Όταν αποφάσισα να στηρίξω την ψήφο Αποχώρησης από την ΕΕ, στο βρετανικό δημοψήφισμα του 2016, θεωρούσα ότι πολλοί από τους αριστερούς συντρόφους μου θα έπρατταν το ίδιο. Άλλωστε, είναι μακρά η παράδοση του Ευρωσκεπτικισμού στην Βρετανική Αριστερά, η οποία προσωποποιούνταν στον Εργατικό Βουλευτή Τόνυ Μπεν, που δεν είναι πια μαζί μας δυστυχώς, στον ηγέτη των σωματείων Μπομπ Κρόου, και, συχνά στο παρελθόν υπήρξε καλά ερμηνευμένος από το Τζέρεμι Κόρμπιν. Ιστορικά είμασταν εχθρικοί στο “νεοφιλελεύθερο πρότζεκτ” και την “ιδεολογία των αγορών” της ΕΕ, που καθοδηγούνταν από μια “εκμεταλλεύτρια διεθνή καπιταλιστική τάξη”. Το νομοκεντρικό σύστημα της ΕΕ ήταν δεδομένο ότι θα μπλόκαρε κάθε μελλοντική θεμελιώδη “σοσιαλιστική” κυβερνητική πολιτική, όπως, λ.χ., την κρατική βοήθεια προς τη βιομηχανία. Και, υπήρχε και το πυρηνικό ζήτημα της Αντι-Δημοκρατικής φύσης της ΕΕ.
Ο Αριστερός Ευρωσκεπτικισμός δέχθηκε τονωτική ένεση μετά την αήθη καταστροφή της Ελλάδας από την ΕΕ, το 2015, δημιουργώντας μάλιστα τη δική του ολοκαίνουρια λέξη: Lexit. Και γι αυτό, ήταν γνήσια η έκπληξή μου όταν είδα την Αριστερά να στρεψοδικεί (με πρώτο τον Κόρμπιν) και να στρατεύεται υπέρ της παραμονής στην ΕΕ, μόλις ετέθη στο [Βρετανικό] λαό το σχετικό δίλημμα.
Πως ερμηνεύεται τέτοια μεταστροφή; Η εξήγηση που μας δόθηκε, μπερδεμένη και αμυντική, υποστήριζε ότι το Δημοψήφισμα το έκαναν οι Συντηρητικοί και θα το εκμεταλλευόταν η δεξιά και η ακροδεξιά. Αλλά, όπως είχα πει και τότε, αυτό κάνει ακόμη πιο σημαντικό και δικαιολογημένο τον αγώνα των αριστερών δημοκρατών, ώστε να κερδίσουν και πάλι τον έλεγχο, να μπουν μπροστά και να πείσουν τους συμπολίτες μας για τα οφέλη της αυτοδιάθεσης. Όπως φαίνεται, όμως, οι εντυπώσεις – αυτό που θα έμοιαζε υποστήριξη στον αντιΕΕ συντηρητικούς και το UKIP- θεωρήθηκαν πιο σημαντικές από τα θέματα αρχών. Κι ενώ η Αριστερά επιδίδονταν σε αήθη νταϊλίκια, η Δεξιά μπορούσε να ισχυρίζεται ότι προσωποποιούσε το πνεύμα ελευθερίας και δημοκρατίας του Μπρέξιτ.
Έτσι μειώθηκε η αξιοπιστία της Βρετανικής Αριστεράς, ως υπερασπίστριας της ανεξαρτησίας, λαϊκής και εθνικής, την ώρα που εκατομμύρια εργάτες εύρισκαν έκφραση και επιβεβαίωναν την δέσμευσή τους στην αυτοδιάθεση.
Αντ αυτού, η Αριστερά μπήκε στη γραμμή με τους άλλους στρατιώτες του καθεστώτος: πολυεθνικές, τράπεζες, όλα τα μεγάλα πολιτικά κόμματα, τη Βουλή των Λόρδων, δικηγόρους, εμπορικές ενώσεις και τους λομπίστες τους κλπ. Όλοι ενωμένοι να προπαγανδίζουν την παραμονή μας σε ένα εξουσιαστικό θεσμό που έχει επιβάλει λιτότητα σε εκατομμύρια εργατών στην Ευρωζώνη και που στήθηκε για να περικυκλώσει τη λήψη αποφάσεων και να την απομακρύνει από τις μάζες, σε 28 διαφορετικές χώρες. Αλλά, ασχέτως της απειλής ενός οικονομικού Αρμαγεδώνα, εκατομμύρια απλών ανθρώπων ερεύνησαν, συζήτησαν, σκέφτηκαν και 17,4 εκατομμύρια εξ αυτών ψήφισαν, σε μια εκπληκτική ανταρσία.
Πως αντέδρασε η Αριστερά στο αποτέλεσμα της μεγαλύτερης άσκησης Δημοκρατίας στη Βρετανική Ιστορία; Ενθουσιάστηκαν με την φρεσκο-πολιτικοποιημένη ατμόσφαιρα; Δυστυχώς – κι αυτή είναι η μεγαλύτερη αθλιότητα σε όλη αυτή την ιστορία προδοσίας- παραήταν πολλοί όσοι, από την αριστερά, δεν δέχθηκαν καλόπιστα την ψήφο υπέρ του Brexit. Αντιθέτως, τα έβαλαν με το εκλογικό σώμα γιατί “ψήφισε λάθος”.
Η Αριστερά μάλιστα πρωτοπόρησε στη διάδοση θεωριών συνομωσίας για τους λόγους που οδήγησαν τον κόσμο να ψηφίσει υπέρ του Μπρέξιτ, πριμοδοτώντας έναν βίαιο και ανήθικο πολιτιστικό πόλεμο κατά των ψηφοφόρων της Εξόδου. Τους πατρονάρησε, τους είπε ότι εξαπατήθηκαν εύκολα και ό,τι ήταν απληροφόρητοι. Κάποιοι σημείωσαν την απουσία επίσημων εκπαιδευτικών προσόντων, λες και για να ψηφίσεις πρέπει να δώσεις εξετάσεις. Όπως έχει γράψει και ο Τομ Μπήγουικ, πρόκειται για προσβολή σε όσους αγωνίστηκαν και αγωνίζονται, εδώ και 200 χρόνια, για την οικουμενική ψήφο.
Είχαμε επίσης μια σειρά διακεκριμένων σχολιαστών αριστερών αποχρώσεων, να επιτίθενται με άθλια σχόλια περί ηλικίας στους γηραιότερους ψηφοφόρους. Ο συγγραφέας Ιαν ΜακΙούαν, για παράδειγμα, ανακοίνωσε σε ένα συνέδριο κατά του Μπρέξιτ: “Ως το 2019, η χώρα θα είναι πιο δεκτική. Δυόμιση εκατομμύρια άνω των 18, με φρέσκο το δικαίωμα ψήφου και υποστηρικτές, κυρίως, της παραμονής, και ενάμιση εκατομμύριο γέροι, κυρίως υπέρ του Μπρέξιτ, φρέσκοι στον τάφο τους”. Δε μοιάζει και πολύ προοδευτική, για την φιλελεύθερη Αριστερά, η αναμονή του θανάτου των πολιτικών αντιπάλων.
Ακόμη και πριν την ψήφο, οι αριστεροί σχολιαστές των εφημερίδων δεν είχαν κανένα πρόβλημα να χρησιμοποιούν απάνθρωπες αναλογίες, για να περιγράψουν όσους σκέφτονταν να ψηφίσουν Μπρέξιτ. Ο Νικ Κοέν, έγραφε για “ένα αμόρφωτο κίνημα φωνακλάδων με περιορισμένους ορίζοντες .. που ήταν σαν να έχουν εκραγεί οι υπόνομοι”. Μάλιστα, η Αριστερά βρήκε ένα αρκούντως απανθρωπιστικό επίθετο για να γελοιοποιήσει τους λευκούς, γηραιότερους ψηφοφόρους του Μπρέξιτ: τους ονόμασε Ζαμπόν [Gammon στο πρωτότυπο – χοιρινό αλλαντικό].
Πιο πρόσφατα, η Αριστερά κατασκεύασε τα περί ρατσιστικής ψήφου του Μπρέξιτ, που χρησιμοποιήθηκε για να απορρίψει τις λαϊκές ενστάσεις σε σχέση με τη μετανάστευση. Αν και προσωπικά είμαι υπέρ της μετανάστευσης, πιστεύω ότι όλες οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται δημοκρατικά και προαπαιτούμενο για αυτό είναι ένα έθνος να ελέγχει τα σύνορά του. Όμως, ο νόμος περί ελευθερίας της μετακίνησης της ΕΕ [freedom of movement], υποσκάπτει τη δυνατότητά μας να συζητήσουμε για το θέμα, παρότι πολλοί συνδικαλιστές ανησυχούν ότι ο νόμος αυτός χρησιμοποιείται για να ρίξει τα μεροκάματα και να μειώσει τα ασφαλιστικά δικαιώματα των βρετανών εργατών, ασχέτως φυλετικής, εθνικής ή θρησκευτικής προέλευσης. Προβολή τέτοιων θεμάτων δε σημαίνει οπισθοδρόμηση και ξενοφοβία.
Η κατηγορία ότι η ψήφος για την έξοδο είναι ρατσιστική δεν είναι παρά μια συκοφαντία, αφού η στάση του βρετανικού λαού απέναντι στη μετανάστευση είναι κατά πλειοψηφία θετική. Κι όμως, ένας σημαντικός αριστερός σχολιαστής, ο Πωλ Μέησον, μιλά για περιοχές που κυριαρχούν οι Εργατικοί, όπου “η ξενοφοβία της εργατικής τάξης κατοικεδρεύει” και παροτρύνει τους Εργατικούς να δημιουργήσουν μια αφήγηση “για την αντίσταση στο Μπρέξιτ, το οποίο είναι σχέδιο της ρατσιστικής και ξενοφοβικής δεξιάς”.
Να ξεγράφεις τα μέλη της εργατικής τάξης ως φανατισμένους μισαλλόδοξους, δεν είναι απλώς προσβλητική λάσπη: τους τοποθετείς απέναντι, ως εχθρούς της Αριστεράς. Η συγκεκριμένη προσέγγιση έχει μετατραπεί σε κινδυνολογία κατά όσων ψήφισαν Μπρέξιτ, με μακάβρια σενάρια περί φαινομένων αντίστοιχων των ναζί του ’30. Νωρίτερα φέτος, η Τζούλυ Γουάρντ, ευρωβουλευτής των Εργατικών, έγραψε στο τουίτερ ότι το Μπρεξιτ “είναι ένα φασιστικό, δεξιό πραξικόπημα”. Έτσι, απονομιμοποιεί τους ψηφοφόρους υπέρ του Μπρέξιτ, που, άρα, δεν αξίζει να συζητείς μαζί τους, και ανοίγει την πόρτα στην περιθωριοποίηση εκατομμυρίων ανθρώπων λόγω της καλόπιστης και νόμιμης συμμετοχής τους στο Δημοψήφισμα.
Αυτή η αφήγηση ξεχνά, επίσης, ότι το ένα τρίτο των εθνικών μειονοτήτων ψήφισε υπέρ της Εξόδου από την ΕΕ, κάτι που ερμηνεύεται, σε ένα βαθμό, από τους μεροληπτικούς ευρωνόμους περί μετακίνησης, που πιέζουν σε θέματα μετανάστευσης τις χώρες εκτός Ένωσης. Δυστυχώς, η μοντέρνα Αριστερά, απασχολημένη με τις πολιτικές ταυτότητας αντί να πλησιάζει τον κόσμο ως ισότιμους σκεπτόμενους πολίτες, αντέδρασε λες και οι μη λευκοί είναι μια αδιαχώριστη μάζα. Αυτοί, από τις εθνικές μειονότητες, που απορρίπτουν την ΕΕ, είναι οι ίδιοι που κακοποιούνται ως “Μπαρμπαθωμάδες”, “καρύδες” και άλλα ρατσιστικά.
Γιατί η Βρετανική Αριστερά έκανε τόσα καταστροφικά λάθη στη συζήτηση για το Μπρέξιτ; Όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε πει το “Δεν Υπάρχει Εναλλακτική” [There is no alternative] στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, υποστηρίζοντας ότι η οικονομία των αγορών είναι το μόνο σύστημα που αποδίδει, έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα για ένα μετα-Ιδεολογικό είδος πολιτικής, το οποίο ξερίζωσε την καρδιά της αντιπολίτευσης, απέναντι στο status quo, η οποία να στηρίζεται σε αρχές. Η κατάληξη ήταν μια τεχνοκρατική εξουσία, στην οποία οι πολιτικές αξίες αντικαταστάθηκαν από μανατζεριλίκια. Αν “Δεν Υπάρχει Εναλλακτική”, τότε τι ρόλο μπορεί να παίξει η Αριστερά κι η σοσιαλδημοκρατία; Το μεγαλύτερο κομμάτι της Αριστεράς αποφάσισε ότι ο μόνος τρόπος να αγωνιστεί για τα δικαιώματα των Εργατών ή την κοινωνική Αλλαγή ήταν αποδεχόμενη το πατρονάρισμα του Βρετανικού κράτους ή των θεσμών της ΕΕ.
Και ίσως εδώ εντοπίζεται η αιτία της δειλίας της Αριστεράς να αλλάξει, καθώς μια τέτοια αλλαγή θα διακινδύνευε τις θεσμικές διευθετήσεις, με τις οποίες νοιώθει μια χαρά. Σίγουρα πάντως επηρέασε τη στάση της έναντι του Μπρέξιτ. Όπως είπε πρόσφατα, σε συνέντευξή του, ο πρώην βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Κώστας Λαπαβίτσας, “Δυστυχώς, η αριστερά σε αυτή τη χώρα [τη Βρετανία] ανησυχεί για το είδος της ριζοσπαστικής αλλαγής που συνεπάγεται το Μπρεξιτ … Πάρα πολλοί θεωρούν ό,τι το πλαίσιο της ΕΕ είναι κατά κάποιο τρόπο αναπόφευκτο. Όλη η συζήτηση είναι πια πως να το διορθώσουμε, να το μπαλώσουμε ή να το βελτιώσουμε”.
Η τεχνοκρατική, αμυντική στροφή, σημαίνει επίσης ότι πολλοί πολιτικοποιημένοι αριστεροί επικεντρώνονται στην άσκηση πίεσης [lobbying] αντί να κινητοποιούν τους εργάτες. Ως αποτέλεσμα, σπανίως συναντούν ανθρώπους έξω από τα συγκεκριμένα επαγγελματικά δίκτυα – και γι’ αυτό η ψήφος στο Μπρεξιτ τους σόκαρε. Όπως λέει ο ιστορικός του πολιτισμού Ρόμπερτ Κολς “Για πρώτη φορά, σε εκατό χρόνια, οι Εργατικοί αντιμετωπίζουν τους ψηφοφόρους μιας εργατικής τάξης που δεν την καταλαβαίνουν και δεν την γνωρίζουν. Είναι πάρα πολλοί οι Εργατικοί βουλευτές που μιλούν για την εργατική τάξη λες και έχει ανάγκη από κοινωνικούς λειτουργούς κι όχι από εκπροσώπους”.
Δεκαετίες αυτής της, από πάνω προς τα κάτω, τεχνοκρατικής, κοινωνιολογικής προσέγγισης, έχουν υποσκάψει το ηθικό των πολιτών. Μετά από χρόνια που άκουγαν από τους “καλύτερούς τους” πως πρέπει να ζουν, η ψήφος για το Μπρέξιτ ήταν το σημείο καμπής, όταν οι άνθρωποι επαναστάτησαν και ανακάλυψαν και πάλι τη δύναμή τους. Το χαρακτηριστικό σλόγκαν της καμπάνιας για την έξοδο – “Πάρτε πίσω τον έλεγχο!”- βρήκε στόχο. Κι ακόμη περισσότερο, επαναζωοδότησε τις ενστικτώδεις αρχές της αριστερής πολιτικής: στήριξη της λαϊκής ανεξαρτησίας, της συνολικής δημοκρατίας και της αυτοδιάθεσης.
Αυτό εδώ το κείμενο αποτελεί μια έκκληση στην Αριστερά σε όλη την Ευρώπη, και σε πολλούς Ευρωβουλευτές, να αποφύγουν να κάνουν το Βρετανικό σφάλμα, θεωρώντας τη λαϊκή θέληση για αυτοδιάθεση και ελευθερία ως δεξιά στροφή. Οι ευρωπαϊκές αξίες (σε αντιδιαστολή με τις αξίες της ΕΕ) που μας παραδόθηκαν από τους μεγάλους φιλοσόφους του Διαφωτισμού, γέννησαν τις θεμελιώδεις αρχές των εθνικών κρατών: Δημοκρατία, Ισότητα, Ελευθερία. Η συκοφάντηση της σύγχρονης ανάδυσής τους, πως δήθεν αποτελούν μονόδρομο προς τον εθνικισμό ή τον τοπικιστικό λαϊκισμό, σημαίνει, για την Αριστερά, μιαν ακόμη χαμένη ευκαιρία να ηγηθεί και να διαμορφώσει αυτό το νέο, πιθανότατα συναρπαστικό, πολιτικό κεφάλαιο, κατά το οποίο οι μάζες μπήκαν και πάλι στο ιστορικό προσκήνιο.
Απόδοση στα ελληνικά: Λαμπρινή Θωμά