Στις αρχές του περασμένου Απριλίου, δημοσιεύματα για «κρατική διαφήμιση και στο jenny.gr, της συζύγου του υπ. Υγείας» στεκόταν αφορμή για να γίνει εκτενής και έντονη δημόσια αντιπαράθεση για τα έντεκα -ακόμα τότε- εκατομμύρια που μόλις είχε ανακοινώσει πως θα διαθέσει η κυβέρνηση στα μέσα ενημέρωσης, στο πλαίσιο καμπάνιας ενημέρωσης για τον κορονοϊό. Τότε, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος υπερασπιζόταν την ανάγκη χρηματοδότησης των ΜΜΕ, τονίζοντας πως «η υπεύθυνη, έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση» των πολιτών «δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στο φιλότιμο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και των εργαζομένων σε αυτά». Χρειάστηκαν λιγότερες από 30 μέρες από την πρώτη ανακοίνωση για να αποφασίσει η κυβέρνηση να αυξήσει τη χρηματοδότηση με εννέα ακόμα εκατομμύρια, ανεβάζοντας το σύνολο στα είκοσι.
Αναρωτιόμασταν τότε, για ποιον λόγο επέλεξε μία κατάφωρα αδιαφανή διαδικασία για να το κάνει, την ώρα που ακόμα και οι τραπεζίτες είναι υποχρεωμένοι εκ του νόμου να ενημερώνουν το κοινό ποια μέσα χρηματοδοτούν και με τι ποσά; Γιατί δεν ανέλαβε να μοιράσει το κρατικό χρήμα η Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης, με διαφανείς διαδικασίες, γνωστοποιημένα κριτήρια και ενημέρωση των πολιτών; Και μέχρι πότε θα είναι ανεκτό ένα ενημερωτικό τοπίο με κρατικό χρήμα και σκοτεινές δοσοληψίες;
Η δημοσιοποίηση της λίστας από τον Στ. Πέτσα αποκάλυψε πως το όνομα του εν λόγω ιστότοπου δεν βρίσκεται μεταξύ των μέσων που έλαβαν χρηματοδότηση, καθώς και πως τα 300.000 ευρώ που υπολογίζαμε ως αμοιβή της εταιρείας ήταν λίγα, αλλά δεν μας έκανε σοφότερους επί των παραπάνω ερωτημάτων. Παρόλα αυτά, τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στη λίστα προσφέρονται και ως «φωτογραφία της στιγμής» για την κατάσταση των μέσων ενημέρωσης στη χώρα, και κυρίως, για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει την ενημέρωση η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ακολουθούν μερικά από αυτά:
Όλη η ενημέρωση στα χέρια πέντε ομίλων
Ένα από τα πράγματα που θα διαπιστώσει κανείς εφόσον αθροίσει τα ποσά της λίστας Πέτσα με βάση το ιδιοκτησιακό καθεστώς των μέσων ενημέρωσης που ενισχύθηκαν, είναι πως σχεδόν τα μισά χρήματα της καμπάνιας πήγαν σε ελάχιστους μιντιακούς ομίλους, οι οποίοι εν πολλοίς ελέγχουν και την πληροφορία που διακινείται καθημερινά σε διαδίκτυο, έντυπο Τύπο και τηλεόραση. Συγκεκριμένα, τα εννέα από τα συνολικά είκοσι εκατομμύρια ευρώ που μοιράστηκαν, πήγαν σε οκτώ συγκεκριμένα «μηντιακά μαγαζιά», ενώ κάποια από αυτά αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία.
Τόσα βγαίνουν εάν αθροίσει κανείς τους ομίλους που έλαβαν συνολικά ποσά που ξεπερνούν το μισό εκατομμύριο ο καθείς. Από του Βαρδινογιάννη που έλαβε συνοικά 2,17 εκατ. ευρώ, έως τον Ράπτη του iefimerida που έλαβε 500.000 παρά τέσσερα χιλιάρικα. Ενδιάμεσα, ο όμιλος Αλαφούζου με 1,82 εκατ. ευρώ, του Κυριακού με 1,35 εκατ. ευρώ, του Μαρινάκη με 1,23 εκατ. ευρώ (συν 306 χιλιάδες ευρώ του Κουρτάκη των Παραπολιτικών), του Σαββίδη με 786 χιλιάδες ευρώ, του Καραμήτσο του Πρώτου Θέματος με 589 χιλιάδες ευρώ και του Γιαννακόπουλου με 558.000 ευρώ.
Περισσότερα από 60 μέσα ενημέρωσης, έντυπα, διαδικτυακά, τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά, ενώ εάν στη λίστα προστεθούν οι «δημοσιογράφοι – εκδότες» με τηλεοπτικές εκπομπές ή δελτία ειδήσεων στα κανάλια των προαναφερόμενων, όπως τα 300 χιλιάδες ευρώ του Ευαγγελάτου, τα 248.000 του Χατζηνικολάου και του Real Group, και τα 148.000 ευρώ του Χατζή, μιλάμε για σχεδόν 80 μέσα ενημέρωσης που εξασφάλισαν το 51% της συνολικής «ενίσχυσης του Τύπου».
Εάν από τα 20 εκατ. ευρώ αφαιρέσουμε τα ποσά που μοιράζονται οι παραπάνω μαζί με περίπου 1,5 εκατ. ευρώ που πήγαν στην εταιρεία Initiative για την εργολαβία και άλλα έξοδα για το πρόγραμμα, τότε το συνολικό ποσό που έμεινε για να μοιραστούν οι υπόλοιποι είναι λιγότερα από 9 εκατ. ευρώ. Και να σημειωθεί, οι υπόλοιποι σύμφωνα με τη λίστα είναι 1.100 μέσα ενημέρωσης. Ο συγκεντρωτικός πίνακας που δημοσίευσε η Εφημερίδα των Συντακτών είναι αποκαλυπτικός για όλα τα παραπάνω.
Πολλά μαγαζιά, μία τσέπη
Ένα ακόμα σημείο που προκύπτει όταν κάποιος δει συγκεντρωμένα τα ποσά που μοιράστηκαν, είναι η τακτική του «velwnakaiklwsti» που καθιερώθηκε από τον εκδότη Κουρτάκη στην υπόθεση ΚΕΕΛΠΝΟ, ο οποίος εμφανιζόταν τότε στη σχετική λίστα που βρέθηκε χτισμένη στα υπόγεια του κτιρίου του ΚΕΕΛΠΝΟ με οκτώ ΜΜΕ που έλαβαν συνολικό ποσό 882.000 ευρώ.
Με αυτόν τον τρόπο, ο όμιλος Βαρδινογιάννη κατάφερε να εισπράξει πάνω από 2 εκατ. ευρώ μέσω οκτώ ΜΜΕ, ο όμιλος Αλαφούζου σχεδόν 300 χιλιάδες λιγότερα μέσω έντεκα ΜΜΕ, ο όμιλος Μαρινάκη με άλλα δέκα, και πάει λέγοντας. Κάπως έτσι, έχουμε το αποτέλεσμα να λαμβάνουν περισσότερα από δέκα εκατομμύρια ευρώ μερικές δεκάδες μέσα ενημέρωσης, την ώρα που όταν κάποιος διαβάζει τη λίστα που δημοσιεύτηκε έχει την αίσθηση της… πολυφωνίας. Το πιο κραυγαλέο δε με τα τηλεοπτικά κανάλια, είναι το γεγονός πως οι ιστοσελίδων όλων λαμβάνουν επιπλέον 100.000 ευρώ, ανεξαρτήτως του περιεχομένου που παρέχει η καθεμία.
Το φαινόμενο «Φιλέλεύθερος»
Ένα από τα πραγματικά εντυπωσιακά ευρήματα της λίστας Πέτσα είναι αναμφίβολα το φαινόμενο της εφημερίδας «Φιλελεύθερος» και της ιστοσελίδας «Liberal», αποτέλεσε και τη νονά του περιβόητου προσωνυμία «Μωυσής» του πρωθυπουργού. Οι δύο επιχειρήσεις του εκδότη Θανάση Μαυρίδη έλαβαν συνολικά ποσό 223.023 ευρώ, με τα 148.800 να πηγαίνουν στην ιστοσελίδα και τα υπόλοιπα 74.400 ευρώ να πηγαίνουν στην έκδοση της εφημερίδας. Μία εφημερίδα, δηλαδή, με πωλήσεις που κινούνται μεταξύ των 2-3 χιλιάδων φύλλων, εμφανίζεται να λαμβάνει ποσά αντίστοιχα της Καθημερινής και της Real News, και περισσότερα από Τα Νέα που βρίσκονται στην κορυφή της λίστας πωλήσεων των εφημερίδων σε βάθος πενταμήνου.
Το «φαινόμενο» του Φιλελεύθερου δεν παρατηρήθηκε μόνο στην περίπτωση του εγχειρήματος Μαυρίδη, καθώς στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκεται η επιδότηση των 50.000 ευρώ στο ραδιόφωνο της Athens Voice που καταφέρνει μόλις επτά φορές μικρότερη ακροαματικότητα από το ραδιόφωνο του Best 92,6, που εξασφάλισε μόλις 12.396 ευρώ, ή όπως στην περίπτωση του ιστότοπου Bovary (συμφερόντων Ράπτη) που με 100.000 ευρώ κατάφερε να ξεπεράσει εκατοντάδες ιστότοπους που βρίσκονται από πάνω του στις μετρήσεις επισκεψιμότητας του διαδικτύου. Ένας ακόμα εκδότης αυτής της κατηρορίας, ο Νίκος Καραμανλής που με δύο εφημερίδες και έξι ιστοσελίδες έλαβε σχεδόν 70.000 ευρώ.
Το φαινόμενο του 1%
Την ίδια ώρα, κατά τραγική ειρωνεία, αρκεί κανείς να αθροίσει τα ποσά που λαμβάνουν συνολικά τα μέσα ενημέρωσης που τάσσονται ξεκάθαρα απέναντι στην κυβέρνηση Μητσοτάκη, τα λεγόμενα αντιπολιτευτικά μέσα, για να διαπιστώσει πως όλα μαζί σχεδόν τα ίδια με όσα παίρνει ο όμιλος Μαυρίδη μόνος του. Συγκεκριμένα, η Εφημερίδα των Συντακτών, η Αυγή, o Ριζοσπάστης, το ραδιόφωνο «Στο Κόκκινο», το Left.gr, το TVXS, ο Δρόμος της Αριστεράς και ο όμιλος Κόντρα του Κουρή λαμβάνουν κάτι λιγότερο από 200.000, περιλαμβανομένου του ΦΠΑ. Σημειώνεται βέβαια εδώ πως ο τελευταίος, του KONTRA, λαμβάνει επίσης χρήματα από τρεις πλευρές, τηλεόραση, εφημερίδα και site, όμως και πάλι, τα χρήματα που λαμβάνει είναι πολύ λιγότερα από τα περίπου 222.000 ευρώ (περιλαμβανομένου ΦΠΑ) του ομοειδούς περιφερειακού καναλιού του Action24.
Με απλές πράξεις, το ποσοστό προκύπτει κατάτι μικρότερο από το 1% επί του συνόλου των 20 εκατ. ευρώ, σε κάθε περίπτωση σε πλήρη αναντιστοιχία με το αναγνωστικό κοινό, ενώ δεν πρέπει να παραβλέπεται η περίπτωση του Documento που αποκλείστηκε εντελώς από την καμπάνια ενημέρωσης για τον κορονοϊό.
Το (υπο)φαινόμενο των κρατικών ΜΜΕ
Ένα από τα τραγελαφικά, αλλά και σκοτεινά σημεία της λίστας Πέτσα, είναι τα κρατικά μέσα ενημέρωσης, που εμφανίζονται να λαμβάνουν ποσό που ξεπερνά τα 450.000 ευρώ προ φόρων. Δηλαδή, το κράτος αποφάσισε να χρηματοδοτήσει τα κρατικά μέσα ενημέρωσης για να μεταδώσουν μία κρατική καμπάνια ενημέρωσης. Τα τρία κανάλια της ΕΡΤ λαμβάνουν 334.717 ευρώ, το ERT.gr και οι τέσσερις σταθμοί της ΕΡΑ από σχεδόν 50.000 ευρώ, ενώ 18.600 ευρώ λαμβάνει το Αθηναϊκό Πρακτορείο.
Η απλή περιγραφή είναι που προκαλεί τον τραγέλαφο. Όμως, δεδομένου πως η δημοσίευση της λίστας από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο δεν περιλαμβάνει τις αρχικές εντολές καταχώρησης διαφημίσεων που είχε στείλει στην εταιρεία Initiative η κυβέρνηση, το ερώτημα για το πως προέκυψε μία τόσο μεγάλη χρηματοδότηση για τα δημόσια ΜΜΕ παραμένει. Όπως και η σκιά πως εξαιτίας των αντιδράσεων, ενδεχομένως να κατέληξαν εκεί ποσά που αρχικά προορίζονταν για άλλα μέσα.
Φαινόμενα που (δεν) βγάζουν μάτι
Ένα ακόμη σκοτεινό σημείο της λίστας Πέτσα εντοπίζεται σε μερικές περιπτώσεις που εφόσον κάποιος ασχοληθεί θα μείνει εννεός. Επί παραδείγματι, το ραδιόφωνο του Βήματος που εμφανίζεται να λαμβάνει 2.500 ευρώ έχει βάλει λουκέτο από το 2017, ενώ ο τηλεοπτικός σταθμός ΕΝΑ Μαγνησίας που πιστώνεται ποσό 15 χιλιάδων ευρώ δεν υπάρχει. Παράλληλα, στη λίστα περιλαμβάνονται περίπου δέκα blogs, δηλαδή ιστότοποι ανωνύμων ιδιοκτητών, που προκαλούν ερωτήματα τόσο για τη χρησιμότητα καμπάνιας μέσω blogs ενώ υπάρχουν εκατοντάδες μέσα ενημέρωσης στη χώρα, όσο και για το ποιος είναι τελικά ο παραλήπτης της χρηματικής ενίσχυσης και πως τον εντόπισε η κυβέρνηση.
Ακόμα ένα ενδιαφέρον σημείο είναι αυτό που στη λίστα πιστώνει μηδενική ενίσχυση σε κάποια μέσα, μεταξύ των οποίων η κραυγαλέα περίπτωση των sites της τηλεπερσόνας του Μένιου Φουρθιώτη. Προφανώς, μετά τις έντονες αντιδράσεις που προκάλεσε η πρώτη λίστα Πέτσα, χωρίς τα ποσά, αποφασίστηκε τελικά να μην πληρωθούν. Όμως όπως φαίνεται, αρχικά είχε εκτιμηθεί πως πληρούν τα όποια κριτήρια, ενώ το ποσό που θα λάμβανε για ιστοσελίδες που δεν περιέχουν κανένα περιεχόμενο έφτανε τα 4.000 ευρώ.
Επίσης, δύο ακόμα περιπτώσεις που προκαλούν τον κοινό νου, είναι αυτές της ύπαρξης ιστοσελίδων συμφερόντων βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα, η εφημερίδα Ολύμπιο Βήμα και ο ιστότοπος olympiobima.gr, συμφερόντων της Μελίνας Κορομήλη, συζύγου του βουλευτή Πιερίας των γαλάζιων, Φώντα Μπαραλιάκου, εμφανίζεται να λαμβάνει περισσότερα από 12.000 περιλαμβανομένου του ΦΠΑ. Την ίδια ώρα, ποσό 3.700 ευρώ δίνονται στον ιστότοπο Pointmedia.gr, που ανήκει στην σύζυγο του βουλευτή της ΝΔ, Ανδρέα Πάτση, Βίκυ Παπαλουκά. Συμπτωματικά, ο βουλευτής φέρεται να είναι και κουμπάρος του κυβερνητικού εκπροσώπου. Παράλληλα, καταγγελίες θέλουν επανάληψη της παραπάνω τακτικής και με ιστότοπο της Ηλείας, που φέρεται να ανήκει σε στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας.
Ακόμα, χρήματα έλαβαν «εκκλησιαστικά» μέσα που ενημερώνουν τον κόσμο πως ο κορονοϊός δεν κολλάει με τη θεία κοινωνία, όπως το αγγλόφωνο θρησκευτικό orthodoxtimes με 15.000 ευρώ, καθώς και αρκετά ακόμα αντίστοιχης θεματολογίας.
Η αφανής Περιφέρεια
Ένα ακόμα γεγονός που προκύπτει έπειτα από ανάλυση της λίστας και των ποσών που δίνει η κυβέρνηση στα μήντια, είναι πως το συνολικό ποσό (με ΦΠΑ) που τελικά καταλήγει σε μέσα της περιφέρειας δεν ξεπερνάει το 20% επί του συνόλου των χρημάτων της καμπάνιας. Άλλωστε, όπως υπενθύμισαν σε κοινή τους επιστολή οι πρόεδροι των Διοικητικών Συμβουλίων των Ενώσεων Συντακτών (ΕΣΗΕΑ, ΕΣΜΘ, ΕΣΗΕΠΗΝ, ΕΣΗΕΘΣΤΕ-Ε και ΕΣΠΗΤ) λίγα μόλις 24ωρα πριν τη δημοσιοποίηση της λίστας, ο νόμος ορίζει πως στα ΜΜΕ της Περιφέρειας θα πρέπει να καταλήγει τουλάχιστον το 30% της κρατικής διαφήμισης, ήτοι ποσό 6 εκατ. ευρώ, ενώ αυτό που τελικά καταλήγει δεν ξεπερνά ούτε τα τέσσερα.
Πάντως, ακόμα και τα ποσά που τελικά δόθηκαν προκαλούν προβληματισμό, καθώς υπάρχουν πλήθος καταγγελιών από ΜΜΕ της περιφέρειας για τον τρόπο που μοιράστηκαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση «Ενημέρωση» στη Λέσβο, που εκδίδει το περιοδικό «Πλατεία», μεταδίδει ειδήσεις σε πραγματικό χρόνο στην ιστοσελίδα «Ν», www.stonisi.gr, το ραδιόφωνο του «Ν» και το Sportlesvos.gr, που παίρνει μόλις 1.000 ευρώ συν ΦΠΑ. Σημειώνεται πως η «Ενημέρωση» αποτελεί έναν συνεταιριστικό μηντιακό συνεταιρισμό με έδρα, ασφαλισμένους εργαζόμενους, καταβολές φόρων και εισφορών, και σειρά άλλων υποχρεώσεων. Την ίδια ώρα, αντίστοιχο ποσό λαμβάνει μέσο που δεν απασχολεί ούτε έναν εργαζόμενο (lesvosnews.net), ενώ η εφημερίδα «Εμπρός» λαμβάνει μαζί με την ιστοσελίδα της σχεδόν 4.000 ευρώ για εβδομαδιαίο φύλλο (όσα και εφημερίδες με καθημερινή κυκλοφορία). Επίσης, η τελευταία είναι γνωστό πως χρόνια μετά την απόλυσή τους, έχει αφήσει απλήρωτους αρκετούς πρώην εργαζομένους της.
Αντίστοιχη εικόνα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως στην Πάτρα, όπου το γνωστό thebest.gr λαμβάνει μόλις 3.000 ευρώ παρότι βρίσκεται αρκετά ψηλά σε επίπεδο αναγνωσιμότητας, την ώρα που μέσα με μικρότερη επισκεψιμότητα εξασφάλισαν ποσά που ξεπερνούν τα 100.000 ευρώ.
Τα χρήματα «γύρω» από την καμπάνια
Παρότι γνωστό από την ανακοίνωση της κυβέρνησης, σκανδαλώδες προκύπτει και το ποσό που λαμβάνει τελικά η εταιρεία που ανέλαβε να μοιράσει την πίτα, την ώρα μάλιστα που όλο αυτό το διάστημα ο κ. Πέτσας έχει φροντίσει να… πετσοκόψει την ουσία του έργου που ανέλαβε η Initiative. Συγκεκριμένα, η εταιρεία θα καρπωθεί περί τα 412 χιλιάδες ευρώ. Υπενθυμίζεται πως τόσο για την μετάδοση των μηνυμάτων για την πανδημία, το νομικό πλαίσιο προέβλεπε την δωρεάν μετάδοσή τους, όσο και το γεγονός πως εφόσον επελέγη ο δρόμος της καμπάνιας επί πληρωμή, την δουλειά της εταιρείας θα μπορούσε να φέρει σε πέρας η Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης.
Σε κάθε περίπτωση, εκτός των παραπάνω, περίπου ένα εκατομμύριο ευρώ εμφανίζεται στη λίστα να πηγαίνει σε άλλα έξοδα. «Προγραμματικές πλατφόρμες», κοινώς διαφημιστικές εταιρείες, μοιράζονται περί τα 230.000 ευρώ, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως μία από αυτές, η Adonium Network, εμφανίζεται με μία ιστοσελίδα υπό κατασκευή. Ακόμα, δύο ακόμη διαφημιστικές εταιρείες, η Politis Ooh και Street Advertisement φέρονται να λαμβάνουν 303.000 η πρώτη και 89.280 η δεύτερη, για υπαίθρια διαφήμιση, ενώ ποσό λίγο μεγαλύτερο από την εταιρεία που μοίρασε την πίτα, 421.000 ευρώ, φέρεται να διατέθηκε για υπηρεσίες πιστοποίησης ψηφιακών μέσων, με την επωνυμία «ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ-ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ-ΚΑΤΑΜΕΤΡΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (μέσω Sizmek)». Σημειώνεται ακόμα πως από τον πίνακα «λείπουν» περί τα 170.000 ευρώ από το αρχικό ποσό που φέρεται να διατέθηκε.
Φαινόμενο, είμαστε κι εμείς
Τελευταίο αλλά απαραίτητο να υπογραμμιστεί. Η καμπάνια για τον κορονοϊό αφορούσε όλα τα μέσα ενημέρωσης, στο πλαίσιο της ενημέρωσης του κοινού για την ανάγκη προστασίας από την πανδημία. Τυπικά, τουλάχιστον όλα τα μέσα ενημέρωσης που είναι εγγεγραμμένα στο Μητρώο Online ΜΜΕ θα έπρεπε να έχουν δικαίωμα να συμμετάσχουν στην καμπάνια της κυβέρνησης. Παρά ταύτα, όχι μόνο αρκετά ηλεκτρονικά μέσα έμειναν εκτός, αλλά σύμφωνα με την έρευνα του solomonmag.com, τουλάχιστον 239 ηλεκτρονικά μέσα που έλαβαν κρατική ενίσχυση δεν είναι καν εγγεγραμμένα στο Μητρώο, αφήνοντας τη φαντασία να οργιάσει για το σκοτεινό ιδιοκτησιακό καθεστώς τους.
Όπως είναι γνωστό, βάσει καταστατικού, το ThePressProject δεν δέχεται χρήματα από το κράτος. Ούτε από τράπεζες, ούτε και από πολυεθνικές. Ωστόσο, ενώ είμαστε κανονικά εγγεγραμμένοι στο Μητρώο των ηλεκτρονικών μέσων, ενώ απασχολούμε αρκετούς εργαζόμενους και συνεργαζόμενους, πληρώνοντας κανονικά την εφορία, τις εισφορές και όλες τις υπόλοιπες υποχρεώσεις μας ως επιχείρηση, κανένας δεν μας ενόχλησε για τη συμμετοχή μας στην καμπάνια.
Η σημείωση αυτή, δεν αποτελεί φυσικά παράπονο, αλλά ένα απαραίτητο ξεκαθάρισμα. Το ThePressProject ξεκίνησε, συνέχισε και συνεχίζει να μεγαλώνει και να εξελίσσεται μόνο με τη στήριξη των συνδρομητών του. Και έτσι θα συνεχίσουμε να προχωράμε.