του Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή γεωλογίας ΑΠΘ

Από την πρώτη της εμφάνιση στο προσκήνιο -που συνοδεύτηκε με την έντονη αποφορά μιας σκανδαλώδους μεταβίβασης δημόσιας περιουσίας από ιδιώτη σε ιδιώτη με ενδιάμεσο δικολάβο το ελληνικό Δημόσιο- μέχρι τη σημερινή, άνευ καταλήξεως ακόμα περιπετειώδη της διαδρομή, έχει προκαλέσει βαθύ διχασμό στην τοπική κοινωνία της Χαλκιδικής, δημιούργησε αντιμαχόμενα στρατόπεδα μεταξύ των δημοσιογραφούντων επί του θέματος και έγινε αιτία να αναπτυχθεί ένα ισχυρότατο και συμβολικό κίνημα αντίστασης προς την επένδυση αυτή και την εταιρεία, γενικότερα δε και προς άλλες παρόμοιες αποικιακού τύπου “μεγάλες επενδύσεις” στη χώρα μας. Όμως, σε ό,τι αφορά το αντικείμενό της, η επενδυτική αυτή πρόταση είναι στην πραγματικότητα ελάχιστα κατανοητή από το ευρύτερο κοινό -όπως και από πολλούς που δημοσιογραφούν επ' αυτής εξάλλου- κυρίως εξαιτίας της πληθώρας και της πολυπλοκότητας των τεχνικών της παραμέτρων που δεν είναι δυνατό να γίνουν κατανοητές και να εκτιμηθούν σωστά από όσους δεν έχουν τις απαραίτητες σχετικές εξειδικευμένες γνώσεις.

Τα πολλά ερωτήματα τα σχετικά με την επένδυση αυτή αναφέρονται χονδρικά στις εξής τρείς ενότητες:

α) Την καθαρά περιβαλλοντική (που αφορά θέματα διαβλεπόμενης απειλής και υποβάθμισης ζωτικών πόρων της περιοχής, όπως του νερού, του ατμοσφαιρικού αέρα και του δασικού οικοσυστήματος, θέματα που έχουν να κάνουν με την πληρότητα ή μη και την ασφάλεια των προβλεπόμενων τεχνικών κατασκευών, καθώς και θέματα σοβαρής απειλής της δημόσιας υγείας τα οποία συναρτώνται στενά με όλα τα προηγούμενα).

β) Την κοινωνικοικονομική (την διαβλεπόμενη εκ των πραγμάτων πλήρη επικράτηση της μεταλλείας στην περιοχή και την -κατ'επιταγή εξάλλου και του μεταλλευτικού κώδικα- κατισχυσή της έναντι όλων των άλλων εναλλακτικών αναπτυξιακών δυνατοτήτων (τουρισμού, πρωτογενούς γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής, δευτερογενούς αγροτοδιατροφικού τομέα κ.λπ.), και:

γ) Την αμιγώς οικονομική (κατά πόσο δηλαδή είναι σε τελευταία ανάλυση σημαντικό ή όχι το αναμενόμενο από την επένδυση αυτή όφελος για την εθνική οικονομία).

Σε ό,τι αφορά την καθαρά περιβαλλοντική ενότητα, η από μέρους της εταιρείας επιχειρηματολογία είναι οτι υπό τις ιδανικότερες συνθήκες εξέλιξης και παρά τις ενδιάμεσες, σε κάποιες περιπτώσεις και σημαντικές αρνητικές επί αυτού επιπτώσεις, μετά το πέρας της όλης εξορυκτικής δραστηριότητας το περιβάλλον θα αποκατασταθεί, στην καλύτερη των περιπτώσεων περίπου στην προτέρα του κατάσταση -αν παραλείψουμε βέβαια τα εκατοντάδες εκατομμύρια τόννους των για πάντα θαμένων εκεί πίσω από λιθόρριπτα φράγματα μεταλλευτικών αποβλήτων. Κατά συνέπεια, ακόμα και παραβλέποντας το αρνητικό αποτύπωμα από τη μόνιμη στο διηνεκές πληγή των αποβλήτων αυτών, αλλά και το ενδεχόμενο μιας αστοχίας ή ατυχήματος με σημαντικές αρνητικές συνέπειες, δεν προκύπτει τελικά για το περιβάλλον οτιδήποτε θετικό.

Σε ό,τι αφορά το κοινωνικοοικονομικό πεδίο, το από μέρους της εταιρείας προβαλλόμενο είναι πως η οποιαδήποτε άλλη εναλλακτική αναπτυξιακή δραστηριότητα στην περιοχή μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά και όχι ανταγωνιστικά με τη μεταλλεία. Ο ισχυρισμός αυτός -που όπως εξάλλου προαναφέρθηκε δεν συμβαδίζει καθόλου με τους περιορισμούς που θέτει ο μεταλλευτικός κώδικας- θα μπορούσε να έχει βάση αν αναφερόταν σε μεταλλευτική δραστηριότητα μικρής κλίμακας και ήπιας μορφής, δεν ισχύει όμως στην προτεινόμενη κολοσσιαίας κλίμακας για τη δεδομένη περιοχή και φορτισμένη με περιβαλλοντικούς κινδύνους εξόρυξη θειούχων μεταλλευμάτων. Εξάλλου, δεν μπορεί καθόλου να αγνοηθεί η σχεδόν βεβαιότητα πως οι δημιουργούμενες θέσεις εργασίας από τη μεταλλευτική δραστηριότητα αφαιρούν ανάλογες θέσεις εργασίας από άλλους αποδυναμούμενους λόγω της μεταλλείας αναπτυξιακούς τομείς.

Θα μείνω λίγο περισσότερο στο (γ) παραπάνω για τους εξής δύο λόγους: ο πρώτος είναι γιατί ο πολύς κόσμος αντιλαμβάνεται καλύτερα το θέμα αυτό (την καθαρά οικονομική πλευρά δηλαδή) που δεν απαιτεί εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις. Ο δεύτερος είναι γιατί οι πολίτες αυτής της χώρας μακρυά από τη Χαλκιδική, που έχουν άλλες και πολλές μάλιστα σκοτούρες και προτεραιότητες στο μυαλό τους και έχουν επίσης την άνεση να αδιαφορούν για τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που απειλούν κάποιους άλλους μακρυά από αυτούς, ενδιαφέρονται -αν και όσο ενδιαφέρονται- σε τελευταία ανάλυση μόνο για το μέγεθος του προκύπτοντος οφέλους για την εθνική οικονομία από την επένδυση της Ελληνικός Χρυσός. Και αυτό μόνο είναι που θέλουν να ξέρουν.

Το όφελος λοιπόν αυτό σχετίζεται κατ' εξοχήν με την συνιστώσα εκείνη του προταθέντος επενδυτικού σχεδίου που ονομάζεται “μεταλλουργία”. Και λέγοντας μεταλλουργία εννοούμε την καθετοποίηση της μεταλλευτικής δραστηριότητας μέχρι το τελικό στάδιο που αφορά την ανάκτηση των υψηλής προστιθέμενης αξίας καθαρών μετάλλων. Ωστε η εδώ φορολόγηση της εταιρείας να συμπεριλαμβάνει και τα εξ' αυτής σημαντικά πρόσθετα κέρδη της.

Η Ελληνικός Χρυσός πέτυχε να πάρει την πολύτιμη για την ίδια έγκριση της επενδυτικής της πρότασης προβάλλοντας ακριβώς αυτό: το οτι δηλαδή θα καθετοποιήσει την παραγωγή μέχρι το στάδιο ανάκτησης καθαρών μετάλλων, ειδικότερα δε χαλκού, χρυσού και αργύρου -με συνοδό προϊόν και θειϊκό οξύ- εγκαθιδρύοντας για το λόγο αυτό μεταλλουργική μονάδα στο Στρατώνι. Ως μόνη κατάλληλη δε, χωρίς προβλεπόμενη εναλλακτική, μέθοδο μεταλλουργικής επεξεργασίας πρότεινε την πυρομεταλλουργία ακαριαίας τήξης (Flash smelting).

Θα ήθελα να παρατηρήσω κατά πρώτον οτι ο σχεδιασμός της μεταλλουργίας όπως προτάθηκε ήταν μεν ο συμφερότερος για την εταιρεία αλλά όχι και για το ελληνικό Δημόσιο. Γιατί μεγάλο μέρος της μεταλλευτικής παραγωγής προβλέπεται να μείνει έξω από το πλάνο καθετοποίησης μέχρι τελικού(ών) καθαρού(ών) μετάλλου(ων) και να αποστέλεται με τη μορφή χαμηλής εμπορικής αξίας συμπυκνωμάτων στο εξωτερικό για παραπέρα επεξεργασία, κάτι που κάνει η εταιρεία ήδη και τώρα. Βλέπε για παράδειγμα εδώ, εδώ κι εδώ

Επίσης, η μόνη προταθείσα μέθοδος μεταλλουργίας (η ακαριαία τήξη) είναι μεν κατάλληλη αλλά για μέρος των μεταλλευμάτων της περιοχής, καθόλου δε κατάλληλη (ακριβέστερα επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία) για τη μεταλλουργική επεξεργασία κάποιων άλλων πλούσιων σε αρσενικό μεταλλευμάτων, τα οποία η εταιρεία, παραβλέποντας τον κίνδυνο αυτό, αποφάσισε να συμπεριλάβει στην τροφοδότηση της σχεδιασθείσας μεταλλουργικής μονάδας. Ήταν επόμενο λοιπόν κάποια στιγμή η Διοίκηση να επισημάνει και εκτιμήσει σωστά τον κίνδυνο αυτό για τη δημόσια υγεία και να αρνηθεί την έγκριση της τεχνικής μελέτης για τη μεταλλουργία (τελευταία απόφαση Σκουρλέτη απόρριψης της αίτησης θεραπείας της Ελληνικός Χρυσός).

Αλλά και η ίδια η εταιρεία γνώριζε ασφαλώς πόσο παρακινδυνευμένη για τα σχέδιά της ήταν η πρότασή της για το συγκεκριμένο πλούσιο σε αρσενικό μίγμα τροφοδοσίας της μεταλλουργίας. Και από καιρό τώρα φαίνεται πως διαβλέποντας την απόρριψη της μεταλλουργικής διαδικασίας που πρότεινε επιχειρεί να βρει τρόπο να προχωρήσει την επένδυσή της αφαιρώντας την πλήρη καθετοποίηση και την εντόπια παραγωγή καθαρών μετάλλων, έστω και στην περιορισμένη κλίμακα που είχε αρχικά προτείνει. Αξίζει να σημειωθεί οτι η ίδια η σημερινή επενδύτρια, η μητρική Eldorado Gold δηλαδή, δεν έχει αναφερθεί ποτέ σε ίδρυση μεταλλουργίας, ούτε και αποδέχτηκε δημόσια μια τέτοια υποχρέωσή της όταν και επειδή πήρε το 2012 υπό την σκέπη της την Ελληνικός Χρυσός. Η Eldorado Gold λοιπόν κάνει, και είναι φανερό σε όλες της τις δημόσιες ανακοινώσεις, πως δεν ξέρει τίποτα για μια τέτοια υποχρέωση, ενώ και η Ελληνικός Χρυσός δια της αποσιωπήσεως ή δια της ασαφούς μετατόπισης του θέματος στο απώτερο μέλλον (μετά από τρία τέρμινα) κάνει ό,τι μπορεί για να ξεχαστεί το θέμα της μεταλλουργίας. Οι δύο βέβαια αυτές στρατηγικές λίγο θα μας απασχολούσαν αν δεν τύχαινε να συγκλίνουν σε εκείνο που αφορά όλους μας: οτι δηλαδή, έτσι ή αλλιώς, είναι πια φανερό οτι το κύριο επιχείρημα υπέρ της επένδυσης αυτής -το οικονομικό δηλαδή όφελος υπέρ του ελληνικού Δημοσίου- έχει χάσει εντελώς την υποστηρικτική του βάση: ένα τέτοιο όφελος, όπως και όσο εκτιμήθηκε, δεν πρόκειται να υπάρξει, επειδή η προταθείσα από την εταιρεία -και μάλιστα ως μοναδική, άνευ εναλλακτικής, μεταλλουργική μέθοδος- κρίθηκε αμετάκλητα από το ελληνικό Δημόσιο ως αδόκιμη, ανασφαλής και επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία.

Πληροφορούμαστε βέβαια πως η Ελληνικός Χρυσός (η Eldorado Gold δηλαδή) συνεχίζει τις επαφές της με το αρμόδιο Υπουργείο “για την εξεύρεση λύσης” -σε ό,τι αφορά την παράκαμψη του απροσπέλαστου όμως σκόπελου της (μη) μεταλλουργίας υποθέτω. Είναι αναμενόμενο πως οι επαφές αυτές γίνονται πισω από ερμητικά κλειστές πόρτες. Το πιθανότερο είναι πως η εταιρεία ενδιαφέρεται πρωτίστως για την προς το παρόν, και όσο περισσότερο γίνεται στο μέλλον, παράκαμψη του σκοπέλου αυτού -ίσως δε για το λόγο αυτό και να μην προσφύγει στο ΣτΕ για την ακύρωση της τελευταίας απόφασης Σκουρλέτη, μια που η ίδια βολεύεται απόλυτα χωρίς καμιά καθετοποίηση και καμιά μεταλλουργία και μια που την ενδιαφέρει πρωτίστως να μην αντιληφθούν οι αγοραστές των μετοχών της πως προέκυψαν μεγάλα εμπόδια στην εδώ συνέχιση της δραστηριότητάς της. Ωστε στο μεταξύ να προχωρήσει απρόσκοπτα τα υπόλοιπα έργα της σε όλα τα μέτωπα με τον τρόπο που θέλει αυτή: τον πιο κερδοφόρο για την ίδια, που συμβαίνει να είναι ο σχεδόν καθόλου κερδοφόρος για το ελληνικό Δημόσιο. Παράγοντας δηλαδή εδώ μικρής εμπορικής αξίας συμπυκνώματα, εξάγοντάς τα σε μεταλλουργίες χωρών όπου η σχετική φορολόγηση είναι μηδαμινή και απολαμβάνοντας αυτή μόνη τα κέρδη από την προστιθέμενη αξία των καθαρών μετάλλων -των κατ' όνομα μόνο ελληνικών: χρυσού, αργύρου και χαλκού. Αν δε και όταν τυχόν στο μέλλον εγερθεί θέμα για το τί έγινε με την υποσχεθείσα μεταλλουργία, τότε αφενός μεν η μισή δουλειά θα έχει ήδη τελειώσει, η δε άλλη μισή θα γίνει μάλλον με τους όρους που θα επιβάλλει η εταιρεία, που θα προβάλλει τότε τη μακρά της επενδυτική εγκαθίδρυση στη χώρα μας, τις εκτεταμένες υποδομές για τις οποίες επένδυσε, ενα μαγαζί δηλαδή που δουλεύει ήδη μια χαρά και ποια η ανάγκη να ξεθάβονται προβλήματα του παρελθόντος κ.λπ. Θα υπάρχει δε στο μανίκι της ως ρεζέρβα και η CETA που τότε, μετά τόσα χρόνια δραστηριότητας της εταιρείας εδώ, θα είναι ο άσσος της εταιρείας που θα κλείνει τα στόματα των τυχόν αμφισβητιών. Όλα τα προηγούμενα βέβαια αν η εταιρεία καταφέρει να οδηγήσει τους συνομιλητές της στο Υπουργείο σε πράξεις νομικά αστήρικτες -to say the least (because you are mine I walk the line).

Και κάτι τελευταίο: Ας σημειωθεί πως όλες οι δημοσιευόμενες εντυπωσιακές φωτογραφίες των εγκαταστάσεων της Ελληνικός Χρυσός στις Σκουριές και όλα όσα βλέπουν και θαυμάζουν φορώντας τα φωσφορίζοντα γιλέκα και τα κράνη οι επισκέπτες της, δεν είναι παρά η απαραίτητη υποδομή για την παραγωγή μεταλλευτικών συμπυκνωμάτων, όχι καθαρών μετάλλων. Και ας θυμούνται, όσοι αναμένουν τα μεγάλα έσοδα από αυτήν την επένδυση, τα λόγια του πλέον αρμόδιου να μας πληροφορήσει για τις σχετικές προθέσεις της εταιρείας, του Paul Wright, CEO της Eldorado Gold, που στις 5-4-2014 μας δήλωσε ξεκάθαρα και απερίφραστα τα εξής:

«Προσπαθούμε, όπως κάθε επιχείρηση και κάθε φυσικό πρόσωπο, να ελαχιστοποιήσουμε με νόμιμα μέσα τους φόρους που θα κληθούμε να πληρώσουμε. Το 2017, όταν -εκτός απροόπτου- καταγράψει για πρώτη φορά κέρδη η Ελληνικός Χρυσός, θα φανούν τα οφέλη που θα δρέψει από την ολλανδική φορολογική τεχνογνωσία».

Για όσους δεν ξέρουν τι είναι η περιλαμβανόμενη στα νόμιμα μέσα “ολλανδική φορολογική τεχνογνωσία” να τους πληροφορήσουμε πως είναι η μέθοδος φοροαποφυγής με διακίνηση χρημάτων μέσω θυγατρικών εταιρειών-βιτρινών της Eldorado Gold στην Ολλανδία (εταιρείες ταχυδρομικές θυρίδες) με τελική κατάληξη φορολογικούς παραδείσους της Καραϊβικής.