαθρομετανάστης» αλλά ο όρος «παράτυπα εισερχόμενος στη χώρα» ή «πρόσφυγας» ή «μετανάστης» ή «οικονομικός μετανάστης» ή «αιτών άσυλο».

 
Το έγγραφο αναφέρει ότι η εν λόγω πρόταση έγινε προκειμένου, «αφενός να αποτραπεί η χρήση μειωτικών για την προσωπικότητα των ανθρώπων χαρακτηρισμών και λέξεων και αφετέρου να αποφευχθούν φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού».
 
Σε επικοινωνία του TΡΡ με την εφημερίδα «Κοινωνική», μας ενημέρωσαν ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος που το όνομα της εφημερίδας βρίσκεται στους αποδέκτες του εγγράφου και ότι είναι πιθανών να αποτελεί λάθος της Εισαγγελίας, καθώς παρέχει ενημέρωση στο εν λόγω τοπικό μέσο του Πειραιά.
 
Στο έγγραφο αναφέρονται τα εξής:
 
«Κατόπιν του με αρ. πρωτ. 3144/25-7-18 εγγράφου του κ. Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφορικά με τη μη δόκιμη χρήση του όρου “λαθρομετανάστης”, και σε εκτέλεση της με αρ. πρωτ. 8191/26-7-18 παραγγελίας της κ.Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου, παρακαλούμε όπως, όταν γίνεται αναφορά σε υπήκοο τρίτης χώρας, που έχει εισέλθει στο ελληνικό έδαφος χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις, να χρησιμοποιείται αντί του όρου “λαθρομετανάστης” ο όρος “παράτυπα εισερχόμενος στη χώρα” ή “πρόσφυγας” ή “μετανάστης” ή “οικονομικός μετανάστης” ή “αιτών άσυλο”, προκειμένου, αφενός να αποτραπεί η χρήση μειωτικών για την προσωπικότητα των ανθρώπων χαρακτηρισμών και λέξεων και αφετέρου να αποφευχθούν φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού».

 
Σύμφωνα με την «Κοινωνική» για την ύπαρξη του εγγράφου, ενημέρωσε ο Καλαμάρας Δημήτριος, Δικαστικός Γραμματέας ΠΕ.

Φιλολογικά και νομικά στοιχεία

Οι πρώτες αναφορές σε «λαθρομετανάστες» για περιπτώσεις μετανάστευσης προς την Ελλάδα ήταν δημοσιεύματα του Τύπου με χαρακτηριστικά ρατσιστικούς τίλους, όπως  «Κίνδυνοι επιδημιών από λαθρομετανάστες» (Εφημερίδα «Τα Νέα» 2.9.1978, σ. 5).
 
Νωρίτερα, οι αναφορές σε «λαθρομετανάστες» ή «λαθρομετανάστευση» σχετίζονταν με Έλληνες που ταξίδευαν για την Αμερική. Σε άρθρο της εφημερίδας Εμπρός από τον Απρίλιο του 1929 διαβάζουμε:
 
«Το ρεύμα της μεταναστεύσεως όχι μόνον εις την Ελλάδα, αλλά και εις ολόκληρον
την Ευρώπην είναι ακατάσχετον προς την Αμερικήν. Ούτε ο μεταναστευτικός νόμος, ούτε αι αυστηραί ποιναί αι οποίαι επιβάλλονται εις τους λαθρομετανάστας είναι αρκεταί δια να ανακόψουν το ρεύμα τούτο».
 
Όπως αναφέρει ο έγκριτος συγγραφέας, λογοτέχνης και μεταφραστής, Νίκος Σαραντάκος, οι λέξεις «λαθρομετανάστης, λαθρομετανάστευση» μπήκαν στην επικαιρότητα και στα λεξικά στη δεκαετία του 1990, με το Λεξικό Μπαμπινιώτη και το ΛΚΝ, που κυκλοφορούν και τα δύο το 1998, να έχουν το λήμμα.
 
Το κεντρικό νομοθέτημα για την μετανάστευση είναι ο Ν.3386/2005 (“Για την είσοδο, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια”, ο οποίος έχει τροποποιηθεί αρκετές φορές). Σε αυτόν τον νόμο ορίζονται συγκεκριμένα ποινικά αδικήματα, δηλαδή πράξεις που σύμφωνα με την μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας είναι παράνομες και τιμωρούνται:
 
  1. “Παράνομη είσοδος και έξοδος από τη Χώρα” (άρθρο 83).
  2. Απαγόρευση παροχής υπηρεσιών από δημ. υπαλλήλους σε υπηκόους τρίτων χωρών χωρίς χαρτιά (άρθρο 84).
  3. Απαγορεύσεις σε συμβολαιογράφους (άρθρο 85)
  4. Απαγορεύσεις σε εργοδότες και εργαζόμενους υπηκόους τρίτων χωρών (άρθρο 86).
  5. Απαγορεύσεις σε λοιπούς ιδιώτες (άρθρο 87).
  6. Απαγορεύσεις για μεταφορείς (άρθρο 88).
Σε καμία από αυτές τις ποινικές διατάξεις δεν αναφέρονται οι όροι «λαθρομετανάστης», ή «λαθρομετανάστευση». Επομένως, η επιλογή του ποινικού νομοθέτη είναι να μην χρησιμοποιηθεί η συγκεκριμένη ορολογία.
 
Ο όρος «λαθρομετανάστευση» χρησιμοποιείται, όμως, στο άρθρο 76 του μεταναστευτικού νόμου «Προϋποθέσεις και διαδικασία διοικητικής απέλασης». Η διοικητική απέλαση αλλοδαπού επιτρέπεται εφόσον έχει καταδικαστεί τελεσίδικα σε ποινή στερητική της ελευθερίας για μια σειρά απαριθμούμενων αδικημάτων, μεταξύ των οποίων και για «την προώθηση λαθρομεταναστών στο εσωτερικό της Χώρας». Η χρήση του έχει παραπεμπτικό ρόλο στην εφαρμογή των ποινικών διατάξεων που αφορούν τα παραπάνω ποινικά αδικήματα ή και σε άλλα αδικήματα που αφορούν ποινικοποιημένες μορφές πράξεων στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής της Χώρας.
 
Επιπλέον, ο όρος εμφανίζεται και στη Συνθήκη για το Σύνταγμα της Ευρώπης
(2004) και στον Τελωνειακό Κώδικα του 2002 αλλά και πάλι με παραπεμπτικό
τρόπο.
 
Συμπερασματικά, διακρίνεται ότι η νομοθεσία αποφεύγει τη χρήση του όρου όταν
πρέπει να ορίσει το συγκεκριμένο περιεχόμενο ποινικών αδικημάτων που σχετίζονται με την μετανάστευση. Έτσι, οι όροι δεν είναι σαφείς νομικά καθώς δεν ορίζεται συγκεκριμένη παρανομία.
 

«Words Matter»

Η Πλατφόρμα για τη Διεθνή Συνεργασία για Μετανάστες χωρίς Χαρτιά (PICUM), μαζί με τις οργανώσεις Praksis, Associazion Carta di Roma και Red Acoge το 2015 έκαναν εκστρατεία για την χρήση των όρων «µετανάστης χωρίς χαρτιά» ή «παράτυπος µετανάστης» σε όλες της γλώσσες της ΕΕ, ενώ στο στο Δελτίο Τύπου της Praksis μεταξύ άλλων τονίζεται ότι:


 


 
H Διεθνής Αμνηστία σε οδηγίες της ανακοίνωσε πως δεν χρησιμοποιεί τον όρο «λαθρομετανάστης» ή «παράνομος μετανάστης» καθώς θεωρεί πως ο όρος «λαθραίος» ή «παράνομος»,  όχι απλώς δεν είναι δόκιμος για έναν άνθρωπο αλλά είναι και μειωτικός για την προσωπικότητά του/της.
 
Παράλληλα, αναφέρει ότι «ο συγκεκριμένος όρος υποδηλώνει ή συνδέει τους μετανάστες με την έννοια της εγκληματικότητας (πολύ συχνά κακοπροαίρετα). Όταν ωστόσο κάποιος δεν έχει νόμιμη άδεια εισόδου ή παραμονής σε κάποια χώρα και δεν πληροί τις προϋποθέσεις  για να λάβει καθεστώς διεθνούς προστασίας, θεωρείται παράτυπος μετανάστης».
 
Στη γενική συνέλευση του OHE το 1975 δώθηκε εντολή να γίνεται η χρήση των όρων «παράτυπος» ή «χωρίς χαρτιά», ενώ κάλεσμα έκανε το 2009 και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς τα κράτη – μέλη να μην χρησιμοποιούν τον όρο «παράνομος μετανάστης», αλλά και η επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.  

Διεθνή μέσα κατά του όρου «παράνομος μετανάστης»

Τον Απρίλιο του 2013 το πρακτορείο Associated Press (AP) αποφάσισε να
καταργήσει από τα κείμενα του τον όρο «παράνομος» με τη λογική ότι
περιγράφει απαξιωτικά έναν άνθρωπο. Σημειώνεται ότι το AP δεν απέρριψε τον όρο
«παράνομη μετανάστευση» καθώς το επίθετο «παράνομος» μπορεί να περιγράψει μία πράξη αλλά όχι ένα άτομο.
 
Όταν το ζήτημα βρισκόταν ακόμα σε διαβούλευση είχε τεθεί το επιχείρημα
ότι δεν είναι δυνατόν να χαρακτηρίζονται τα παιδιά ως «παράνομα» αφού δεν είχαν
σαν στόχο κάποια παράνομη πράξη.
 
Η συζήτηση αυτή αφορούσε και άλλους τομείς σχετικά με τη γλώσσα που έπρεπε να χρησιμοποιήσει το AP. Για παράδειγμα, το πρακτορείο έλαβε την απόφαση να μην αναφέρεται σε «σχιζοφρενή» άτομα αλλά σε άτομα που έχουν «διαγνωστεί με
σχιζοφρένεια» με αποτέλεσμα να εστιάζουν στη συμπεριφορά των ατόμων και να μην τους βάζουν ετικέτες.
 
To 2015 το Al Jazeera αποφάσισε από τη μεριά του να μην ξαναχρησιμοποιήσει τον
όρο «μετανάστης» και να τον αντικαταστήσει με το «πρόσφυγας» τουλάχιστον όπου
είναι απαραίτητο ότι πρέπει να ειπωθεί. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του μέσου, «ο
όρος αυτός δεν αρμόζει πλέον για να περιγράψει τη φρίκη που εκτυλίσσεται στη
Μεσόγειο. Μοιάζει σαν τα μέσα ενημέρωσης να μη δίνουν την ίδια αξία στους
θανάτους των μεταναστών όσο στους θανάτους των υπολοίπων. Όταν εμείς στα μέσα ενημέρωσης χρησιμοποιούμε υποτιμητική ορολογία για ανθρώπους, συμβάλλουμε στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο μπορεί να κακοφορμίσει ο λόγος του μίσους και ο ρατσισμός. Διευκολύνουμε τις κυβερνήσεις που για πολιτικούς λόγους δεν αποκαλούν όσους πνίγονται στη Μεσόγειο ως αυτό που είναι οι περισσότεροι: πρόσφυγες».

Απάλειψη του όρου «λαθρομετανάστευση» ζήτησαν βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ από τον Καμμένο

Υπενθυμίζεται ότι στις 2 Ιουλίου 2018 με επικεφαλής τους Γιώργο Κυρίτση, Χρήστο Καραγιαννίδη και Θ. Δρίτσα, 12 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ζήτησαν σε ερώτηση τους την απάλειψη του όρου «λαθρομετανάστης» που αναφέρεται σε κείμενο διαβούλευσης του υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ)
 
Η σχετική διαβούλευση αναφερόταν στην προμήθεια 25 drones που, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «θα εκτελούν αποστολές επιτήρησης και ελέγχου των εξωτερικών συνόρων, στην περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου, με σκοπό τον έλεγχο της λαθρομετανάστευσης».
 
Στην ερώτηση των βουλευτών τονιζόταν πως η χρήση του όρου «λαθρομετανάστης», προσβάλλει το τεκμήριο αθωότητας και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων «Η χρήση του όρου αυτού είναι αδόκιμη, τόσο πολιτικά όσο και νομικά. Ανήκει στη σημειολογία και φρασεολογία ακροδεξιών πολιτικών χώρων με ξενοφοβικές συμπεριφορές και μίσος προς τη διαφορετικότητα. Προσβάλλει το τεκμήριο αθωότητας και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων στους οποίους αναφέρεται. Ως εκ τούτου δεν πρέπει να έχει καμία θέση στον δημόσιο λόγο και ιδίως στη φρασεολογία του Δημοσίου» ανέφεραν στην ερώτησή τους οι βουλευτές.
 
Παράλληλα, επισήμαιναν ότι «όσον αφορά στη νομική πλευρά του ζητήματος, οι όροι “λαθρομετανάστευση” και “λαθρομετανάστης” δεν είναι σαφείς νομικά, που σημαίνει ότι δεν απαντώνται σε κανένα επίσημο έγγραφο της ελληνικής έννομης τάξης». Είχαν καλέσει τον υπουργό Εθνικής Άμυνας, Πάνο Καμμένο, να ενημερώσει τη Βουλή αν προτίθεται να προβεί στην απάλειψη του «απαράδεκτου» όρου «λαθρομετανάστευση» από τα δημόσια έγγραφα και κείμενα.
Το 2015 είχε ξεσπάσει κόντρα μεταξύ της τότε προέδρου της Βουλής, Ζωής Κωνσταντοπούλου και του Κυριάκου Μητσοτάκη αναφορικά με τη χρήση του όρου «λαθρομετανάστης»

Τέλος, η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Βασιλική Κατριβάνου, είχε ζητήσει με ερώτηση της το 2015 να αλλάξουν άμεσα οι ονομασίες δομών της ελληνικής αστυνομίας που φέρουν τον όρο ή παράγωγα της λέξης «λαθρομετανάστης».

Τα ελληνικά ΜΜΕ

Ας κάνουμε μία βόλτα και στα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης που κατά καιρούς το μόνο που ξέρουν καλά είναι να εκπλήσσουν με τη ρητορική μίσους. Για τα έντυπα δεν χωράει στη συζήτηση ο ρόλος του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) για το λόγο ότι είναι στην ευχέρεια του αγοραστή αν θέλει να δώσει το αντίτιμο και να καταναλώσει το περιεχόμενο της έκδοσης.

Μερικά από τα πρωτοσέλιδα του ελληνικού Τύπου:


Από τη μεριά της η Ένωσις Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ) επέβαλε το 2016 στον εκδότη της εφημερίδας «Μακελειό» ποινή προσωρινής διαγραφής 5 μηνών από τα μητρώα της. Ο Στέφανος Χίος μεταξύ άλλων είχε τονίσει στην εκπομπή του:

 
Ρίξτε λάσπη… Δεν έχω κανένα πρόβλημα. Χρυσαυγίτης χρυσαυγίτης. Εθνικιστής εθνικιστής. Υπερπατριώτης υπερπατριώτης. Σωβινιστής σωβινιστής. Ρίξτε όση λάσπη θέλετε. Γιατί ρε είμαι σωβινιστής; Γιατί είμαι εθνικιστής; Γιατί είμαι χρυσαυγίτης, ρε παλιοκαθίκια;
 
Γιατί η Ελλάδα γέμισε λαθρομετανάστες; Γιατί, στη Μυτιλήνη μόνο τον κ@λο δεν τους έχουν πιάσει στους ντόπιους πολίτες;
 
Αλλά καλά να πάθουν οι Μυτιληνιοί. Τι ψηφίζανε τόσα χρόνια στη Μυτιλήνη; ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ ΣΥΡΙΖΑ. Καλά να πάθετε λοιπόν. Να σας πιάσουν και τον κ@λο. Και να σας γ@μήσουν και τις γυναίκες. Για να μάθετε τι σημαίνει λαθρομετανάστευση μ@λ@κες. Μ@λ@κες Μυτιληνιοί. Μ@λ@κες Μυτιληνιοί.
 
Φωνάξτε τώρα τους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ. Φωνάξτε τώρα τους βουλευτές του ΚΚΕ. Φωνάξτε τώρα τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ να σας σώσουν. Όχι κανένας να μην πάει. Να σας γ@μήσουν και τις γυναίκες. Την αλήθεια δεν θέλετε; Η αλήθεια έχει μία όψη. Αυτή είναι η όψη της.
 
Θα τα υπομείνετε. Θα καθίσετε εκεί στα τσαντίρια …Θα καθόσαστε να σας γεμίζουν τα σκ@τά τους οι λαθρομετανάστες. Εκεί θα κάθεστε εκεί πέρα. Θα τους υπομένετε. Θα τους τρώτε στη μάπα. Θα ανέβουν στο κρεβάτι σας, θα πηδήξουν κι εσάς τους ίδιους. ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ ψηφίζατε τόσα χρόνια.
 
Είχε κοκκινίσει και πρασινίσει το νησί. Τι ζητάτε τα ρέστα; Καλά να πάθετε λοιπόν. Να σας πιάσουν και τον κ@λο. Και να σας γ@μήσουν και τις γυναίκες. Για να μάθετε τι σημαίνει λαθρομετανάστευση μ@λ@κες. Μ@λ@κες Μυτιληνιοί. Μ@λ@κες Μυτιληνιοί».
 
Ο Χίος σε σχετική ερώτηση απάντησε: «Η εκπομπή μου είναι σατιρική. Η σάτιρα δεν έχει όρια. Η σάτιρά μου επιβεβαιώθηκε».
 

Η ζήτηση διαμορφώνεται από τους αναγνώστες

Στο άρθρο 2 του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας της ΕΣΗΕΑ ο δημοσιογράφος οφείλει: Να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις εθνικής καταγωγής, φύλου, φυλής, θρησκείας, πολιτικών φρονημάτων, οικονομικής κατάστασης και κοινωνικής θέσης. Εδώ μπορεί να συμπληρωθεί και το άρθρο 7 στο οποίο αναφέρεται ότι ο δημοσιογράφος οφείλει: Να αποφεύγει τη χυδαιογραφία, τη χυδαιολογία και τη γλωσσική βαρβαρότητα, τηρώντας, ακόμη και στη σάτιρα και τη γελοιογραφία, τους κανόνες της επαγγελματικής ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης.
 
Τα παραπάνω είναι μουσική στα αυτιά πολλών εργαζόμενων στα ΜΜΕ αλλά και εκδοτών, καθώς θεωρούν ότι απευθύνονται σε ένα κοινό που διψάει για «αίμα» ή που δεν χάνει ευκαιρία να μεταθέσει τα προβλήματα του σε ανθρώπους που θεωρεί ή έχει μάθει να θεωρεί κατώτερους. Είναι γελοίο να μιλάνε άνθρωποι υπέρ μιας ποιοτικής δημοσιογραφίας στην Ελλάδα όταν οι πληγές είναι αμέτρητες.

Τα ΜΜΕ έχουν την ευθύνη μέχρι εκεί που φτάνει το agenta – setting (να μας λένε τα μέσα τι είναι σημαντικό) και το gate – keeping (τι θα δημοσιευθεί και τι όχι). Από εκεί και πέρα, η ευθύνη περνάει στους αναγνώστες-ακροατές-τηλεθεατές. Ίσως τελικά να έχουμε την ενημέρωση που μας αξίζει ή οι συνθήκες να μην είναι ακόμη ώριμες για να απεμπολίσουμε τέτοιους είδους στοιχεία από το δημοσιογραφικό λόγο.

 
Στο δια ταύτα όμως, υπάρχουν πολλοί που σιχαίνονται τη ζωή τους για τα κείμενα που γράφουν. Άλλοι ζουν με τις τύψεις τους και άλλοι γίνονται ένθερμοι υποστηρικτές της δημοσιογραφικής κατάντιας-πρέπει κάπως να επιβιώσουν. Η συζήτηση δεν περιστρέφεται μόνο γύρω από τον όρο «λαθρομετανάστης» καθώς τα προβλήματα σε ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα ποικίλουν. Η λύση του συντάκτη; Οι αγοραστές, ως ομάδα, καθορίζουν τη ζήτηση του προϊόντος. Οι πωλητές, ως ομάδα, καθορίζουν την προσφορά του προϊόντος.

Aς μιλήσουν όλες οι πλευρές για το ποιος είναι ο ρόλος του δημοσιογράφου και τι είδους αριβιστικά ένστικτα μπορεί να έχει για λίγα παραπάνω κλικ; Υπάρχει ευθύνη; Και αν υπάρχει, ποιος την επωμίζεται; Εν συνεχεία, πρέπει να αλλάξει η ποιότητα της πληροφορίας; Μας βολεύει να αλλάξει; Κάποτε θα μεγαλώσουμε.