Εδώ και δύο μήνες η Ελλάδα διαθέτει το πρώτο ανοιχτό κέντρο προσωρινής φιλοξενίας, το οποίο χρησιμοποιείται από τους πρόσφυγες που φτάνουν από τα νησιά του Αιγαίου σαν ένας ενδιάμεσος σταθμός πριν ξεκινήσουν το δύσκολο ταξίδι τους μέσα από τα Βαλκάνια με στόχο την κεντρική Ευρώπη. Τραυματίες πολέμου, μωρά, ηλικιωμένοι και μονογονεϊκές οικογένειες, έχουν ξαποστάσει για λίγο μέσα στους μικρούς λευκούς οικίσκους. Η τοπική κοινωνία με δωρεές αλλά και την παρουσία της μέσω εθελοντών, δείχνει να ανακτά την εμπιστοσύνη της απέναντι στον ξένο
Συνέντευξη στη Χρύσα Βίλκενς
Η υπεύθυνη λειτουργίας του Ελαιώνα Ανθή Καραγγελή -κοινωνιολόγος, νηπιαγωγός, ακτιβίστρια-, εξηγεί τη λειτουργία του κέντρου και τους παράγοντες που συμβάλλουν σε μία διαφορετική αντιμετώπιση του προσφυγικού.
Το κέντρο ξεκίνησε τη λειτουργία του στα μέσα του Αυγούστου. Πόσοι άνθρωποι έχουν φιλοξενηθεί από τότε έως σήμερα και ποια είναι η πληρότητα του κέντρου αυτή τη στιγμή;
Στο χώρο φιλοξενούνται αυτή τη στιγμή [16 Οκτωβρίου] 420 άνθρωποι, αλλά αυτό είναι κάτι το οποίο αλλάζει συνεχώς. Αυτό είναι και το χαρακτηριστικό στον Ελαιώνα. Ότι υπάρχει αρκετά μεγάλη εναλλαγή του πληθυσμού, ακριβώς λόγω του ιδιαίτερου χαρακτηριστικού ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν θέλουν να παραμείνουν στην Ελλάδα. Έρχονται από τα νησιά, παίρνουν μία ανάσα, οργανώνουν το ταξίδι τους και θέλουν να φύγουν. Από τις 16 Αυγούστου έως σήμερα έχουν φιλοξενηθεί πάνω από 8000 πρόσφυγες. Πρόκειται κυρίως για ανθρώπους από το Αφγανιστάν και τη Συρία, όπως επίσης και κάποιες οικογένειες Ιρανών.
Στόχος των προσφύγων είναι να φτάσουν στα σύνορα με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) και από εκεί στην κεντρική Ευρώπη. Πόσες ημέρες μένουν κατά μέσο στον Ελαιώνα;
Δύο με τρεις μέρες. Έρχονται κυρίως οικογένειες εδώ στον Ελαιώνα με αρκετά παιδιά, αρκετά μωρά. Και μόνοι άνδρες κατά κύριο λόγο, αλλά και αρκετές μονογονεϊκές οικογένειες δηλ. συνήθως μητέρες με δύο ή τρία παιδιά που μας εξηγούν ότι έχει σκοτωθεί ο πατέρας της οικογένειας και αναγκάζονται να ταξιδέψουν μόνες. Στο κέντρο όσοι μένουν διαθέτουν το υπηρεσιακό τους σημείωμα που δηλώνει πως έχουν ταυτοποιηθεί. Μπορούν να παραμένουν έως την λήξη του υπηρεσιακού τους σημειώματος, εκτός κι αν αποφασίσουν να μπουν στην διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης ή της υποβολής αιτήματος ασύλου.
Όπως είπατε, συναντάτε πλέον συχνά γυναίκες μόνες που ταξιδεύουν μαζί με τα παιδιά τους. Σε τι κατάσταση είναι οι γυναίκες αυτές όταν έρχονται στον Ελαιώνα?
Επιφανειακά αυτό που βλέπεις σαν πρώτη εικόνα είναι πολύ δυνατές γυναίκες. Νιώθουν όμως απίστευτα την ανάγκη να επικοινωνήσουν και να τις προσεγγίσεις λίγο παραπάνω, ειδικά τα απογεύματα στον παιδότοπο εκεί που αρχίζουν να ξεχνιούνται. Μιλάνε μεταξύ τους, σιγά -σιγά ανοίγονται και αυτό που έχουν πραγματικά ανάγκη είναι να κλάψουν. Κάτι που με είχε συγκλονίσει ήταν όταν ρώτησα μία γυναίκα από τη Συρία που ταξίδευε μόνης της πως πήρε την απόφαση με τρία παιδιά, ενός έτους, δύο και εφτά χρονών να φύγει. Μου λέει ότι δεν είχε άλλη επιλογή. Ότι είναι σαν να μένεις στον τρίτο όροφο μίας πολυκατοικίας και να πιάνει φωτιά το σπίτι σου. Αν μείνεις μέσα ξέρεις ότι θα καείς σίγουρα. Η μόνη επιλογή σου είναι να πέσεις από τον τρίτο όροφο και ας ξέρεις ότι υπάρχει η πιθανότητα να σκοτωθείς.
Υπήρξε μία απόφαση του ελεγκτικού συνεδρίου που έκρινε ως μη σύννομη τη διαδικασία απευθείας ανάθεσης των δαπανών για την αντιμετώπιση των πρώτων αναγκών των παράτυπα εισερχόμενων με αποτέλεσμα να σταματήσει η σίτιση σε κάποιες δομές, σύμφωνα τουλάχιστον με δημοσιεύματα του τύπου. Πως εξασφαλίζεται η σίτιση στον Ελαιώνα;
Οι άνθρωποι σιτίζονται πρωί, μεσημέρι και βράδυ. Το πρωί και το μεσημέρι το γεύμα προσφέρει το Ναυτικό και το βράδυ έχουμε μία συνεργασία με την ΜΚΟ Nόστος που από τις πρώτες ύλες που φέρνουν αλληλέγγυοι μαγειρεύουν και μας ετοιμάζουν το φαγητό σε ατομικές συσκευασίες. Και το κάνουμε και για λόγους ασφάλειας. Φανταστείτε να έπρεπε να μαγειρεύει καθένας από αυτούς, τους κινδύνους αλλά και την ταλαιπωρία πολύ περισσότερο.
Η σίτιση σε όλες τις δομές συνεχίζεται κανονικά. Νομίζω μιλάτε κέντρα κλειστού τύπου όσον αφορά την απόφαση του ελεγκτικού συνεδρίου. Ούτως ή άλλως αυτή τη στιγμή το φαγητό στους ανοιχτούς χώρους φιλοξενίας που έχουν δημιουργηθεί το τελευταίο διάστημα για να καλύψουν τις έκτακτες ανάγκες που δημιουργήθηκαν, τις καλύπτει το Ναυτικό. Στο χώρο φιλοξενίας στο Ολυμπιακό Γυμναστήριο στο Γαλάτσι συγκεκριμένα τις καλύπτει η Αεροπορία σε συνεργασία με το Ναυτικό. Το ίδιο και στο Ελληνικό. Οπότε καταλαβαίνεται ότι είναι καθαρά κρατικός φορέας εκείνος που έχει αναλάβει το θέμα. Η σίτιση δεν γίνεται με χρήματα της Ε.Ε ούτως ή άλλως λόγω των προβλημάτων που υπάρχουν και γενικότερα μίας δυσκολίας με την Ε.Ε και τη διαχείριση των κονδυλίων, που έπρεπε να είχαν διεκδικηθεί και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις και δεν είχε γίνει, για την πρώτη υποδοχή. Η σίτιση προσφέρεται κανονικά. Αυτό που μπορώ να σας πω εγώ με βεβαιότητα είναι ότι δεν έμεινε κανένας άνθρωπος νηστικός ούτε μία μέρα.
Πριν από τρία χρόνια μαζί με άλλους αλληλέγγυους είχατε αφιερωθεί με μεγάλο ζήλο στην πρώτη απόπειρα ανοιχτού χώρου φιλοξενίας στο ΠΙΚΠΑ της Μυτιλήνης. Μάλιστα είχε ξεκινήσει σε μία χρονική περίοδο ήταν μία πολιτική της καταστολής και της κράτησης. Πόσο χρήσιμες σας είναι σήμερα αυτές οι εμπειρίες;
O Ελαιώνας είναι το πρώτο ανοιχτό κέντρο προσωρινής φιλοξενίας υπό την κρατική αιγίδα και με υπουργική υπογραφή. Οι εμπειρίες από το ΠΙΚΠΑ είναι πολύτιμες. Ήταν η πρώτη απόπειρα και μία προσπάθεια την οποία πίστευα και εγώ προσωπικά. Ήταν ένας στόχος προσωπικός το να δεις τους ανθρώπους ελεύθερους και πραγματικά να δείξεις ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι μία απειλή. Γιατί μόνο έτσι μπορεί να επικοινωνήθει με την υπόλοιπη κοινωνία. Και πραγματικά χαίρομαι γιατί βλέπω τους ανθρώπους εδώ στη γειτονιά και όχι μόνο, να εκφράζουν έμπρακτα την αλληλεγγύη τους και με τις πρώτες ύλες που φέρουν αλλά και με τη διαρκή παρουσία τους στο χώρο. Είτε γιατί θέλουν να προσφέρουν εθελοντική εργασία είτε γιατί θέλουν να έρθουν να παίξουν, να έρθουν σε επαφή και είναι πολύ όμορφο. Είναι κάτι το οποίο δεν μπορείς να περιγράψεις με λόγια ούτε καν να δημιουργήσεις την εικόνα για να την φανταστεί ο άλλος. Είναι συναισθήματα εκείνη την ώρα.
Πως ακριβώς εκφράζεται αυτή η αλληλεγγύη;
Έρχονται από την γειτονιά αλλά και από άλλες περιοχές και ρωτάνε τι ώρα μπορούν να έρθουν για να παίξουν με τα παιδιά. Φέρνουν τα παιδιά τους, φέρνουν και τα παιχνίδια τους που τα αφήνουν μετά εδώ. Είναι πολύ ωραίες εικόνες. Μία μέρα πέρασε ένας πατέρας με τα δύο παιδάκια του. Ήταν αρκετά πρωί. Πήγαινε το παιδί στο σχολείο και κατέβηκε από το αυτοκίνητο και μου λέει χαρακτηριστικά: “Μπορώ να μπω ένα λεπτό; Με έχει «φάει», είδε στην τηλεόραση και θέλει να δώσει το κρουασάν του σε ένα παιδάκι!” Ήταν τόσο αυθόρμητο. Οπότε καταλαβαίνετε ότι κάτι αλλάζει.
Η ελληνική κοινωνία είναι μία κοινωνία που είχε βομβαρδιστεί χρόνια με τις πολιτικές του φόβου της ξενοφοβίας , των στερεοτύπων, αλλά δείχνει να αλλάζει με γρήγορους ρυθμούς. Και νομίζω ότι ακριβώς αυτό χρειαζόμαστε , να εμπιστευτούμε τους ανθρώπους περισσότερο. Έσπασε το δόγμα του «να τους κάνουμε τον βίο αβίωτο», το οποίο προξενεί φόβο όχι μόνο στους μετανάστες και πρόσφυγες, αλλά και στην κοινωνία ολόκληρη. Ενώ τώρα ενεργοποιούνται άλλα αντανακλαστικά, της ανθρωπιάς, της αλληλεγγύης, της προσφοράς.
Τι ήταν καθοριστικό κατά τη γνώμη σας για αυτήν την αλλαγή;
Έχω την αίσθηση ότι είναι αρκετοί παράγοντες μαζί. Είναι πολύ σημαντικό όμως να υπάρχει μία κεντρική πολιτική στη διαχείριση του προσφυγικού και του μεταναστευτικού που να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Γιατί στην ουσία αυτό είναι: σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να δείχνεις εμπιστοσύνη στους ανθρώπους και να μην επικρατεί η λογική του “περισσεύουν άνθρωποι”.
Από τη στιγμή που φαίνεται ότι υπάρχει μία θετική πολιτική ανταπόκριση, έχω την αίσθηση ότι τα πράγματα αλλάζουν. Είναι πολλοί παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτήν την αλλαγή. Ανάμεσα σε αυτούς και οι οργανωμένες πρωτοβουλίες στο να καλύπτονται οι βασικές ανάγκες των ανθρώπων αυτών.
Ποιο είναι το βασικότερο πρόβλημα σας αυτή τη στιγμή στο κέντρο;
H πιο δύσκολη στιγμή και γενικότερα κάτι που θα ονόμασα «πρόβλημα» στον καταυλισμό, είναι οι στιγμές που χαιρετάμε τις οικογένειες που είχαμε υποδεχτεί μία – δύο ημέρες πριν. Φεύγουν χαρούμενες, ευχαριστημένες, έχουν διάθεση να σε αγκαλιάσουν, και είσαι αναγκασμένος πολλές φορές να τους χαιρετίσεις και να κουνάς το χέρι γνωρίζοντας-και ειδικά τις ημέρες εκείνες που η Ουγγαρία πήρε την απόφαση για αληθινά πυρά εναντίον των προσφύγων- και ξέρεις ότι έχουν έναν πολύ δύσκολο δρόμο μπροστά τους.
Λειτουργικά δεν έχουμε κάποιο πρόβλημα, αντίθετα έχουμε ενθουσιαστεί πάρα πολύ γιατί προσπαθούμε να επικοινωνούμε καθημερινά με τους ανθρώπους, να τους εμπλέκουμε σε καθημερινές λειτουργίες, όπως γίνονταν και στο ΠΙΚΠΑ. Να είναι υπεύθυνοι για την καθαριότητα του χώρου όπως επίσης και στην διασφάλιση μίας τάξης σε διάφορες εκδηλώσεις που κάνουμε. Έχει μία δυσκολία η διαρκής εναλλαγή του πληθυσμού, αλλά είναι και πολύ ευχάριστο ταυτόχρονα.
Ποίος είναι ο στόχος από εδώ και πέρα δεδομένου ότι οι αφίξεις προσφύγων εξακολουθούν να είναι πολύ μεγάλες και πλησιάζει επίσης ο χειμώνας? Πως προετοιμάζεστε στον Ελαιώνα για την έλευση του χειμώνα;
Στόχος είναι να ανοίξουν και άλλες δομές σαν και αυτή. Δομές ανοιχτής φιλοξενίας, και έχω την αίσθηση ότι στόχος είναι να κατανοήσουν πλέον και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες αυτό που η Ελλάδα, το αντιμετωπίζει χρόνια τώρα, αλλά πλέον φαίνεται ότι είναι πιο ώριμη και το δείχνει λόγω της τεράστιας αλληλεγγύης που επιδεικνύει. Αντιλαμβάνεται ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι πραγματικά πρόσφυγες οι οποίοι χρειάζονται τη βοήθεια μας. Ότι δεν είναι απειλή. Άρα θα έλεγα να λειτουργήσει ως παράδειγμα και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές κοινωνίες.
Ξέρουμε πως έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα χειμώνα με αυξημένες ανάγκες. Οι οικίσκοι διαθέτουν κλιματισμό που θα μπορεί να εξασφαλίσει ένα ζεστό περιβάλλον και ετοιμαζόμαστε κάνοντας τις αναγκαίες παρεμβάσεις στον εξωτερικό χώρο, για τη διευκόλυνση της καθημερινότητας.
Ποιες προετοιμασίες έχουν γίνει σε περίπτωση που εγκλωβιστούν εδώ πρόσφυγες αν μία μετά την άλλη οι χώρες κλείσουν τα σύνορα;
Δεν θα θέλαμε σε καμία περίπτωση να δούμε ανθρώπους να εγκλωβίζονται στην Ελλάδα. Όπως και ο ίδιος ο υπουργός έχει τονίσει δεν θα μετατρέψουμε την Ελλάδα σε μια χώρα- στρατόπεδο συγκέντρωσης προσφύγων. Η Ευρώπη, πάντοτε πάνω στη βάση των αρχών και των αξιών που η ίδια έχει θέσει, οφείλει να βοηθήσει την Ελλάδα σε αυτό. Στις προθέσεις του υπουργείου είναι η δημιουργία ξενώνων και νέων χώρων φιλοξενίας, στο βαθμό που προχωρά η μετεγκατάσταση των προσφύγων. Το τελευταίο διάστημα νομίζω πως φάνηκε η θέληση και διάθεση για αποτελεσματικές παρεμβάσεις, ώστε οι άνθρωποι να μην κοιμούνται στην πλατεία. Όπως και ο ίδιος ο Ύπατος Αρμοστής τόνισε η Ελλάδα δε μπορεί μόνη της. Το ζήτημα απαιτεί τη συνεργασία όλων.
Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε αλλά η διαχείριση της κρίσης δεν είναι ζήτημα ελληνικό, είναι ζήτημα ευρωπαϊκό.
Πόσο σημαντικές είναι οι δωρεές και οι εθελοντές για τη λειτουργία του Ελαιώνα;
Είναι ένα ζήτημα για το οποίο πραγματικά αντιμετωπίζω μια ευχάριστη αλλά μεγάλη δυσκολία… Ο,τι και να πω θα είναι λίγο!
Φυσικά οι επώνυμες δωρεές που γίνονται αλλά κυρίως ο απλός ανώνυμος κόσμος είναι αυτός που συμβάλλει, που ενισχύει το να γίνει πραγματικότητα αυτό που παραπάνω σας περιέγραψα. Ο Ελαιώνας είναι ο κόσμος με την προσφορά του.
Είναι οι ομάδες εθελοντών που προσφέρουν το χρόνο και την ενέργεια τους.
Είναι η επισφράγιση της ανθρωπιάς και μια αυθόρμητη πράξη αλληλεγγύης.
Ένας από τους στόχους της κυβέρνησης είναι να πείσει τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ότι και οι πρόσφυγες που έρχονται από το Αφγανιστάν πρέπει να συμπεριληφθούν στα προγράμματα μετεγκατάστασης προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Εσάς ποια είναι η εμπειρία σας με πρόσφυγες από το Αφγανιστάν στον Ελαιώνα;
Η εμπειρία μας από τους ανθρώπους που έρχονται από το Αφγανιστάν, βεβαιώνει αυτό που η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να επικοινωνήσει με τους Ευρωπαίους εταίρους μας. Το αυτονόητο… Άνθρωποι που εκτός από τις μνήμες πολέμου κουβαλούν στο σώμα τους και τα σημάδια του. Ακόμη και μικρά παιδιά έχουν σημάδια από χτυπήματα και ίχνη βασανισμού. Έφηβοι με χαραγμένα χέρια και πρόσωπα, γυναίκες με ουλές από καψίματα, άνδρες με σημάδια από σφαίρες, άνθρωποι με χαρακιές στην πλάτη… Θα μπορούσα να σας απαριθμήσω πάρα πολλά. Ο κατάλογος είναι μεγάλος, όσοι και οι άνθρωποι που πέρασαν από εδώ. Δυσκολεύονται να μιλήσουν για αυτά. Θέλουν να τα ξεχάσουν και να ζήσουν μια ζωή όσο γίνεται κανονική. Έχουν δει αποκεφαλισμούς, έχουν βγει ζωντανοί από ασύλληπτες καταστάσεις. Πριν λίγες μέρες βομβαρδίστηκε ένα νοσοκομείο στο Αφγανιστάν, σκοτώθηκαν άνθρωποι. Μόνο κάποιος που δεν θέλει να δει την πραγματικότητα μπορεί να μιλά για οικονομικούς μετανάστες κι όχι πρόσφυγες , από μια περιοχή που σαράντα σχεδόν χρόνια ζει σε συνθήκες πολέμου. Γιατί το αυτονόητο θα πρέπει να τίθεται σε διαπραγμάτευση?
Τι πιστεύετε για τα δημοσιεύματα που υποστηρίζουν ότι η Γερμανία είναι έτοιμη να μειώσει τις οικονομικές της απαιτήσεις από την Ελλάδα στην περίπτωση που η Αθήνα δεχθεί να παραμείνουν στη χώρα περισσότεροι πρόσφυγες;
Θα ξαναπώ πως σε αυτή την κρίση η απάντηση είναι ζήτημα ευρωπαϊκό, όχι ελληνικό. Μόνο μέσα από όρους συνεργασίας και αμοιβαίας κατανόησης μπορεί να επέλθει ορθή διαχείριση. Κάποια πρώτα βήματα γίνονται από την πλευρά της Ευρώπης και της Γερμανίας. Περιμένουμε μια δυναμική και ουσιαστική συνέχεια. Δε θεωρώ πως μόνο η χαλάρωση των μέτρων – που ούτως ή άλλως έχουν τον αντίκτυπο που όλοι γνωρίζουμε στην ελληνική κοινωνία- είναι λύση. Σίγουρα είναι μια πρώτη εκδήλωση καλής θέλησης όμως. Το τι ακριβώς και το πως μένει να το δούμε.
ΙNFOBOX
Το ανοιχτό κέντρο φιλοξενίας στον Ελαιώνα ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 16 Αυγούστου. Έχει χωρητικότητα 700-720 άτομα. Αποτελείται από 92 οικίσκους. Σε κάθε έναν από τους οικίσκους μπορούν να μείνουν 8 άτομα σε τέσσερις διπλές κουκέτες. Στο χώρο μπορούν να μείνουν πρόσφυγες με την επίδειξη του υπηρεσιακού τους σημειώματος, το οποίο τους επιτρέπει συνήθως να παραμείνουν 30 ημέρες στην Ελλάδα. Το κέντρο είναι διαχωρισμένο σε τρείς τομείς. Έναν τομέα για ευάλωτες ομάδες όπως οι μονογονεϊκες ή οικογένειες με πολύ μικρά παιδιά. Ο δεύτερος τομέας αποτελείται από οικογένειες με μεγαλύτερα παιδιά και ηλικιωμένους. Ο τρίτος τομέας εξυπηρετεί κυρίως εκείνους που ταξιδεύουν μόνοι τους. Οι φιλοξενούμενοι δεν βρίσκονται σε καθεστώς κράτησης. Έχουν ελεύθερη είσοδο και έξοδο από τον χώρο, από τις οχτώ το πρωί μέχρι τις δέκα το βράδυ. Δεκάδες φορείς από την Ύπατη Αρμοστεία έως το ΚΕΕΛΠΝΟ και τη Δημοτική Αστυνομία δραστηριοποιούνται στο χώρο. Εκτός από τον Ελαιώνα, σαν λύση ανάγκης χρησιμοποιούνται προς το παρόν δύο ολυμπιακές εγκαταστάσεις για την προσωρινή φιλοξενία των προσφύγων. Το γήπεδο Χόκεϋ στο Ελληνικό με χωρητικότητα 500 ατόμων και το Κλειστό Ολυμπιακό Γυμναστήριο στο Γαλάτσι με χωρητικότητα 1000 ατόμων.