της Ηλέκτρας Ζώη
Πολλοί και πολλές συγκρίνουν του Ουκρανούς μετανάστες με τους μετανάστες και μετανάστριες από τις Ασιατικές και Αφρικανικές χώρες. Έτσι, διαβάσαμε κάθε λογής παρατηρήσεις όπως για παράδειγμα το ότι οι Ουκρανοί μετακινούνται με τα διαβατήρια στα χέρια σε αντίθεση με τους «άλλους» που τα καταστρέφουν, το ότι οι Ουκρανοί -πάντα σε αντίθεση με τους «άλλους»- δεν επιδεικνύουν ακριβά κινητά, δεν βγάζουν σέλφι κοκ.
Μέσω μιας τέτοιας σύγκρισης κάποιοι λοιπόν βρήκαν ευκαιρία να νομιμοποιήσουν και να εξορθολογήσουν τις ξενοφοβικές τους θέσεις, ώστε οι πολιτικές ενάντια σε αυτούς που -σύμφωνα με τους ίδιους- δεν πρέπει να έχουν δικαίωμα στην υποδοχή και στην προστασία, να ισχυροποιηθούν και να σκληρύνουν ακόμα περισσότερο. Για να φύγουμε από τη θεωρία και να το δούμε αυτό στην πράξη, αυτό το Σάββατο ο Υπουργός κ. Μηταράκης δήλωσε ότι οι Ουκρανοί είναι πραγματικοί πρόσφυγες αφού έρχονται από εμπόλεμη ζώνη, ενώ η ΕΕ με χαρακτηριστική υποκρισία έκανε γνωστό ότι θα τους καλωσορίζει χωρίς καν να χρειάζεται να υποβάλλουν αίτημα για άσυλο. Την ίδια ώρα όμως στη Σάμο, όπως και κάθε μέρα εδώ και ενάμιση χρόνο και σε συνεργασία με την ΕΕ, άνδρες, γυναίκες και παιδιά από την Ανατολή που μόλις είχαν αφιχθεί, ξυλοκοπούνταν από το λιμενικό, επιβιβάζονταν με τη βία σε ακυβέρνητη βάρκα και ρυμουλκούνταν αβοήθητοι πίσω στα ύδατα της Τουρκίας, χωρίς καν να τους δοθεί το δικαίωμα να καταθέσουν αίτηση για άσυλο.
Το ότι οι παραπάνω συγκρίσεις μεταξύ ευρωπαίων μεταναστών και μεταναστών από την Ασία και την Αφρική συνοδεύτηκαν από χυδαίες -ως συνήθως- ρατσιστικές και σεξιστικές θέσεις, έχει ήδη εντοπιστεί και σχολιαστεί. Αυτό που δεν έχει σχολιαστεί είναι το πώς συνδέεται η παραπάνω υποκρισία με τη συνολικότερη υποκρισία της Δύσης, η οποία ονοματίζει δημοκρατία τις δικές της οικονομικές και στρατιωτικές εισβολές σε τρίτες χώρες και ολοκληρωτισμό τις οικονομικές και στρατιωτικές εισβολές των μη δυτικών χωρών.
Σε ένα άρθρο με τίτλο ‘Κάντε Κλικ για να δωρήσετε’ η Χίδερ Τζόνσον (2011) παρουσιάζει το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο και τους λόγους που οδήγησαν τα κράτη σε έναν συγκεκριμένο καθορισμό δικαιούχων καθεστώτος διεθνούς προστασίας, το ποιοι δηλαδή θα πρέπει να θεωρούνται πρόσφυγες. Σε αυτό που καταλήγει η ερευνήτρια είναι το εξής:
«Το ενδιαφέρον για τους πρόσφυγες και η αναγνώριση της μετανάστευσης για άσυλο … αναπτύχθηκαν μέσα από [συγκεκριμένα] γεγονότα σε ευρωπαϊκό έδαφος … τα άτομα υπό εξέταση ήταν ευρωπαϊκής καταγωγής και έφευγαν από κράτη εχθρικά προς τη Δύση»
Με άλλα λόγια, συνεχίζει, «το σημερινό καθεστώς πρόσφυγα διαμορφώθηκε μέσα από τις επιταγές της ιδεολογικής σύγκρουσης, όσο η Δύση εργαζόταν για να δώσει προτεραιότητα στους ανθρώπους που έφευγαν από την ΕΣΣΔ … Η απεικόνιση του πρόσφυγα εδώ είναι αναπόδραστα πολιτική και έχει μια ιδιαίτερη ιδεολογική αξία: ο πρόσφυγας ‘ψήφιζε με τα πόδια του’ όσο έτρεχε προς τη Δύση. Αυτό ήταν το πλαίσιο που διαμόρφωσε το ποιος ήταν πρόσφυγας και δημιούργησε μέσα στα δυτικά κράτη μια θέληση για την εγκατάσταση και την αποδοχή του στην κοινωνία. Ο πρόσφυγας γινότανε αντιληπτός ως λευκός, αρσενικός συνοδευόμενος ή όχι από την οικογένειά του, ο οποίος είχε παρελθόν, ιστορία να πει και φωνή, όλα αυτά χρήσιμα για να επιβεβαιώσουν τη Δύση στον ιδεολογικό της πόλεμο»
Όπως λοιπόν τότε που θεσμοθετήθηκε η επιλεκτική διεθνής προστασία με το βλέμμα στραμμένο στην ισχυροποίηση της Δύσης για την ιδεολογική σύγκρουση με τη Σοβιετική Ένωση, έτσι και σήμερα οι κατατρεγμένοι του πολέμου και της δυστυχίας προσεγγίζονται όχι από κάποιο ανθρωπιστικό ή ανθρωποκεντρικό πρίσμα αλλά από τη χρησιμότητά τους στην ισχυροποίηση του άνευ (μεταπολεμικού) προηγουμένου ιδεολογικού μετώπου. Μια ματιά στον πολιτικό λόγο και στον λόγο των δυτικών ΜΜΕ αρκεί για να το επιβεβαιώσει.
Σήμερα βέβαια, ο αντικομμουνισμός που υφέρπει τέτοιες προσεγγίσεις ξεπερνάει τα όρια της γραφικότητας μιας και το αντίπαλο δέος δεν είναι ο κομμουνισμός. Το αντίπαλο δέος αυτή τη φορά δεν καθορίζεται από τη σύγκρουση δύο οικονομικών μοντέλων αλλά από τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς που προϋποθέτει το μοντέλο που κυριάρχησε. Για ακόμα μια φορά, το δυτικό μέτωπο πατάει πάνω στη δυστυχία που άλλοτε προκαλεί το ίδιο και άλλοτε οι ανταγωνιστές του και στοχεύει, ιδεολογικά ισχυρότερο από ποτέ, στο «τέλος της ιστορίας».
*Heather L Johnson (2011) – Click to donate: visual images, constructing victims and imagining the female refugee. Third World Quarterly, 32:6, 1015-1037. https://doi.org/10.1080/01436597.2011.586235