Η Μαρίνα Γαλανού γεννήθηκε σε έναν κόσμο και πέθανε σε έναν εντελώς διαφορετικό

του Βασίλη Σωτηρόπουλου

αναδημοσίευση από το προσωπικό του προφίλ

Η Μαρίνα κυριολεκτικά θυσίασε την ζωή της για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες χωρίς διακρίσεις. Ήταν μια απόλυτα συνειδητή επιλογή της. Με τρομακτική αξιοπρέπεια, δεν είχε αποκαλύψει ούτε στους πιο στενούς συνεργάτες της ότι είχε διαγνωστεί με καρκίνο τον Απρίλιο του 2021. Γιατί ήταν περήφανη και δεν ήθελε αυτό να διακόψει ούτε για ένα δευτερόλεπτο τους στόχους που είχε θέσει. Το τεράστιο έργο της για τα δικαιώματα. Γι’ αυτό έδωσε το αίμα της.

Η Μαρίνα Γαλανού άλλαξε κυριολεκτικά την ζωή χιλιάδων συνανθρώπων μας. Άλλαξε την αντίληψη όλων μας για την ίδια την έννοια του φύλου. “Πρέπει να καταλάβετε ότι υπάρχουν γυναίκες με πουλάκι και άντρες με μουτζό”, έλεγε απροκάλυπτα σε μια επιτροπή στο Υπουργείο Υγείας, για να τους εξηγήσει ότι πρέπει να ξεχάσουν αυτά που ξέρουν. Είναι η σπάνια εκείνη περίπτωση ανθρώπου που πολέμησε τις προκαταλήψεις χιλιετιών και τις κέρδισε θεσμικά. Γιατί, πολύ γρήγορα, κατάλαβε ότι οι αντιλήψεις μεταβάλλονται πρωτίστως μέσα από την συλλογικότητα, τους θεσμούς, την δημοκρατική διαδικασία, το κράτος δικαίου, τις δικαστικές αποφάσεις, την νομοθεσία. Η Μαρίνα είναι ο πιο σημαντικός εξωκοινοβουλευτικός “νομοθέτης” που πέρασε από την χώρα. Είχε συντάξει μόνη της, χωρίς καν την βοήθεια δικηγόρου, δεκάδες νομοσχέδια, τροπολογίες, υπουργικές αποφάσεις, εγκυκλίους για τα δικαιώματα, ορισμένα από τα οποία είναι ήδη νόμοι του κράτους και κανονιστικές διοικητικές πράξεις! Δεν έχω γνωρίσει άλλη ακτιβίστρια τόσο αφιερωμένη την ρυθμιστική διαμόρφωση της ελευθερίας, μέσω της νομοπαρασκευαστικής παρέμβασης και του υγιούς, διαφανέστατου δικαιωματικού λόμπινγκ.

Το 2004 η Μαρίνα ίδρυσε το πρώτο αποκλειστικά γκέι, λεσβιακό και τρανς (τότε) βιβλιοπωλείο και εκδοτικό οίκο στην Αθήνα. Τον Πολύχρωμο Πλανήτη. Αυτό, εκείνα τα χρόνια για τα ελληνικά δεδομένα ήταν μια εξαιρετικά τολμηρή κίνηση, από όλες τις απόψεις: επιχειρηματικά, οικονομικά, αλλά και κοινωνικά, πολιτισμικά. Τότε, το λοατκι+ μάρκετινγκ στην Αθήνα εξαντλείτο αποκλειστικά στα gay bars στο Γκάζι. Ο Πολύχρωμος Πλανήτης εξέδωσε βιβλία που αφορούσαν τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα σε μια εποχή που η έννοια δεν υπήρχε καλά – καλά. Ήταν περήφανη όταν τον χώρο επισκέπτονταν γονείς, για να βρουν κατάλληλα βιβλία για να καταλάβουν καλύτερα τα παιδιά τους. Όταν έρχονταν στρέιτ για να ενημερωθούν σχετικά με τα δικαιώματα. Όταν ΛΟΑΤΚΙ συγγραφείς εμπιστεύονταν τα έργα τους στον εκδοτικό της οίκο, επειδή ήξεραν ότι πουθενά αλλού δεν θα έβρισκαν στέγη και ενώ η ίδια ήξερε πόσο παράτολμο οικονομικά ήταν αυτό για την ίδια. Παράλληλα, είχε και η ίδια ως συγγραφέας να παρουσιάσει έναν αξιόλογο αριθμό βιβλίων, όλα σχετικά με τα δικαιώματα. Την ενδιέφερε πάρα πολύ να μπορεί να ενημερώσει, με απλό λόγο, όλα τα άτομα που μπορούν να βοηθηθούν με πρακτικούς τρόπους να ασκήσουν τα δικαιώματά τους. Ήταν ένα λόγιο άτομο, αλλά καθόλου αποστειρωμένο. Αποστρεφόταν την εμμονή στην μιζέρια, την προσκόλληση στο περιθώριο και την μοιρολατρία. Γι’ αυτό έφτιαξε τον Πολύχρωμο Πλανήτη.

Η Μαρίνα έτρεξε εκείνα τα χρόνια και συνέβαλε ενεργά στο να δοθεί το πρώτο άσυλο σε γκέι Ιρανό πρόσφυγα, το πρώτο άσυλο που έδωσε η Ελληνική Δημοκρατία λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού! Αυτό μετά από πολλά χρόνια κατοχυρώθηκε ως ειδικός λόγος ασύλου στην ελληνική νομοθεσία. Ήταν ένας από τους πρώτους δρόμους που άνοιξε, ένας δρόμος που έσωσε την ζωή σε ανθρώπους που αν έμεναν στις χώρες τους, θα τους περίμενε η θανατική καταδίκη. Τα έχει γράψει όλα στο βιβλίο της “ΛΟΑΤΚΙ Πρόσφυγες στην Ελλάδα” που κυκλοφόρησε τον Ιούλιο 2021.

Το 2010 η Μαρίνα μαζί με πολλές άλλες τρανς ίδρυσαν το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών. Είχε υπάρξει και γενική γραμματέας σε μια πολύ παλαιότερη σωματειακή προσπάθεια (εκείνη την εποχή που ο όρος ήταν “τραβεστί – τρανσέξουαλ”) που είχε προ πολλού ατονήσει. Από την αρχή είχε στο μυαλό της να συγκροτήσει το Σ.Υ.Δ. ως μια οργάνωση με έντονη πολιτική παρέμβαση, με επισκέψεις σε υπουργεία, με παρεμβάσεις στην Βουλή, στην δημόσια ζωή και στην συνδιαμόρφωση της νομοθεσίας. Με συμμετοχή σε δίκες που θα αναγνώριζαν νέα δικαιώματα και θα οδηγούσαν στην διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης ελευθερίας για το φύλο, την ταυτότητα φύλου, την σεξουαλικότητα.

Από τον πρώτο κι όλας χρόνο, το Σ.Υ.Δ. οργάνωσε την Ημέρα Μνήμης Τρανς Θυμάτων, μια εκδήλωση με έντονο το στοιχείο της ημερίδας, όπου καλούσε πάντοτε και πολιτικούς και βουλευτές για να τους φέρει σε άμεση επαφή με την τρανς κοινότητα, τα προβλήματά της και να αποσπάσει δεσμεύσεις για νομοθετικές λύσεις. “Θέλω να έχουμε εκεί τους πολιτικούς, να τα ακούσουν όλα”, έλεγε, αλλά ταυτόχρονα ήταν κέρβερος για να μην επιτεθεί ποτέ κανείς από το κοινό εναντίον τους. Κάποιοι κάποτε χάσαμε την ψυχραιμία μας σε αυτό το δύσκολο μέρος της εκδήλωσης και ήταν η πρώτη που μας επανέφερε στην τάξη. Εκείνο το βράδυ παραλίγο να με περάσει πειθαρχικό! Ήθελε να μπορεί να είναι συνομιλήτρια με τους βουλευτές ως ΣΥΔ, για να μπορεί να περάσει τα αιτήματα της Κοινότητας νομοθετικά.

Η Μαρίνα ήταν αυτή στην οποία οφείλεται η ίδια η εφαρμογή της “νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου” στην Ελλάδα. Είχε εντοπίσει ακριβώς την περίπτωση του παιδιού που είχε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά για να αποτελέσει την εναρκτήρια υπόθεση, πολύ πριν φυσικά αλλάξει η ίδια η νομοθεσία. Η υπόθεση του ατόμου που βιώνει την ταυτότητα φύλου του ως άρρεν, χωρίς να έχει υποβληθεί σε χειρουργικές επεμβάσεις, ενώ όταν γεννήθηκε του είχε αποδοθεί το γυναικείο φύλο. Διεκδικώντας από την Πολιτεία την νομική μεταβολή των στοιχείων του, σύμφωνα με την ταυτότητα φύλου. Αυτό, τότε, δεν το είχε ακόμη δεχτεί ούτε καν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το δέχτηκε όμως στην υπόθεση αυτή, το Ειρηνοδικείο Αθηνών. Στην υπόθεση που η Μαρίνα αποφάσισε ότι ήταν η καθοριστική για αυτό το θέμα. Στο δικαστήριο χρησιμοποιήθηκε το δικό της βιβλίο “Ταυτότητα και έκφραση φύλου: ορολογία, διακρίσεις, στερεότυπα και μύθοι” (ΣΥΔ, 2014), με όλη την ανάλυση της ορθής ορολογίας που διαφώτιζε για τις νέες έννοιες σε μια εποχή που αυτά ήταν μόνο θεωρία. Μετά από αυτή την απόφαση ενεργοποιήθηκε ο νομοθέτης, ο οποίος προχώρησε στην θεσμοθέτηση της διαδικασίας. Μέχρι τότε, υπήρχε μόνο ο δικαστικός ακτιβισμός της Μαρίνας και μερικών φωτισμένων δικαστών του Ειρηνοδικείου Αθηνών.

Η εικόνα της Μαρίνας στο θεωρείο της Βουλής όταν ψηφιζόταν ο νόμος για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου το 2017 ήταν το πορτραίτο της ιστορικής νίκης. Με όλα τα λάθη που έκανε ο νομοθέτης του Ν.4491/2017, τα οποία η Μαρίνα τα είχε προσδιορίσει ένα προς ένα. Η Μαρίνα ήταν επίσημα η πρώτη τρανς γυναίκα μέλος νομοπαρασκευαστικής επιτροπής (αλλά χωρίς ψήφο), μαζί με καθηγητές πανεπιστημίου και νομικούς! Μια απίστευτη επιτυχία. Σε λιγότερο από δέκα χρόνια, το ΣΥΔ είχε επιτύχει τον σημαντικότερο νομοθετικό στόχο του. Ανατρέποντας εντελώς την αντίληψη χιλιετιών για το φύλο, μέσα από το κορυφαίο πολιτειακό όργανο, την Βουλή των Ελλήνων!

Αυτό δεν το έχει πετύχει κανένας άλλος ακτιβιστής στην Ελλάδα. Κανένα άλλο σωματείο ή οργάνωση ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο θεσμικής αποτελεσματικότητας, με ένα τόσο ανατρεπτικό περιεχόμενο. Πολύ πριν από πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πολύ πριν από τις ΗΠΑ.

Ωστόσο, το αποτύπωμα της Μαρίνας και του ΣΥΔ στην νομοθεσία δεν εξαντλείται σε αυτή την κορυφαία στιγμή του 2017. Πολύ πιο πριν, με δική της παρέμβαση και επιμονή, σε πιο δύσκολα χρόνια έπεισε έναν υπουργό δικαιοσύνης να μπει η (άγνωστη τότε) έννοια της “ταυτότητας φύλου” στον Ποινικό Κώδικα! Ως επιβαρυντική περίσταση για κάποιο έγκλημα, ώστε ο δράστης να τιμωρείται αυστηρότερα όταν επιλέγει το θύμα του λόγω ταυτότητας φύλου (τρανσφοβικό έγκλημα). Αλλά και στην αντιρατσιστική νομοθεσία (2014), στο σύμφωνο συμβίωσης (2015), στον νόμο για την ίση μεταχείριση χωρίς διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου (2016). Πάρα πολλά ακόμη νομοθετήματα φέρουν τα ίχνη της Μαρίνας και της παρέμβασης του ΣΥΔ.

Στην Βουλη, όταν την καλούσαν σε επιτροπές, δεν χρειαζόταν να δείχνει την ταυτότητά της στην είσοδο. Μια ταυτότητα που πήγε τελευταία από όλες σχεδόν τις γνωστές τρανς να την αλλάξει. Γιατί δεν την ενδιέφερε ο εαυτός της, αλλά πρώτα να προσφέρει σε όλα τα άλλα άτομα. Να οργανώσει παροχή τροφίμων, να μαζέψει βοήθεια για ανθρώπους που δεν είχαν κυριολεκτικά στον ήλιο μοίρα. Να τρέξει για τους πρόσφυγες. Να βρει γιατρούς και δικηγόρους για ανθρώπους που κινδύνευαν. Να σταθεί σε νοσοκομεία δίπλα σε άτομα που δεν είχαν κανέναν.

Η Μαρίνα θα μπορούσε να ήταν η πρώτη τρανς βουλευτής του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Το αρνήθηκε, γιατί δεν την αφορούσε καθόλου η έννοια του αξιώματος. Όπως έλεγε η ίδια “δεν κάνω πολιτική, κάνω ακτιβισμό”. Ήταν απόλυτα συνεπής σε αυτό: έπρεπε να μπορεί να τους κράξει όλους, όσο κοντά κι αν ήταν “πολιτικά” ή “ιδεολογικά” στην ίδια. Δεν θα βολευόταν ποτέ σε μια καρέκλα ευκαιρίας ή σε μια τιμητική θέση. Όταν έγινε το πρώτο τρανς μέλος στην Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μπήκε μόνο για να πετύχει τις θεσμικές αλλαγές που περιλάμβανε η ατζέντα των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων. Η Μαρίνα έχει δουλέψει εξαντλητικά για την Ε.Ε.Δ.Α. Έχουμε περάσει μαζί ατέλειωτες ώρες σύνταξης παρατηρήσεων και προτάσεων για νομοθετήματα, για νέους νόμους, για κανονιστικές πράξεις, ώστε όλες να περιλαμβάνουν σωστές προβλέψεις στα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα.

Ήταν η πρώτη που οργάνωσε σεμινάρια ανθρώπινων δικαιωμάτων, με την ιδιότητα της ως Εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης, σε χώρους που ουδέποτε στο παρελθόν είχαν αναλυθεί τα τρανς δικαιώματα, όπως είναι η αστυνομία, οι δικαστές και ο δικηγορικός σύλλογος. Πήγε η ίδια, μία τρανς ανάμεσα σε δεκάδες αστυνομικούς που κάθονταν σαν καλοί μαθητές στα θρανία τους, να τους διδάξει ότι πρέπει πρέπει να σέβονται την ταυτότητα φύλου! Τους εξήγησε πώς πρέπει να την αποκαλούν. Τους είχε “σούζα” σε όλο το σεμινάριο.

Το 2019 πρωτοστάτησε σε μια ομάδα εργασίας που είχε συγκροτηθεί στο Υπουργείο Υγείας με θέμα την πρόσβαση των διεμφυλικών ανθρώπων σε υπηρεσίες υγείας. Αυτό είναι το πρώτο πόρισμα κρατικής επιτρπής που υποστήριξε και την άρση της απαγόρευσης αιμοδοσίας για ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ένα πόρισμα που δυστυχώς βρίσκεται στα συρτάρια του Υπουργείου από τότε. Η Μαρίνα από την πρώτη συνάντηση είχε έρθει με το νομοσχέδιο έτοιμο. Δεν ήθελε να χάσουμε το χρόνο μας σε ατέρμονες συζητήσεις, είχε πανέτοιμη την νομοθετική λύση σε όλα τα προβλήματα. Ένα νομοσχέδιο διαμάντι που επέλυε τα πάντα που αφορούν το θέμα του, με φοβερή εμβάθυνση και τεράστιο εύρος.

Έχοντας διανύσει όλη αυτή την τεράστια διαδρομή, ήταν βέβαιο ότι θα επιλεγόταν από τον πρωθυπουργό για να αποτελέσει μέλος της Επιτροπής Σύνταξης Εθνικής Στρατηγικής ΛΟΑΤΚΙ+ Ισότητας. Ως μέλος της επιτροπής αυτής, η Μαρίνα δεν πέρασε καθόλου καλά. Επέμεινε πάρα πολύ, κόντρα σε στενόμυαλες και ακαδημαϊκές αντιλήψεις για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα και άσκησε τεράστια πίεση θέτοντας ακόμη και την παραίτησή της στο τραπέζι. Ήταν απογοητευμένη μετά από κάθε συνεδρίαση, πέτυχε όμως με την επιμονή της να συμπεριλάβει στην τελική Έκθεση ένα μεγάλο μέρος από όσα αρχικά είχαν απορριφθεί. Όχι όμως όλα και σίγουρα όχι με την διατύπωση που θα ήθελε, την ξεκάθαρη και ανεπιφύλακτη δηλαδή διατύπωση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης που πάντα επικαλείτο. Όλη αυτή την περίοδο ένιωθε ότι ήταν το μόνο μέλος που δούλευε ουσιαστικά για την Εθνική Στρατηγική ΛΟΑΤΚΙ+ Ισότητας και κάθε φορά, πριν και μετά από κάθε συνεδρίαση που μιλούσαμε τηλεφωνικά, ήταν εξοργισμένη και εξαντλημένη. Η τελευταία της δημόσια εμφάνιση ήταν στην αναμνηστική φωτογραφία στο Μέγαρο Μαξίμου, μαζί με τα άλλα μέλη της επιτροπής. Τέλος Ιουνίου 2021, την ημέρα που παρέδωσαν στον πρωθυπουργό το πόρισμα, με κύριο αίτημα την θεσμοθέτηση γάμου ομοφύλων ζευγαριών. Δίπλα στον Κυριάκο Μητσοτάκη εικονίζονται η ίδια και ο πρόεδρος της επιτροπής και μετά όλοι οι άλλοι.

Σημαντικό επίτευγμά της, τον Σεπτέμβριο που πέρασε, ήταν ότι περιλήφθηκαν επιτέλους στο Υπουργείο Εργασίας τα τρανς άτομα στις ομάδες που όταν προσλαμβάνονται επιδοτούνται οι εργοδότες. Ήταν πολύ συγκινητική η ανάρτηση μιας τρανς γυναίκας που έγραψε ότι κρέμασε τα τακούνια της σεξεργασίας που ήταν η μόνη δουλειά που μπορούσε να κάνει, επειδή χάρη σε αυτή την απόφαση μπόρεσε να προσληφθεί ως πωλήτρια σε ένα μαγαζί. Αυτό ήταν μια μεγάλη επιτυχία του ΣΥΔ και της Μαρίνας που επέμεινε για την συμπερίληψη των τρανς στην σχετική υπουργική αποφαση.

Το τελευταίο της μέλημα ήταν να προτείνει τροποποιήσεις για τις αλλαγές του Ποινικού Κώδικα. Είχα ανησυχήσει πολύ για την υγεία της, ιδίως μετά τον Ιούνιο. Μου είχε πει ότι είχε αναιμία. Ότι περίμενε εξετάσεις. Ότι ήταν πολύ κουρασμένη. Δεν είχε περάσει καν από το μυαλό μου. Η αξιοπρέπειά της δεν θα της επέτρεπε ποτέ να πει απολύτως τίποτε. Ακόμη και σε έναν τόσο στενό συνεργάτη και φίλο. Δεν ήθελε να ανησυχήσει κανέναν. Θα απαγόρευε μια υπόνοια συμπόνιας ή έστω και ένα δάκρυ. Μπήκε πριν τρεις μέρες στο Ιπποκράτειο. Είχε ήδη ξεκινήσει η αποχώρησή της. Τα είχε δώσει όλα. Είχε τα πάντα και τίποτε.

Ήταν η αγία Μαρίνα.

Άλλαξε προς το καλύτερο την ζωή πολλών, πολλών άλλων συνανθρώπων μας. Αυτό είναι το μοναδικό πράγμα που αξίζει να έχει κανείς ως σκοπό στη ζωή.