Από το ψυχιατρείο των φυλακών Κορυδαλλού στο Μαθηματικό Σάμου

της Μαριάννας Χιονά

Στο ψυχιατρείο των φυλακών Κορυδαλλού δεν υπάρχει τυπική εκπαιδευτική δομή (Δημοτικό, Γυμνάσιο) καθώς, όπως εξηγεί η προϊσταμένη της κοινωνικής υπηρεσίας του ψυχιατρείου, Βάσω Φραγκαθούλα, ο πληθυσμός είναι μεταβαλλόμενος και γι’ αυτό δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει. «Πέρα από τα χρόνια ψυχιατρικά περιστατικά στα οποία στεκόμαστε, οι υπόλοιποι κρατούμενοι είναι κατά κάποιο τρόπο διερχόμενοι, δηλαδή μπορεί να έρθουν για μία βραχεία νοσηλεία ή μπορεί να έρθουν για μία πραγματογνωμοσύνη, οπότε δεν έχει νόημα να μπουν εδώ σε μία εκπαιδευτική δομή, από τη στιγμή που θα έρθουν για 15 μέρες και θα φύγουν».

Παρότι στο ψυχιατρείο δεν λειτουργεί σχολείο, αναπτύσσονται διάφορα προγράμματα εκπαίδευσης και επιμόρφωσης με τα οποία οι θεραπευόμενοι κρατούμενοι αξιοποιούν δημιουργικά τον «νεκρό χρόνο» της φυλακής, αποφεύγουν τον ιδρυματισμό και κυρίως προετοιμάζονται για την κοινωνική τους επανένταξη.

Η συμμετοχή των νοσηλευόμενων κρατούμενων σε αυτά τα προγράμματα εξαρτάται από την αγωγή που λαμβάνουν. «Όταν διαπιστώσουμε ότι κάποιοι από τους κρατούμενους είναι σταθεροποιημένοι και λειτουργικοί, η φαρμακευτική αγωγή τους έχει επιδράσει και είναι σε κατάσταση που θα μπορούσαν να ανταπεξέλθουν σε μία εκπαιδευτική διαδικασία, μπορούν δηλαδή να χρησιμοποιήσουν πάλι δεξιότητες που λόγω της νόσου είχαν χαθεί, τους κινητοποιούμε και τους ενθαρρύνουμε», εξηγεί η Β. Φραγκαθούλα, επισημαίνοντας ότι «δεν πρόκειται απλά για κρατούμενους αλλά για ανθρώπους που αντιμετωπίζουν είτε σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα, είτε είναι χρόνιοι τοξικομανείς». Σύμφωνα με στοιχεία της κοινωνικής υπηρεσίας του ψυχιατρείου σε μεγάλο ποσοστό κρατούνται άνθρωποι με διπλή διάγνωση, δηλαδή και τοξικοεξαρτημένοι και με ψυχιατρικά προβλήματα.

Την προηγούμενη σχολική χρονιά ο σταθερός πληθυσμός του ψυχιατρείου ήταν 65 άτομα. Από αυτά, 3 έδωσαν προαγωγικές εξετάσεις και 2 πανελλήνιες. Αυτοί που αποφάσισαν να ασχοληθούν με τα εκπαιδευτικά προγράμματα και να συμμετάσχουν στις κατατακτήριες απολυτήριες εξετάσεις εντάχθηκαν στον νόμο των κατ’ ιδίαν διδαχθέντων, που σημαίνει ότι παρακολουθούν εξ αποστάσεως πρόγραμμα τυπικού σχολείου και στο τέλος της σχολικής χρονιάς δίνουν εξετάσεις ενώπιον επιτροπής που συγκροτείται από το τυπικό σχολείο. Οι κρατούμενοι διαβάζουν μόνοι τους την εξεταστέα ύλη σχολείου από σχολικά βιβλία που τους παρέχονται από την κοινωνική υπηρεσία, χωρίς να έχουν την παρουσία εκπαιδευτικών για παράδοση μαθημάτων και επίλυση αποριών.

Αυτή ήταν και η πρώτη δυσκολία που αντιμετώπισε ο Σταύρος, ο οποίος αποφασισμένος να διεκδικήσει μια δεύτερη ευκαιρία διάβαζε μόνος στο κελί του Φυσική, Χημεία και Βιολογία. Η μόνη βοήθεια που είχε ήταν στο μάθημα της Έκθεσης από την φιλόλογο Αγγελική Ξαρχάκου, που συνεργαζόταν εθελοντικά με το ψυχιατρείο παρέχοντας ενισχυτική διδασκαλία.

«Πάντα έλεγα ότι η εκπαίδευση δεν έχει όρια. Η κοινωνία πρέπει να είναι ανοιχτή και να δίνει ισότιμες ευκαιρίες σε όλους. Θέλουμε να αποδείξουμε στους κρατούμενους ότι οι ευκαιρίες δεν σταματούν σε μία αποτυχία» λέει.

Ένας διαρκής αγώνας

Το μάθημα με τον Σταύρο ήταν ένας διαρκής αγώνας. Η εκπαιδευτικός είχε να ξεπεράσει τις δυσκολίες που προέκυπταν από την ψυχική νόσο του κρατούμενου μαθητή της. Από τη μία κλήθηκε να αντιμετωπίσει την μελαγχολία, την παραίτηση και την αγωνία του και από την άλλη ένα μεγάλο χάσμα στα εκπαιδευτικά συστήματα. Με μοναδικό όπλο τη συζήτηση και την υπομονή, προσπαθούσαν μαζί να ξεπεράσουν εμπόδια και δυσκολίες για να μη χάσουν τον στόχο τους. Όπως εξηγεί «οι περισσότεροι κρατούμενοι είναι ενήλικες, που έχουν παρατήσει το σχολείο, έχουν τραυματική εμπειρία οπότε έχει δημιουργηθεί αποστροφή και φόβος της απόρριψης, υπάρχει απόσταση».

Ο Σταύρος ήταν ένας μεσήλικας μαθητής που από το παλιό σύστημα των δεσμών είχε να προσαρμοστεί σε ένα νέο, αυτό των κατευθύνσεων. «Υπάρχουν διαφορετικά μαθήματα, διαφορετικά θέλω, διαφορετικές ανάγκες αλλά κυρίως διαφορετικές αγωνίες του μαθητή. Από την πρώτη στιγμή μου έκανε σαφή την επιτακτική του ανάγκη να περάσει σε μία σχολή για ένα καλύτερο μέλλον», περιγράφει η φιλόλογος.

Το μάθημα γινόταν σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, τρεις φορές την εβδομάδα. Ο Σταύρος ήταν τυπικός, διακριτικός και πολύ αγχωμένος. Συνεχώς ρωτούσε την καθηγήτρια του αν θα τα καταφέρει και αν είχε διορθώσει τις εργασίες του. «Μήπως πρέπει να κάνουμε περισσότερα μαθήματα; Πρέπει να κάνω παραπάνω προσπάθεια;», έλεγε. Κάθε φορά ήθελε να βελτιώνεται. Πέρα από το άγχος των εξετάσεων, είχε και ένα ακόμη, ίσως και μεγαλύτερο για το οποίο είχε μιλήσει στην φιλόλογο του. Δεν ήθελε να την απογοητεύσει.

Η φιλόλογός του, διακρίνοντας μια αξιοπρεπή προσπάθεια, ήταν γενικά ενθαρρυντική. «Έβλεπα τη θέληση, τη δύναμη και τον αγώνα τον προσωπικό που έκανε σε αυτές τις συνθήκες για να φτάσει στο σκοπό του». Με ρώταγε: «Αν θα σταματήσω τα μαθήματα, θα σου δημιουργήσω πρόβλημα;». Παρά τις μικρές απογοητεύσεις δεν τα παράταγε», περιγράφει η Αγγελική Ξαρχάκου και συμπληρώνει «αυτοί οι μαθητές αγωνίζονται, παλεύουν και διεκδικούν μια δεύτερη ευκαιρία. Δεν τους χαρίστηκε. Τη διεκδικούν με την προσπάθειά τους, με την προσωπικότητά τους και την τυπικότητα τους κατά τη διάρκεια των μαθημάτων».

Οι δυσκολίες της πανδημίας

Τα μαθήματα διακόπηκαν στις 11 Μαρτίου 2020 όταν με Κοινή Υπουργική Απόφαση ανεστάλη η διά ζώσης εκπαιδευτική διαδικασία, ως ένα από τα μέτρα περιορισμού εξάπλωσης του κορωνοϊού. Η ύλη «έμεινε» πίσω, το άγχος μπήκε μπροστά και οι κρατούμενοι ένιωσαν να απομακρύνονται από τον στόχο τους. Στο ψυχιατρείο επικράτησε σύγχυση και προβληματισμός. Ξαφνικά οι υποψήφιοι, τρεις μήνες πριν από τις εξετάσεις, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τους μεγαλύτερους φόβους και τις αγωνίες τους τελείως μόνοι τους. Εκπαιδευτικοί και μέλη της κοινωνικής υπηρεσίας ανησυχούσαν για το πώς οι μαθητές θα ανταπεξέλθουν ψυχολογικά σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία. «Κόπηκε το βήμα επανένταξης στην κοινωνία. Ένιωσαν ότι δεν είχαν πια τη δύναμη να φτάσουν στο τέλος της χρονιάς. Είναι πολλοί που βλέπουν το εβδομαδιαίο μάθημα ως ένα κίνητρο. Είναι το όνειρο τους, να τα καταφέρουν, για να βγουν», περιγράφει η φιλόλογος του Σταύρου.

Το μόνο που μπορούσε να κάνει η ίδια ήταν να συνεχίσει τα μαθήματα με εξ’ αποστάσεως διδασκαλία. Ουσιαστικά έκανε κάτι ανάλογο με την ασύγχρονη εκπαίδευση, έστελνε δηλαδή, ηλεκτρονικά, εργασίες, κριτήρια αξιολόγησης και κείμενα λογοτεχνίας, τα οποία τύπωνε η γραμματεία του ψυχιατρείου και τα παρέδιδε στον Σταύρο κάθε φορά που είχε το καθιερωμένο ραντεβού του με την κοινωνική υπηρεσία. Ο κρατούμενος μαθητής δεν ένιωθε πια μόνος του. Μετρίασε το άγχος του, ήταν θετικός και συνέχισε να είναι αισιόδοξος.

«Το κενό άρχισε να καλύπτεται γιατί η κοινωνική υπηρεσία έβαλε πλάτες στην προσπάθεια των μαθητών. Ήταν ο δίαυλος επικοινωνίας μας με τους μαθητές. Μετέφερε τις οδηγίες και τις κατευθύνσεις μας. Ήταν το στήριγμα τους όσο οι εκπαιδευτικοί δεν είχαμε επαφή με τους μαθητές μας».

Από τις 11 Μάϊου τα μαθήματα συνεχίστηκαν και με σύγχρονη τηλεκπαίδευση. Ο Σταύρος και η Αγγελική «έσμιξαν» ξανά καθώς επικοινωνούσαν μέσω skype για το μάθημα τους. «Ήμουν σίγουρη ότι θα τα καταφέρει», εκτιμούσε η καθηγήτρια του λίγες μέρες πριν από τις εξετάσεις και δεν «έπεσε έξω».

Ένα βήμα πιο κοντά στην επανένταξη

Οι μαθητές από το ψυχιατρείο των φυλακών εγγράφονται, κατόπιν αιτήσεως τους, στο 2ο ΣΔΕ Κορυδαλλού, ως κατ’ ιδίαν διδαχθέντες. Τις ημέρες των εξετάσεων πηγαίνουν συνοδευόμενοι στο χώρο του σχολείου και εξετάζονται ισότιμα όπως όλοι οι μαθητές. «Η έξοδος αυτή αποτελεί την πρώτη τους προσωπική νίκη. Αποδεικνύουν ότι είναι μέλη της κοινωνίας. Είναι λειτουργικοί και είναι ένα βήμα πιο κοντά στην κοινωνική τους επανένταξη», λέει η Αγγελική Ξαρχάκου.

Ο Σταύρος, μετά τις εξετάσεις, επέστρεφε ενθουσιασμένος στο ψυχιατρείο. Είχε τις ίδιες αγωνίες, που είχαν όλοι οι μαθητές. Ρωτούσε αν απάντησε σωστά στα θέματα ενώ ζητούσε μια εκτίμηση για τους βαθμούς του. Τελικά, πέρασε 5ος στο τμήμα Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στη Σάμο. Ο Σταύρος διεκδίκησε μια δεύτερη ευκαιρία και τα κατάφερε. Πλέον σκέφτεται ότι μπορεί να συνεχίσει αυτές τις σπουδές και μετά την αποφυλάκιση του.

Όταν ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα, βρισκόταν στις φυλακές Κομοτηνής. Ένα από τα πρώτα πράγματα που σκέφτηκε να κάνει ήταν να τηλεφωνήσει στην φιλόλογο του. Αν και πλέον δεν έχουν επαφές, η καθηγήτρια του είναι σίγουρη για τα συναισθήματα του μαθητή της. «Ξέρω ότι είναι χαρούμενος. Παρόλο που μπορεί να μην τον δω ποτέ, ξέρω ότι οι κόποι του ανταμείφθηκαν. Ο αγώνας του δικαιώθηκε και γι’ αυτό είμαι περήφανη. Κάθε φορά που βλέπω αυτούς τους μαθητές αντιλαμβάνομαι τον ρόλο του εκπαιδευτικού. Παλεύουμε μαζί σε δύσκολες συνθήκες. Δεν έχουν την ευκολία του σπιτιού τους, ούτε τη στήριξη των δικών τους και όμως προσηλωμένοι στο στόχο τους τα καταφέρνουν. Μαζί τους νιώθω παιδαγωγός», καταλήγει. Το μόνιμο άγχος της πλέον είναι οι μαθητές της να μην υποτροπιάσουν. Χαρακτηριστικά τους εύχεται «καλή επάνοδο και ποτέ ξανά πίσω».

Η εγγραφή του Σταύρου στο πανεπιστήμιο, όπως και των υπόλοιπων κρατούμενων φοιτητών έγινε ηλεκτρονικά. Για την παρακολούθηση των μαθημάτων, οι κρατούμενοι υποβάλουν σχετικό αίτημα στο συμβούλιο της φυλακής, ώστε να μπορούν να βγαίνουν μια ώρα πριν και να επιστρέφουν μια ώρα μετά το μάθημα.

Το συμβούλιο τότε αποφασίζει αν θα αρνηθεί ή θα δεχθεί το αίτημα του κάθε κρατούμενου. Αν αρνηθεί, ο φοιτητής πρέπει να περάσει τα 3/5 των μαθημάτων του πρώτου εξαμήνου, με όποιον τρόπο μπορέσει και στη συνέχεια θα βγει με το «βραχιολάκι». Αν όμως το συμβούλιο της φυλακής, αποφασίσει να δεχθεί το σχετικό αίτημα, εκτιμώντας ότι υπάρχει εμπιστοσύνη, τότε μπορεί να παρακολουθήσει τη σχολή του, να φεύγει σε συγκεκριμένη ώρα, ακολουθώντας το πρόγραμμα και να επιστρέφει στην ώρα του. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με «βραχιολάκι» είτε όχι. Σε κάθε περίπτωση η εισαγωγή σε μία σχολή είναι μία δεύτερη ευκαιρία που έχει κερδηθεί και φέρνει τον κάθε κρατούμενο ακόμα πιο κοντά στην κοινωνική του επανένταξη.