Αβοήθητη η αυτοβοήθεια από το υπουργείο Υγείας; (UPD)

του Θάνου Καμήλαλη

UPDATE: Μετά τη λήξη της συνάντησης μεταξύ των εκπροσώπων των προγραμμάτων και της ηγεσίας του υπουργείου Υγείας, η κυβέρνηση υπαναχώρησε από τα «γραφειοκρατικά προβλήματα» που επικαλούταν και δεσμεύτηκε πλέον  ότι θα επιλύσει άμεσα όλα τα εκκρεμούντα ζητήματα, προκειμένου να συνεχίσει η απρόσκοπτη λειτουργία των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας σε Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Χανιά και Σητεία.

Από το 2001, το τμήμα Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) και με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας, υλοποιεί τα Προγράμματα Προαγωγής Αλληλοβοήθειας, που παρέχουν ψυχοκοινωνική στήριξη σε άτομα με προβλήματα εξάρτησης, σε συγγενείς τους, αλλά παράλληλα υλοποιούν και σειρά δράσεων, σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες.

Διεθνώς, η αυτοβοήθεια/αλληλοβοήθεια είναι αναγνωρισμένη ως ο τρίτος πυλώνας των προτάσεων της επιστήμης της Ψυχολογίας για την αντιμετώπιση του προβλήματος της εξάρτησης πέρα από τα κλασσικά «στεγνά» (δηλαδή χωρίς τη χρήση φαρμάκων) θεραπευτικά προγράμματα και τα προγράμματα υποκατάστασης (με χρήση φαρμάκων). «Είναι, άλλωστε, αποδεδειγμένη εδώ και δεκαετίες η ανάγκη να υπάρχει πολυφωνία θεραπευτικών προτάσεων, ώστε ο εξαρτημένος να μπορεί να επιλέξει ανάλογα με τις ανάγκες και το προφίλ του» τονίζουν οι εργαζόμενοι των δομών. Πρόκειται για μία μέθοδο που έχει ως στόχο την εξατομικευμένη υποστήριξη σε άτομα που αντιμετωπίζουν εξαρτήσεις κάθε είδους, διαφορετική από τις παραδοσιακές πρακτικές. Μέσα λοιπόν στα Κέντρα που λειτουργούν καθημερινά από το πρωί μέχρι το βράδυ υλοποιούνται

• Ομάδες υποστήριξης – κινητοποίησης
• Ατομικές συναντήσεις
• Δράσεις κινητοποίησης σε πολιτιστικά, κοινωνικά, οικολογικά ζητήματα.
• Εκπαιδευτικά Σεμινάρια
• Ευαισθητοποίηση ατόμων στην αυτοβοήθεια / αλληλοβοήθεια και διασύνδεση με ομάδες αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειας
• Ψυχοκοινωνική υποστήριξη ανθρώπων με αίτημα άλλο από αυτό της εξάρτησης

Ουσιαστικά, όπως περιγράφουν εργαζόμενοι των δομών στο TPP, ο άνθρωπος που θα αναζητήσει υποστήριξη στα Προγράμματα γίνεται μέλος μίας ομάδας, μιας μικρής κοινωνίας. Μπορεί να παρακολουθήσει μία «συνηθισμένη» θεραπευτική συνεδρία, να συμμετέχει σε εκπαιδευτικά σεμινάρια (π.χ ξένων γλωσσών, υπολογιστών, μουσικών οργάνων, παραδοσιακών χορών), να οργανώσει και να συμμετέχει σε δράσεις που τον συνδέουν με την κοιωνία, ή απλά να περάσει λίγο χρόνο πίνοντας έναν καφέ και συζητώντας με συνανθρώπους του. «Η αυτοβοήθεια βασίζεται στην αυτενέργεια, την ενεργοποίηση του ανθρώπου μέσα από τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη. Στα κέντρα τα κάνουμε όλα μαζί, όλοι μαζί, προσωπικό και συμμετέχοντες. Μαγειρεύουμε όλοι μαζί, καθαρίζουμε τον χώρο. Είναι ένας κοινός χώρος, ένα στέκι» τονίζει στο TPP εργαζόμενη ψυχολόγος στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας της Σητείας.

Η επιτυχία των Προγραμμάτων αποκρυσταλλώνεται και στους αριθμούς. Σταδιακά, η αυτοβοήθεια «ξέφυγε» από τα όρια της Θεσσαλονίκης. Δημιουργήθηκαν Κέντρα στη Σητεία, το 2008, στα Χανιά το 2012 και στη Λάρισα το 2015 ενώ τα τελευταία χρόνια, στη Θεσσαλονίκη είναι το μοναδικό πρόγραμμα απεξάρτησης που έχει αναπτύξει δράσεις υποστήριξης σε πρόσφυγες. Μόνο το 2017, σύμφωνα με τον ετήσιο απολογισμό του Προγράμματος που πρόκειται να δημοσιευτεί στα τέλη Μαρτίου, οι δομές παρείχαν στήριξη σε 714 άτομα με προβλήματα εξαρτήσεων (ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγος κ.α) και 325 συγγενείς, με τον αριθμό να αυξάνεται κατά 10% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Συνολικά, στα Προγράμματα απευθύνθηκαν 1941 άτομα, μεταξύ των οποίων γονείς, έφηβοι μαθητές κ.α, που συμμετείχαν σε δράσεις εκπαίδευσης και πρόληψης των εξαρτήσεων. «Τα προγράμματα συνδυάζουν το χαμηλό οικονομικό κόστος λειτουργίας με την εξυπηρέτηση μεγάλου αριθμού ανθρώπων. Ταυτόχρονα, έχουν πλατιά κοινωνική απεύθυνση, καθώς ανταποκρίνονται και στις ανάγκες ανθρώπων που αντιμετωπίζουν  προβλήματα εξάρτησης ή κατάχρησης, με προφίλ διαφορετικό από αυτό του κλασικού εξαρτημένου» αναφέρουν οι εργαζόμενοι.

Το Υπουργείο κλείνει τα μάτια

Από τις αρχές του 2018, οι δομές αυτοβοήθειας βρίσκονται σε καθεστώς αβεβαιότητας, λόγω της άρνησης του υπουργείου Υγείας να ανανεώσει για σύμβαση με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και τον ΟΚΑΝΑ για τη χρηματοδότησή τους. Στην πραγματικότητα, η ανασφάλεια ξεκίνησε περίπου ενάμιση χρόνο πριν, όταν για πρώτη φορά το Υπουργείο αρνήθηκε να ανανεώσει για τρία χρόνια τη σύμβαση της χρηματοδότησης του Προγράμματος, προτιμώντας τη μονοετή «παράταση». Η αρνητική στάση του Υπουργείου συνεχίστηκε, όταν με το τέλος του 2017 δεν υπεγράφη άμεσα η νέα σύμβαση αλλά αντίθετα, οι δομές παραμένουν στον αέρα εδώ και τρεις περίπου μήνες, με τους εργαζόμενους να περνούν μεγάλο διάστημα των τελευταίων μηνών απλήρωτοι και με σημαντικά εμπόδια για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των δράσεών τους. Τις τελευταίες εβδομάδες η κατάσταση είναι ακόμα πιο δύσκολη, καθώς τον Φεβρουάριο εξαντλήθηκαν και οι «οικονομίες» από τη χρηματοδότηση του 2017.

Η λειτουργία ή όχι των δομών αυτοβοήθειας βρίσκεται σε τεντωμένο σχοινί καθώς το μεσημέρι της Τρίτης έχει προγραμματιστεί συνάντηση μεταξύ των εκπροσώπων του Υπουργείου και των συντονιστών του προγράμματος, με αβέβαιη έκβαση. Οι ενστάσεις του Υπουργείου Υγείας μοιάζουν αδικαιολόγητες, δεδομένου ότι το ύψος της χρηματοδότησης (500.000 ευρώ ετησίως) χαρακτηρίζεται μικρό για τον όγκο υπηρεσιών που προσφέρουν τα Κέντρα, το Πρόγραμμα λειτουργεί υπό την αυστηρή επίβλεψη δύο φορέων (ΑΠΘ και ΟΚΑΝΑ), ενώ παράλληλα δεν υπάρχει κάποια επίσημη αιτιολογία για τις καθυστερήσεις, παρά μόνο «ψίθυροι» για «γραφειοκρατικά ζητήματα». Πηγές του ΟΚΑΝΑ, από την πλευρά τους, τονίζουν ότι έχουν γνωμοδοτήσει θετικά για την απρόσκοπτη συνέχιση των Προγραμμάτων από το φθινόπωρο του 2017, αναγνωρίζοντας τη συμβολή και το έργο των δομών αυτοβοήθειας, των μόνων κρατικών υπηρεσιών που λειτουργούν στη χώρα.

Τη συνέχιση των Προγραμμάτων ζητούν, με ανοιχτή τους επιστολή προς τον υπουργό Υγείας, Ανδρέα Ξανθό, οι 25 εργαζόμενοι και εργαζόμενες στις 4 δομές που λειτουργούν πανελλαδικά. «Παρά την υπομονή μας, η κατάσταση αυτή έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα σε προσωπικό επίπεδο, καθώς τα διαστήματα, που μείναμε απλήρωτοι κατά την προηγούμενη χρονιά, έφτασαν μέχρι και τους 6 μήνες (ενώ αντίστοιχα ο Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης δεν δείχνει την ίδια υπομονή στην είσπραξη των οφειλών μας). Διανύουμε τον 3ο μήνα του 2018 και οι περισσότεροι από μας είμαστε απλήρωτοι» τονίζουν, ενώ αναφέρονται επίσης στις σημαντικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, καθώς

• Δεν μπορούν να δώσουμε σαφή απάντηση στην αγωνία των ανθρώπων σχετικά με το μέλλον της προσπάθειάς τους.
• Αδυνατούν να προβούν σε μακροπρόθεσμο σχεδιασμό δράσεων.
• Η έλλειψη πόρων δυσχεραίνει την ομαλή πορεία υφιστάμενων δράσεων

«Παρόλα αυτά, κύριε Υπουργέ, δεν κάναμε καμία έκπτωση στη δουλειά μας και στην ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχουμε, γεγονός που υποστηρίζεται από την αύξηση των αιτημάτων των ανθρώπων που απευθύνονται στα προγράμματα, καθώς και την ανάπτυξη και διεύρυνση των δράσεων των προγραμμάτων. Ο απολογισμός έργου των προγραμμάτων για το 2017 επιβεβαιώνει τα παραπάνω.

Διατηρήσαμε για πολύ μεγάλο διάστημα την πίστη μας στη βούληση του Υπουργείου για τη συνέχιση των προγραμμάτων. Δυστυχώς όμως η 20μηνη κωλυσιεργία με διάφορες δικαιολογίες και αδικαιολόγητη αδράνεια από το Υπουργείο αποτελεί για εμάς πλήρη απαξίωση, τόσο για τον τρόπο δουλειάς αλλά και για την αφοσίωση και αγάπη με την οποία προσπαθούμε να την υπηρετήσουμε» προσθέτουν οι εργαζόμενοι και εργαζόμενες και καλούν τον υπουργό να προχωρήσει στην τριετή ανανέωση της χρηματοδότησης των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας και την απρόσκοπτη συνέχιση της λειτουργίας τους. Καταλήγοντας στην επιστολή τους, σημειώνουν:

«το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας μας επέλεξε, το επιλέξαμε όμως κι εμείς: όχι για τις απολαβές ή τα προνόμια, αλλά για τη δυνατότητα που καθημερινά μας δίνει να κάνουμε τη δουλειά μας με ελευθερία και αξιοπρέπεια, να υπερασπιζόμαστε δηλαδή στην πράξη αρχές και αξίες που προσπαθούμε να διδάξουμε στα μέλη μας. Επιλέξαμε το συγκεκριμένο χώρο, γιατί μας συγκίνησε ένα διαφορετικό επιστημονικό παράδειγμα, γεγονός που υπερβαίνει τις όποιες επισφαλείς εργασιακές συνθήκες (συμβάσεις έργου, αυτασφάλιση).

Για μας η συνεργασία με το Πανεπιστήμιο αποτελεί πραγματικό οξυγόνο, καθώς παρέχει το απαραίτητο πλαίσιο ελευθερίας και διαρκούς αναστοχασμού επί των υλοποιούμενων δράσεων, συνδέει άμεσα τη θεωρία με την πράξη και ευνοεί τη διαρκή παραγωγή νέων μεθοδολογιών και παραδειγμάτων παρέμβασης. Διαφωνούμε κάθετα με οποιοδήποτε σενάριο, που θα αλλοιώσει τη φυσιογνωμία και τη μεθοδολογία της δουλειάς μας, καθώς το Πανεπιστήμιο αποτελεί το πλέον κατάλληλο πλαίσιο για τη συνέχιση παροχής υπηρεσιών υψηλού επιπέδου και απόλυτα προσαρμοσμένων στις ανάγκες των ανθρώπων στους οποίους απευθυνόμαστε. Το ζήτημα αυτό είναι ζωτικής σημασίας και πρωτεύον για μας και κυρίως για τη συνέχιση του έργου μας με την ίδια ποιότητα.»

Περισσότερες πληροφορίες για τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβήθειας στο www.selfhelp.gr