Αχτίδα αισιοδοξίας στην Αργεντινή

-γράφει ο Αλέξανδρος Αλεξανδρόπουλος

Όταν την νύχτα της 8^ης Αυγούστου του 2018 η Σύγκλητος της Αργεντινής αποφάσισε μετά από μια δραματική ψηφορία να μην εγκρίνει ένα σχέδιο νόμου για την νομιμοποίηση της άμβλωσης, όλες οι πολιτικές δυνάμεις γνώριζαν πως ο δεύτερος γύρος αυτής της «αναμέτρησης» δεν θα αργούσε να έρθει.

Το φεμινιστικό κίνημα είχε χάσει αυτή την ψήφο αλλά στους δρόμους η μάχη είχε ήδη κριθεί. Οι φεμινιστικές πορείες που οργανώθηκαν από τις φεμινιστικές οργανώσεις ήταν μερικές από τις πιο μαζικές που είχε δει η Αργεντινή από την κρίση του 2001. Η πρωτοφανής κινητοποίηση ταρακούνησε το πολιτικό σύστημα της χώρας. Οι διαδηλώσεις θρησκευτικών και συντηρητικών οργανώσεων που αντιδρούσαν στην αποποινικοποίηση αν και πολυπληθείς υπολείπονταν σε μαζικότητα και ενεργητικότητα.

Το φεμινιστικό κίνημα είχε πετύχει μια πραγματική ανατροπή και όλοι γνώριζαν πως ήταν θέμα χρόνου ένα νέο σχέδιο νόμου να παρουσιαστεί στην Βουλή των Αντιπροσώπων και την Σύγκλητο.

Το νέο νομοσχέδιο

Οι συζητήσεις για ένα δεύτερο νομοσχέδιο και μια νέα ψηφοφορία είχαν ήδη αρχίσει από την εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του 2019. Όταν ο περονιστής υποψήφιος Alberto Fernandez και η Cristina Kirchner βρέθηκε αντιμέτωπος με τον συντηρητικό απερχόμενο πρόεδρο Mauricio Macri το φεμινιστικό κίνημα ήταν πια μια υπολογίσιμη πολιτικά δύναμη. Το περονιστικό στρατόπεδο που πάντα φλέρταρε με ένα είδος λαϊκού συντηρητισμού και είχε μια αμφιταλαντευόμενη στάση τα προηγούμενα χρόνια, άλλαξε ρότα. Το στραόπεδο του Fernandezπροσπάθησε να κερδίσει τις ψήφους του κινήματος κάνωντας μια ισχυρή προεκλογική δέσμευση για την αποποινικοποίηση των αμβλώσεων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι πριν λίγα χρόνια η Cristina Kirchner όταν ήταν ακόμα η πρώτη κυρία της Αργεντινής -πριν γίνει πρόεδρος για δυο θητείες και τελικά αντιπρόεδρος της χώρας- δήλωνε κατά του δικαιώματος στην άμβλωση λέγοντας ότι ήταν ασύμβατο με την καθολική της πίστη. Σήμερα και εκείνη και η κόρη της FlorenciaKirchnerέπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο στην δημόσια εκστρατεία υπέρ του νέου νομοσχεδίου.

Η αλλαγή όσον αφορά την δημοφιλία και αποδοχή του φεμινιστικού κινήματος μπορεί να θεωρηθεί μια πραγματική αλλαγή κουλτούρας. Η Αργεντινή παραμένει μια χώρα όπου θρησκευτικές και συντηρητικές ιδέες έχουν μεγάλη απήχηση και αυτό κάνει την αλλαγή που συντελέστηκε σε επίπεδο κοινής γνώμης πάνω στο θέμα της άμβλωσης ακόμα πιο δραματική.

Το νομοσχέδιο που παρουσιάστηκε στην Βουλή των Αντιπροσώπων τον Δεκέμβρη του 2011 περιείχε πολλά -αν και όχι όλα- από τα αιτήματ του φεμινιστικού κινήματος. Προέβλεπε δικαίωμα στην άμβλωση κύησης μέχρι την 14η εβδομάδα κύησης και μια περίοδος 10 ημέρων για την ολοκλήρωση της διαδικασίας -με σκοπό να αποφευχθούν οι σκόπιμες καθυστερήσεις από καθολικούς γιατρούς και νοσοκομεία.

Η άμβλωση θα γίνεται δωρεάν εντός του δημόσιου συστήματος υγείας. Ο νόμος βάζει επίσης φρένο στην ψυχολογική πίεση και τις υποτιμητικές συμπεριφορές στις οποίες υπόκεινται τα άτομα εντός του συστήματος υγείας όταν εκφράζουν την επιθυμία να διακόψουν εθελοντικά την κύηση. Τέλος, το νομοσχέδιο προβλέπει μια βελτιωμένη σεξουαλική αγωγή που θα δίνει έμφαση στις μεθόδους αντισύλληψης -κάτι το οποίο φυσικά παραμένει μακρινό σενάριο στην χώρα μας.

Στα αρνητικά είναι ότι το νομοσχέδιο δεν ρυθμίζει το πρόβλημα των «αντιρρησιών συνείδησης». ¨Ενα σημαντικό μέρος των γιατρών και γυναικολόγων της χώρας να έχουν ήδη εκφράσει την αντίθεση τους στην αποποινικοποίηση της έκτρωσης και την πρόθεσή τους να αρνηθούν να επιτελέσουν εκτρώσεις επικαλούμενοι τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Η  παράβλεψη αυτή του νόμου μπορεί πραγματικά να εξουδετερώσει τον νόμο στην πράξη.

Στην επαρχία της Σάλτα, μια από της πιο συντηρητικές αλλά και φτωχότερες επαρχίες της χώραςσ το δημόσιο μαιευτήριο της επαρχίας το 95% των γιατρών δήλωσαν αντιρρησίες συνείδησης σύμφωνα με τον διευθυντή του. Εϊναι σε επαρχίες όπως η Σάλτα όπου η έλλειψη σεξουαλικής αγωγής, η έμφυλη βία, η φτώχια και οι ανισότητες καταδικάζουν πολλές νεαρές γυναίκες ακόμα και ανήλικα παιδιά σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και την περαιτέρω φτωχοποίηση. Και για αυτές τις περιοχές μια πραγματικά δωρεάν πρόσβαση στο δικαίωμα στην έκτρωση θα είναι μια μεγάλη αλλαγή.

Η χθεσινή ψηφοφορία

Η ημέρα της ψηφοφορίας ξεκίνησε με μεγάλο ενθουσιασμό για το κίνημα υπερ του δικαιώματος στην άμβλωση οι δημοσιογραφικές πληροφορίες μιλούσαν για μια ψηφοφορία θρίλερ που θα κρινόταν στην μια ψήφο.

Η αλλάγή των πολιτικών ισορροπιών όμως είχε ήδη φανεί από την ψήφο στην Βουλή των Αντιπροσώπων. Τον 2018 όταν το σώμα είχε ψηφίσει το νομοσχέδιο οι θετικές ψήφοι ήταν μόλις 4 περισσότερες από τις αρνητικές. Στις 11 Δεκεμβρίου αυτού του χρόνου όταν το σώμα ψήφισε ξανά για το νέο νομοσχέδιο οι ψήφοι ήταν 131 υπέρ και 117 κατά. Η νίκη με μια σημαντική διαφορά έδειχνε ότι υπήρχε πια ένα ισχυρό πολιτικό ρεύμα που θα επέτρεπε το νομοσχέδιο να περάσει και από την παραδοσιακά πιο συντηρητική Σύγκλητο.Ακόμα και συντηρητικοί βουλευτές αναγκάζονται να κάνουν ανοίγμα στο φεμινιστικό κίνημα με 42 από ένα σύνολο 111 βουλευτών να ψηφίζουν υπερ του νομοσχεδίου.

Ρώτησα την δημοσιογράφο Liliana Daunes, ιστορικό μέλος του φεμινιστικού κινήματος στην χώρα, τι άλλαξε και φτάσαμε σε μια τέτοια ιστορική αλλαγή.

«Το φεμινιστικό κίνημα απέκτησε πίστη στις δυνάμεις του» λέει. Η Daunes συμμετέχει στο κίνημα από την δεκαετία του 80 και σήμερα 4 δεκατίες μετά μου λέει πως πιστεύει ότι η Αργεντίνικη κοινωνία είναι μπροστά σε επαναστατικές αλλαγές και το φεμινιστικό κίνημα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτές. «Η νέα κυβέρνηση έπαιξε και αυτή ένα ρόλο στο να φτάσουμε στην σημερινή ημέρα» αναγνωρίζει. Περιγράφει το νέο νομοσχέδιο σαν μια σοβαρή πρόταση νόμου την οποία η κυβέρνηση των περονιστών του Alberto Fernandez έχει προσπαθίσει να στηρίξει πολιτικά.

Η δυναμική του φεμινιστικού κινήματος έχει δώσει ώθηση στο νομοσχέδιο και έχει αυξήσει τις πιθανότητες για την ψήφιση του νομοσχεδίου. Η Yanina Waldhorn είναι διδάσκων στο πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες, μαζί με άλλες ακαδημαϊκούς έφτιαξαν ένα κέντρο ερευναςγια το δικαίωμα στην ασφαλή, δωρεάν και νόμιμη άμβλωση. Μιλάω μαζί της το πρωί της μέρας της ψηφοφορίας στην Σύγκλητο. Οι πληροφορίες την στιγμή που κάνω την συνέντευξη μαζί της μιλούν για μια οριακή μαχή που θα δινόταν ψήφο ψήφο στην Σύγκλητο. Η Waldhornόμως ήταν ήδη πεπεισμένη ότι αυτή την φορά ο νόμος θα περνούσε.Την ρωτάω για το ενδεχόμενο η Σύγκλητος να ψηφίσει ενάντιο στο σχέδιο νόμου. Δεν ήθελε καν να το σκεφτεί. Μου εξηγεί πως ένα άτομο που γνώριζε είχε μόλις προβεί σε μια κρυφή άμβλωση. ¨Ηλπιζε ότι σύντομα αυτές οι κρυφές αμβλώσεις θα ήταν ένα πρόβλημα του παρελθόντος.

Είχε δίκιο. Λίγες ώρες αργότερα ο νόμος θα περνούσε και από την Σύγκλητο. Μπροστά σε ιστορικά μέλη του Αργεντίνικου φεμινιστικού κινήματος όπως η91χρονηνομικόςNelly Minyersky, κάθε μέλος της Συγκλήτου έπαιρνε τον λόγο για να δηλώσει αν θα ψήφιζε υπέρ η κατά της πρότασης νόμου. Δεν έλλειψαν οι παληνωδίες με μέλη της Συγκλήτου να ζητούν αλλαγές και παραχωρήσεις προς την Καθολική εκκλησία για να ψηφίσουν υπερ. Στην Βουλή των αντιπροσώπων 32 βουλευτές του κυβερνητικού κόμματος είχαν ψηφίσει  κατά του νομοσχεδίου -πολλές και πολλοί επικαλούμενες/οι την θέληση των ψηφοφόρων τους.

Η Daunes μου εξηγεί ότι στην διάρκεια της πανδημίας το φεμινιστικό κίνημα έχασε το πιο σημαντικό εργαλείο του. Τις μαζικές διαδηλώσεις. Με την συμμετοχή του κόσμου ο νόμος θα είχε περάσει πιο εύκολα.

Πολλές και πολλοί συγκλητικοί φέρονταν να ζυγίζουν τις εκλογικές συνέπειες της ψήφου τους παρά την βαρύτητα του θέματος.Στην διάρκεια της νύχτας οι θετικές ψήφοι άρχισαν να αυξάνονται δραματικά. Μια ψηφοφορία που θα κρινόταν στο νήμα, όπως υπολόγιζαν οι αναλυτές, έληξε με μια σημαντική πλειοψηφία υπερ της απο-ποινικοποίησης της άμβλωσης.

Το πολιτικό σύστημα παγιδευμένο σε λογικές ψηφοθηρίας είχε αναγκαστεί σε μια στροφή 180 μοιρών από ένα κίνημα. Ο Πρόεδρος Fernandez έσπευσε να πανυγηρίσει την εκπλήρωση της προεκλογικής του δέσμευσης, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι Συγκλητικοί απλά ακολούθησαν τον δρόμο που έδειξε το φεμινιστικό κίνημα στους δρόμους.

Η υπόθεση της Λουσία

Το πρόβλημα των αντιρρησιών συνείδησης θα είναι ίσως το μεγαλύτερο στοίχημα για το κίνημα. Και οι δυο συνομιλήτριες μου συμφωνούν.  Για την Liliana Daunes αυτή θα είναι η στρατηγική των θρησκευτικών ομάδων που αντιστέκονται στο νέο νόμο, δηλαδή η πρόκληση καθυστερήσεων ώστε είτε το άτομο που θέλει να κάνει την έκτρωση να αποθαρρυνθεί είτε απλά να περάσει το νομικό περιθώριο των 14 εβδομάδων.

Το σενάριο αυτό έγινε πραγματικότητα με τον χειρότερο τρόποστην περίπτωση της Λουσίαενός 11χρονου παιδιού από την επαρχία Τουκουμάν η οποία έμεινε έγκυος μετά από τον βιασμό της από έναν 65χρονο άντρα.Ακόμα και τοπαλιό νομικό πλαίσιο στην Αργεντινή επέτρεπε την άμβλωση σε θύματα βιασμού και η Λουσία εξέφρασε ξεκάθαρα την θέλησή της να μην προχωρήσει με την κύηση.

Τις εβδομάδες που ακολούθησαν, όμως, η Λουσία-όπως ήταν το ψευδώνυμο που της δόθηκε- δέχτηκε ασφυκτικές πιέσεις από μέλη της καθολικής εκκλησίας και του αντι-φεμινιστικού κινήματος για να μην διακόψει την εγκυμοσύνη, με επισκέψεις ακόμα και στο νοσοκομείο. Οι γιατροί στο νοσοκομείο της επαρχίας της δήλωσαν αντιρρησίες συνείδησης και αρνήθηκαν να διακόψουν την εγκυμοσύνη της. Άλλοι γιατροί δέχτηκαν απειλές αν δεχόντουσαν να κάνουν την έκτρωση. Το νοσοκομείο στο οποίο βρισκόταν η Λουσία φέρεται να της χορήγησε φαρμακευτική αγωγή που επιτάχυνε την ανάπτυξη του εμβρύου. Η τοπική κυβέρνηση της επαρχίας Τουκουμαν φαίνεται επίσης να καθυστέρησε τις διαδικασίες για την άδεια έκτρωσης.

Όταν ένα ιδιωτικό νοσοκομείο δέχτηκε να επιτελέσει την έκτρωση, η εγκυμοσύνη της Λουσία ήταν πια τόσο προχωρημένη που μια έκτρωση θα την έβαζε σε κίνδυνο.Η Λουσία γέννησε με χειρουργική διαδικασία κάτι που βρήκε αντίθετους το τοπικο αντι-φεμινιστικό κίνημα που πίεζαν για «φυσική γέννα». Το πραγματικό όνομα της Λουσία δόθηκε στην δημοσιότητα από έναν επίσκοπο σε μια διαδήλωση κατά των εκτρώσεων που έγινε έξω από το δωμάτιο της στο νοσοκομείο.

Η Λουσία γέννησε το παιδί του βιαστή της κάτι που προκάλεσε θύελα αντιδράσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Το μωρό ονομάστηκε Φαουστίνα και πέθανε μετά από 10 ημέρες. Καθολικές ενώσεις έκαναν μύνηση για ανθρωποκτονία του μωρού στους γιατρούς που επέτρεψαν στην Λουσία να μην κάνει «φυσική γέννα».

Ρωτάω την YaninaWaldhorn για τους αντιρρησίες συνείδησης. Μου λέει ότι τους θεωρεί ένα πραγματικό κίνδυνο για την εφαρμογή του νομοσχεδίου. Εϊναι όμως αισιόδοξη ότι στο τέλος με τον ακτιβισμό του κινήματος θα ξεπεράσουν και αυτό το εμπόδιο.

Η Daunesμου λέει χαρακτηριστικά ότι για μια ή ένα γιατρό και ειδικά στην ειδικότητα της γυναικολογίας, τα θέματα συνείδησης πρέπει να τα λύνει κανείς στο πανεπιστήμιο πριν αναλάβει το λειτούργημα της ιατρικής.

Εφόσον δεν υπάρχει μια νομική πρόβλεψη για την καταχρηστική επίκληση της συνείδησης, η μόνη λύση θα είναι η κινητοποίηση του φεμινιστικού κινήματος για να γίνει η έκτρωση πραγματικά προσβάσιμη και νόμιμη στην χώρα. Σε αυτό καταλήγουν και η Daunes και η Waldhorn.

Ο παράγοντας ΔΝΤ

Ερωτηματικό παραμένει τι στάση θα κρατήσει το ΔΝΤ απέναντι στο νεο αυτό νομοσχέδιο. Το Ταμείο έχει επιστρέψει στην χώρα για τα καλά μετά από την πρόσκληση των Συντηρητικών το 2018. Η σημερινή κυβέρνηση των περονιστών έχει όμως και αυτή υπογράψει ένα νέο πρόγραμμα και μια επέκταση των δανείων του Ταμείου προς την Αργεντινή, κάτι που σημαίνει πως το ΔΝΤ θα έχει λόγο για τα δημοσιονομικά του Μπουένος Άιρες τα επόμενα χρόνια.

Ρωτάω την YaninaWaldhorn αν η λιτότητα που επιβάλει το ΔΝΤ θα μπορούσε να είναι εμπόδιο. Μου απαντάει προς την πραγματικότητα οι κρυφές αμβλώσεις στις οποίες αναγκάζονται να καταφεύγουν οι πολίτες της χώρας, πέρα από το ανθρώπινο κόστος, έχουν και ένα δυσβάσταχτο οικονομικό κόστος. Οι κρυφές αμβλώσεις να κοστίζουν σχεδόν 10 φορές περισσότερο από τις νόμιμες και δωρεάν αμβλώσεις εντός του συστήματος υγείας.

Έχει δίκιο. Από κοινωνική και μακροπρόθεσμη σκοπιά το οικονομικό και κοινωνικό κόστος των παράνομων αμβλώσεων απλά υπογραμμίζει πόσο παράλογη είναι αυτή η πολιτική.

Στην χώρα μας, όμως, ξέρουμε καλά πως το ΔΝΤ δεν ενδιαφέρεται ούτε για το κοινωνικό κόστος ούτε για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις μιας πολιτικής. Το ΔΝΤ συχνά δρα με γνώμονα την εξυπηρέτηση του χρέους, την επίτευξη πρωτογεννών πλεονασμάτων και περικοπών και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι θα ενδιαφερθεί για το κόστος των παράνομων αμβλώσεων που επιβαρρύνει κυρίως τις γυναίκες της Αργεντινής και όχι τον κρατικό πορϋπολογισμό.

Τι σημαίνει η χθεσινή ψήφος για την Αργεντινή

Η ψήφιση του νομοσχεδίου για την αποποινικοποίηση της άμβλωσης είναι μια απο τις λίγες εκλογικές υποσχέσεις του περονιστή Προέδρου Alberto Fernandez που υλοποιήθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό.

Ένα χρόνο πριν παροκολουθούσα τους πανυγηρισμούς των περονιστών για την νίκη του κεντροαριστερού υποψήφιού τους στις προεδρικές εκλογές. Ήταν 10 Δεκεμβρίου 2019 και ο Fernandez μαζί με την αντιπρόεδρό του, την ισχυρή CristinaKirchner χαιρετούσαν το πλήθος. Ο ενθουσιασμός για την νίκη του ήταν τόσο μεγάλος που ο κόσμος είχε γεμίσει την λεωφόρο Ριβαδαβία, μαζί και όλους τους γειτονικούς δρόμους και λεωφόρους.

Τα σύνεφα είχαν, όμως, ήδη αρχίσει να μαζεύονται. Οι πρώτες αναφορές για έναν νέο ιό στην Κίνα έφταναν στο Μπουένος Άιρες, σε μια περίοδο όπου η χώρα βάσιζε πολλά στις εξαγωγές πρώτων υλών και τροφίμων στο Πεκίνο.

Οι περονιστές είχαν κερδίσει απέναντι στον συντηρητικό Mauricio Macri με ένα υψηλό ποσοστόεκμεταλλευόμενοι τις καταστροφικές συνέπειες των πολιτικών του ΔΝΤ. Η κυβέρνηση του Μάκρι είχε εφαρμώσει επι 4 χρόνια το ελληνικό μοντέλο στην Αργεντινή, με την εφαρμογή ενός μνημονίου λιτότητας. Το αποτελέσμα του «ελληνικού μοντέλου» ήταν παρόμοια με αυτά της Ελλάδας και η Αργεντινή «κατάφερε» με τις περικοπές να μειώσει δραματικά το ΑΕΠ της και ταυτόχρονα να διογκώσει το χρέος της.

Η νέα κυβέρνηση Fernandez είχε εκλεγεί με την υπόσχεση να επανδιαπραγματευτεί το πρόγραμμα του ΔΝΤ, αλλά η διαπραγμάτευση δεν έδωσε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Το Ταμείο ζήτησε -και φαίνεται να πήρε- μια συνέχιση της λιτότητας και των περικοπών με αντάλλαγμα μια διαγραφή χρέους η οποία αν και σημαντική ήταν πολύ χαμηλότερη από αυτό που χρειάζονταν οι Περονιστές για να ανακινήσουν την οικονομία. Στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων η επίδοση της νέας κυβέρνησης μέσα στο 2020 δεν ήταν εξαιρετική με τις γυναικοκτονίες και την αστυνομική βία να βρίσκονται σε έξαρση. Η ύφεση που ακολούθησε την πανδημία χτύπησε σκληρά τον ήδη ευάλωτο λαό της Αργεντινής.

Μέσα στο αρνητικό για αυτήν περιβάλλον η κυβέρνηση των περονιστών δεν θα μπορούσε να αντέξει μια αθέτηση των υποσχέσεων της σε ένα κίνημα τόσο μαζικό όσο το φεμινιστικό. Η ψήφιση του νόμου της δίνει σίγουρα την ανοχή αν όχι την στήριξη ενός μεγάλου μέρους του λαού της χώρας. Η αύρα όμως της χθεσινής ψηφοφορίας μπορεί εύκολα να διαλυθεί. Με ηγετικά στελέχη του κόμματος του στα ηνία της ομοσπονδιακής αστυνομίας αλλά και της αστυνομίας του Μπουένος Άιρες ο Fernandez δεν έχει καταφέρει ούτε να ελέξγει την αστυνομική βία ούτε να αποδώσει δικαιοσύνη για τις ολοένα αυξανόμενες γυναικοκτονίες.

Το σίγουρο είναι ότι το φεμινιστικό κίνημα παγίωσε την θέση του στην πολιτική ζωή της χώρας, Δεν θα ήταν υπερβολή αν μιλάγαμε για ένα από τα πιο δυναμικά φεμινιστικά κινήματα στον κόσμο αυτή την στιγμή. Ρωταώ την YaninaWaldhorn για το μέλλον του κινήματος. «Οι διάφορες μορφές βίας που ασκούνται πάνω στις γυναίκες και στα ΛΟΑΤΚΙ άτομα είναι τόσες πολλές» μου εξηγεί. «Το κίνημα θα συνεχίσει να παλεύει και για αυτές τις αδικίες». Την ρωτάω ποιο θα είναι η επόμενη μεγάλη εκστρατεία. Μου απάνταει πως αυτή θα είναι ίσως μια εκστρατεία «κατά των γυναικοκτονιών και των δολοφονιών ατόμων ΛΟΑΤΚΙ».

Κάνω την ίδια ερώτηση στην Daunes. Για εκείνη η επόμενη μάχη μπορεί να δοθεί στον διαχωρισμό εκκλησσίας-κράτους, για να σταματήσει ο έλεγχος που ασκεί η Καθολική εκκλησία «πάνω στα σώματα των ανθρώπων στην χώρα». Μιλάμε για τις επίπτωσεις που θα έχει η χθεσινή ψηφοφορία στην Λατινική Αμερική και την ρωτάω σε ποιες χώρες θα πρέπει να έχουμε στραμμένη την προσοχή μας στο άμεσο μέλλον.

Μου αναφέρει την Χιλή, όπου το φεμινιστικό κίνημα έχει αποκτήσει μια μεγάλη μαζικότητα, την Βολιβία, όπου ο Evo Morales επέστρεψε στην προεδρία θεσπίζοντας ένα υπουργείο ενάντια στην πατριαρχία, αλλά και την Νικαράγουα όπου σήμερα ο φεμινισμός διώκεται και οι ακτιβίστριες φυλακίζονται.

Την ρωτάω τι σημαίνει η χτεσινή ψηφοφορία μετά από 30 χρόνια ακτιβισμού. Μου εξηγεί πως για εκείνη το νομοσχέδιο ήταν μια στιγμή νίκης μετά χρόνια καθημερινών μαχών. Σήμερα είναι μια μέρα πανυγηρισμών αλλα αύριο επιστρέφουμε στις μικρές καθημερινές μάχες.