Το Φεβρουάριο του 2024 η ερευνητική δημοσιογραφική ομάδα ανακαλύπτει βίντεο, όπου μία ομάδα από πρόσφυγες ζητάει βοήθεια, αφού έφυγε από την Τουρκία κι έφτασε στην Ελλάδα, συγκεκριμένα στο Φαρμακονήσι. Αργότερα, η ίδια ομάδα εντοπίζεται να παρασύρεται στη θάλασσα κοντά σε ακτή της Τουρκίας.
Οι ερευνητές ανέλυσαν εκατοντάδες φωτογραφίες και βίντεο και αποκαλύπτεται ότι οι πρόσφυγες που καταφτάνουν σε ευρωπαϊκό έδαφος «επιστρέφονται πίσω» μαζικά και εγκαταλείπονται στην θάλασσα από τις ελληνικές αρχές σε σωσίβιες λεμβους. Ανάμεσα τους βρίσκονται γυναίκες και παιδιά.
«Η πράξη αυτή είναι απαγορευμένη και επικίνδυνη. Έχουμε συλλέξει μαρτυρίες και έχουμε διαπιστώσει τις προσπάθειες της Ελλάδας να αποκρύψει τα ίχνη αυτών των πρακτικών. Η έρευνά μας αποδεικνύει την συστηματικότητα αυτών των pushbacks στη θάλασσα και με ποιον τρόπο η Ευρωπαϊκή Ένωση κλείνει σκόπιμα τα μάτια μπροστά σε αυτή τη βιαιότητα» σημειώνεται χαρακτηριστικά στο ερευνητικό ντοκιμαντέρ.
Πρόκειται για μία διαδρομή που γίνεται από πρόσφυγες του Αφγανιστάν, της Συρίας, της Παλαιστίνης. Το 2023 ήταν σχεδόν 40.000 πρόσφυγες που έφυγαν από την Τουρκία και έφτασαν στα ελληνικά νησιά. Ένα από τα βασικά σημεία μέσα στην ΕΕ. Μέσα στο Tik Tok εντοπίστηκε βίντεο που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2024 και συνοδεύεται από λεζάντα κλήσης κινδύνου από ομάδα που έχει εγκλωβιστεί σε ελληνικό νησί. Το συγκεκριμένο βίντεο διαγράφηκε από την εφαρμογή άμεσα.
Αργότερα, βρέθηκε βίντεο αρκετά παρόμοιο και μετά από αρκετή επεξεργασία των ερευνητών κατάλαβαν ότι πρόκειται πράγματι για την ίδια ομάδα, καθώς αναγνώρισαν έναν συγκεκριμένο άντρα με κίτρινο μπουφάν και πράσινη κουκούλα και την γυναίκα με το ροζ παντελόνι ή το παιδί με το κόκκινο φούτερ. Αυτή τη φορά οι πρόσφυγες ενημέρωναν για την ακριβή του τοποθεσία, ήταν το Φαρμακονήσι.
Η ομάδα ερευνητών αναζήτησε περισσότερες φωτογραφίες και βίντεο.
«Μας έστειλε εκείνη τη μέρα ο πρόσφυγας την τοποθεσία GPS του μέσω του Google Maps και επιβεβαιώσαμε ότι βρισκόταν πράγματι στο ελληνικό νησί, Φαρμακονήσι. Καθώς η ομάδα βρισκόταν σε ευρωπαϊκό έδαφος είχε το δικαίωμα να κάνει αίτηση για άσυλο, αλλά δεν είχαν την δυνατότητα» εξηγούν οι ερευνητές.
Σε άλλο βίντεο καταγράφεται ένα από τα σκάφη της ελληνικής ακτοφυλακής που χρησιμοποιείται στη Μεσόγειο και φαίνεται ότι πλησιάζει για να πάρει την ομάδα προσφύγων.
Η παρέμβαση αυτή βιντεοσκοπήθηκε. 6 ώρες μετά τις εκκλήσεις των ανθρώπων για βοήθεια στην Ελλάδα, οι ίδιοι βρίσκονται να παρασύρονται στην θάλασσα και μέσα σε λέμβους. Η ομάδα ήταν θύμα pushback, μία επαναπροώθηση, πράξη αντίθετη στον ευρωπαϊκό νόμο που διασφαλίζει το δικαίωμα στο άσυλο και απαγορεύει τις συλλογικές απελάσεις.
Η ερευνητική ομάδα επικοινώνησε με το ελληνικό λιμενικό μέσω email.
Σε σχέση με το αίτημα, είπαν ότι δεν υπάρχουν τεκμήρια, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι η ακτοφυλακή δεν ζήτησε λεπτομέρειες για κανένα από όλα τα στοιχεία που είχαμε στην κατοχή μας. Η ελληνική πλευρά ισχυριζόταν ότι δεν είχε καμία γνώση για τίποτα. Παρόλα αυτά αυτή είναι μόνο μία από τις εκατοντάδες υποθέσεις επαναπροώθησης. Η Τουρκία καταγράφει σε λίστα όλα όσα θεωρεί ότι συνιστούν pushback από την Ελλάδα και, σύμφωνα με αυτές τις πληροφορίες, έχουν πραγματοποιηθεί τουλάχιστον 1000 επαναπροωθήσεις χρησιμοποιώντας λέμβους. από το 2020.
Η ερευνητική ομάδα με έδρα το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Forensic Architecture έχει δημιουργήσει μία πλατφόρμα με ανοιχτή πρόσβαση, με γεωεντοπισμό που επαληθεύει τις φωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί στην θάλασσα. Έχουν, επίσης, επιβεβαιώσει τουλάχιστον 401 περιπτώσεις επαναπροώθησης μεταξύ 2020 και 2023. Συγκεκριμένες φωτογραφίες επιβεβαιώνουν αδιαμφισβήτητα την ελληνική ευθύνη. Για παράδειγμα, εδώ φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι λέμβοι ρυμουλκούνται από το ελληνικό λιμενικό που τους επιστρέφει στην Τουρκία.
«Προκειμένου να βρούμε μαρτυρίες, ακολουθήσαμε ομάδες προσφύγων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και βρήκαμε ένα σχόλιο που δημοσιεύτηκε από έναν Σύριο, τον Ahed και έγραφε “Βάλανε 26 άτομα σε μία σχεδία και μας άφησαν στην μέση της Θάλασσας”. Από την διασταύρωση αυτής της πληροφορίας, ανακαλύψαμε άλλες φωτογραφίες από την ακτοφυλακή που υποστηρίζει ότι είναι από διάσωση, ενώ ο Ahed περιγράφει σε βίντεο ότι εγκαταλήφθηκε σε μία λέμβο» περιγράφεται στο βίντεο της Arte.
Ένας πρόσφυγας από την Ακτή Ελεφαντοστού παραχώρησε, επίσης, στους ερευνητές επιβεβαιωτική μαρτυρία συμπληρώνοντας ότι «με τραυμάτισε τόσο πολύ και δεν μπορώ να το ξεχάσω».
Πρόκειται για μία πολύ επικίνδυνη τακτική, καθώς μερικές από τις σχεδίες είναι υπερφορτωμένες. Τον Απρίλιο του 2022 ο εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των Μεταναστών επιβεβαιώνει την συστηματική χρήση των pushbacks «Στην Ελλάδα τα pushbacks στην στεριά και στην Θάλασσα αποτελούν de facto γενική πολιτική». Η απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης σε αυτές τις κατηγορίες που έθεσαν οι ερευνητές στο Υπουργείο Εξωτερικών, μέσω της απαντητικής επιστολής του λιμενικού, ήταν ότι: Φερόμενες παράνομες πράξεις όπως αυτές που αναφέρονται στο σχετικά αίτημα δεν ανήκουν στις επιχειρησιακές πρακτικές του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής».
Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει εξήγηση για την παρουσία των εκατοντάδων σχεδίων από το 2020 που παρασύρονται μέσα στην θάλασσα. Μάλιστα, ανακαλύψαν ότι οι ελληνικές αρχές κάνουν τα πάντα για να συγκαλύψουν αυτές τις τακτικές. Η έρευνα από την Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ) «Border Violence» δείχνει ότι το 95% των θυμάτων αυτής της πρακτικής στην Ελλάδα καταγγέλλει την καταστροφή ή την κλοπή του κινητού τους τηλεφώνου, όπως και προσωπικά είδη. Φαίνεται ότι υπάρχει προσπάθεια να κρυφτεί και η προέλευση των λέμβων που χρησιμοποιούνταν μέχρι το 2022, όπου αναγραφόταν μάρκα ελληνική.
Η εταιρεία που διαφήμιζε ότι σώζει ζωές διαμαρτυρήθηκε μέσω email εκφράζοντας την δυσαρέσκειά της για την χρήση των προϊόντων της ειδικά όταν «εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες». Αποτέλεσμα αυτού ήταν να αρχίσουν να κόβονται τα σημεία όπου αναγραφόταν η μάρκα της εταιρείας.
Έτσι από το 2021 ένα καινούριο μοντέλο λέμβων εμφανίζεται. Ένας ειδικός στον τομέα που επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος, λέει «είναι προφανές ότι πρόκειται για ζήτημα συγκάλυψης». Μετά από πολλή έρευνα οι ερευνητές εντόπισαν ποιο ήταν το νέο μοντέλο λέμβου, το οποίο κατασκευαζόταν από μία κινέζικη εταιρεία. Προσπάθησαν να επικοινωνήσουν αλλά ούτε η κινέζικη εταιρεία, ούτε η ελληνική πλευρά τους έδωσε απάντηση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση που χρηματοδοτεί την επιτήρηση των ευρωπαϊκών συνόρων συμμετέχει στην αγορά των λέμβων. Στην δημόσια βάση δεδομένων των προσκλήσεων υποβολής προσφορών από την Ελλάδα βρήκαν ένα έγγραφο που αναφέρει την αγορά των λέμβων αυτών για την ελληνική ακτοφυλακή. Το 2016, 280 λέμβοι της μάρκας «ΛΑΛΙΖΑΣ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.» αγοράζονται με την βοήθεια της ΕΕ. Η κομισιόν απάντησε σε σχετική τους ερώτηση ότι δεν έχει λάβει γνώση για χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων σε παράνομες δραστηριότητες».
Σε άλλη ερώτηση σχετικά με την συνέχεια της χρηματοδότησης της για λέμβους, υποστήριξε ότι o ενωσιακός χρηματοδοτικός εξοπλισμός για την ελληνική ακτοφυλακή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο και να στηρίξει την έρευνα και τις επιχειρήσεις διάσωσης. Παρόλα αυτά, το 2020 η Κομισιόν ειδοποιήθηκε για τις περιπτώσεις pushbacks σε λέμβους και δεν προχώρησε ποτέ στην επιβολή κυρώσεων.
Η Frontex, οργανισμός που βοηθά τα κράτη μέλη στη διαχείριση των συνόρων κατηγορήθηκε σε μια έκθεση της OLAF (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης) ότι γνώριζε τις απωθήσεις και, μάλιστα, ότι τις κάλυπτε. Η έκθεση οδήγησε στην παραίτηση του διευθυντή της Frontex, ο οποίος αργότερα ήταν υποψήφιος για της εκλογές της ΕΕ με το κόμμα της ακροδεξιάς Μαρίν Λε Πεν. Η Arte τον κάλεσε για να ζητήσει εξηγήσεις κι εκείνος δεν απάντησε ποτέ.
Ολόκληρο το ντοκιμαντέρ του ARTE εδώ: