Του Χαράλαμπου Κουρουνδή, Διδάκτορα Νομικής ΑΠΘ, μέλους ΔΣ Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης

Η συνταγματική όψη της απαγόρευσης κυκλοφορίας

Η Υπουργική Απόφαση που εκδόθηκε από τους υπουργούς Προστασίας του πολίτη, Υγείας και Εσωτερικών (ΦΕΚ 986, τ. Β΄) με βάση το άρθρο 68 παρ. 3 της από 20.03.2020 Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου επικαλείται «το άρθρο 5 του Συντάγματος, ιδίως δε την ερμηνευτική δήλωση αυτού» και ορίζει στο πρώτο άρθρο της ότι «επιβάλλεται ως μέτρο πρόληψης και για το απολύτως αναγκαίο χρονικό διάστημα, περιορισμός της κυκλοφορίας των πολιτών εν όλω στην Επικράτεια» (παρ. 1). Η δεύτερη παράγραφος του πρώτου άρθρου θέτει οκτώ περιοριστικά αναφερόμενες εξαιρέσεις αυτού του περιορισμού. Η προσωπική ελευθερία σύμφωνα με το άρθρο 5 είναι απαραβίαστη με την επιφύλαξη επιβολής νομοθετικών περιορισμών, η δε επιβολή ατομικών διοικητικών μέτρων που περιορίζουν την ελευθερία κίνησης επιτρέπεται για τη λήψη μέτρων που επιβάλλονται για την προστασία της δημόσιας υγείας ή ασθενών.

Με αυτά τα δεδομένα, ο καθολικός περιορισμός της κυκλοφορίας που προβλέπει η υπουργική απόφαση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει συνταγματικό έρεισμα. Μια συνταγματική ελευθερία μπορεί προφανώς να ρυθμιστεί και να περιοριστεί με νόμο, δεν μπορεί όμως να εξουθενωθεί. Δεν είναι δυνατόν, με απλά λόγια, ο νόμος να αλλάξει τη σχέση ανάμεσα στην (συνταγματική) ελευθερία και την απαγόρευση μετατρέποντας την πρώτη σε εξαίρεση και τη δεύτερη σε κανόνα. Αυτό ακριβώς όμως κάνει η υπουργική απόφαση θέτοντας ως κανόνα τον περιορισμό της κυκλοφορίας και προβλέποντας απλώς εξαιρέσεις επ’ αυτού. Η επιβολή του συγκεκριμένου περιορισμού δεν μπορεί πολλώ δε μάλλον να στηριχτεί στην πρόβλεψη για την κατ’ εξαίρεση δυνατότητα λήψης ατομικών διοικητικών μέτρων, ακριβώς επειδή ο περιορισμός κυκλοφορίας είναι καθολικός και όχι εξατομικευμένος. Ούτε βέβαια αυτός ο γενικός περιορισμός είναι δυνατό να στηριχθεί, όπως λέγεται, στην προστασία της αξίας του ανθρώπου μέσω της αναγωγής της σε υπερσυνταγματική αρχή.

Η αιτιολόγηση του μέτρου από τον πρωθυπουργό στο διάγγελμά του την Κυριακή ήταν επίσης εξαιρετικά προβληματική. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επικαλέστηκε την ανάγκη κρατικής παρέμβασης «όταν η άσκηση της ατομικής ελευθερίας υπερβαίνει τον συνταγματικό της σκοπό και απειλεί την κοινωνία». Είναι μάλλον πρωτοφανές κάποιος φιλελεύθερος πολιτικός να δηλώνει ότι η ατομική ελευθερία έχει σκοπό και δεν αποτελεί αυταξία. Από συνταγματική άποψη πάντως, το επιχείρημα είναι ιδιαίτερα ασθενές, καθώς η ατομική ελευθερία δεν έχει ορισμένο συνταγματικό σκοπό όπως άλλα δικαιώματα που κατοχυρώνει το Σύνταγμα, όπως λόγου χάρη το δικαίωμα της απεργίας. Η φρασεολογία, που χρησιμοποίησε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, παραπέμπει στην καταχρηστική άσκηση δικαιώματος η οποία όντως προβλέπεται στο άρθρο 25 παρ. 3 του Συντάγματος. Η αναφορά στη συγκεκριμένη ρήτρα δεν μπορεί όμως να δικαιολογήσει την επιβολή ενός προληπτικού καθολικού περιορισμού, είτε της ελευθερίας κίνησης είτε οποιουδήποτε δικαιώματος. Η εν λόγω αναφορά γίνεται ακόμα πιο προβληματική αν συνδυαστεί με την παρατήρηση του πρωθυπουργού στο ίδιο διάγγελμα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών τηρεί τα (έως τότε ισχύοντα) μέτρα.

Ποια ριζοσπαστικά μέτρα χρειάζονται;

Όποια άποψη κι αν υποστηριχθεί για τις νομικές διαστάσεις του ζητήματος, το βέβαιο είναι ότι ο καθολικός περιορισμός της κυκλοφορίας συνιστά ένα εξαιρετικά ριζικό μέτρο. Και πάρα πολλοί θέτουν εύλογα το ερώτημα: δεν αξίζει να κάνουμε αυτή τη θυσία, για να αντιμετωπίσουμε την πανδημία και να σωθούν ανθρώπινες ζωές; Η απάντηση είναι ότι όντως απαιτούνται δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας: είναι ακριβώς εκείνα τα οποία η κυβέρνηση αποφεύγει να λάβει μέχρι στιγμής. Ο «ριζοσπαστισμός» της απαγόρευσης κυκλοφορίας είναι αναντίστοιχος από άποψη αποτελέσματος με τον θόρυβο, που γίνεται για αυτήν. Η Αστυνομία και, όπως λέγεται, ο στρατός (!) θα εντείνουν τους ελέγχους στο δρόμο για τις υπεύθυνες δηλώσεις. Το μόνο που προσφέρει αυτή η κίνηση είναι ένα κωμικοτραγικό θέαμα για τα δελτία ειδήσεων.

Η καταστροφή, που όμως μας απειλεί, δεν προσφέρεται για αστεία. Και για να την αντιμετωπίσουμε, η πρώτη επιτακτική ανάγκη είναι να ενισχυθεί το δημόσιο σύστημα υγείας. Οι Ενώσεις των Νοσοκομειακών γιατρών, τα σωματεία των εργαζομένων στα νοσοκομεία αλλά και οι υπεράνω κάθε αντικυβερνητικής υποψίας Ιατρικοί Σύλλογοι, αυτοί δηλαδή στους οποίους στηριζόμαστε για να δώσουν αυτή τη μάχη, κρούουν εδώ και καιρό, εκκωφαντικά, τον κώδωνα του κινδύνου. Λένε ότι χρειάζονται προσλήψεις και μέτρα προστασίας από τον ιό, ώστε οι ίδιοι οι γιατροί και οι νοσηλευτές να μην νοσήσουν, αλλά και άμεση υλοποίηση της επίταξης ιδιωτικών κλινικών καθώς και περισσότερες κλίνες ΜΕΘ. Τι έχει γίνει για αυτά;

Αντίστοιχης κλίμακας είναι τα μέτρα, που χρειάζεται να ληφθούν και υπέρ των πολιτών, ιδίως των οικονομικά ασθενέστερων. Πρέπει να προβλεφθεί άμεσα η αναστολή των λογαριασμών τηλεπικοινωνιών, ύδρευσης και ρεύματος, για να μην κινδυνεύσει κανένας άνθρωπος για όλη την επόμενη περίοδο που θα βρισκόμαστε αναγκαστικά στο σπίτι. Πώς θα πάρει κάποιος στον ΕΟΔΥ, για να ανακοινώσει κάποιο κρούσμα ή για να ζητήσει οδηγίες, αν δεν έχει καν τηλέφωνο; Πώς θα πλύνει κάποιος τα χέρια του, αν δεν έχει νερό; Πώς θα ενημερωθεί για τις κυβερνητικές αποφάσεις ή για την εξέλιξη του ιού, αν δεν έχει ρεύμα; Τι θα γίνει με τα camps των προσφύγων; Όπως χαρακτηριστικά επιγραφόταν ο τίτλος άρθρου της Καθημερινής στις 22/3, «Να μείνουμε στο σπίτι, αλλά το ΚΥΤ δεν είναι σπίτι».

Τελικά, το κύριο πρόβλημα δεν είναι ο ριζοσπαστισμός των μέτρων αλλά η κατεύθυνσή τους. Εξάλλου, η καθημερινή μετακίνηση πολλών ανθρώπων από και προς τους χώρους εργασίας τους ήδη θέτει το ζήτημα αν προτεραιότητα είναι τα κέρδη ή η υγεία των ανθρώπων. Στην Ιταλία, βασικοί τομείς της βιομηχανίας δεν σταμάτησαν ακόμα και όταν τα θύματα μετρούνταν καθημερινά σε εκατοντάδες. Εκεί μετράται ο ριζοσπαστισμός που σώζει ζωές, όχι στον αριθμό των αστυνομικών στους δρόμους. Εμείς αποφεύγουμε τις άσκοπες μετακινήσεις επειδή νοιαζόμαστε για την υγεία μας, την υγεία των αγαπημένων μας προσώπων και όλων των συνανθρώπων μας. Η κυβέρνηση θα σταματήσει την άσκοπη σπατάλη πόρων σε κατασταλτικούς μηχανισμούς; Θα προσανατολιστεί σε άμεσα μέτρα στήριξης των νοσοκομείων και του απλού κόσμου που έχει ανάγκη; Ή θα συνεχίσει να ελέγχει ταυτότητες και να μετρά υπεύθυνες δηλώσεις;

 

 

*H στήλη (φιλ≠) ελευθέρως παίρνει θέση σε ζητήματα επικαιρότητας από ριζοσπαστική σκοπιά. Η σύνταξη της στήλης γίνεται συλλογικά από τη συντακτική της ομάδα και είναι ανοιχτή σε κάθε ενδιαφερόμενο. Για επικοινωνία με τη συντακτική ομάδα της στήλης μπορείτε να μας αποστέλλετε e–mail στο editorial@peernet.gr