O ασαφής νέος τρομονόμος

των Θάνου Καμήλαλη και Τζένης Τσιροπούλου

Update 7/6/2017: Το υπουργείο Δικαιοσύνης ανακοίνωσε την Τετάρτη, 7 Ιουνίου, ότι η τροποποίηση των άρθρων 187 και 187Α του Ποινικού Κώδικα αναστέλλεται και «εισάγεται για περαιτέρω επεξεργασία στην Επιτροπή για τη σύνταξη Νέου Ποινικού Κώδικα».

Από τις 31 Μαΐου έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης, με τίτλο «Μέτρα Θεραπείας ατόμων που απαλλάσσονται από την ποινή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής και λοιπές διατάξεις», στο οποίο συμπεριλαμβάνεται η τροποποίηση του άρθρου 187 «περί εγκληματικής οργάνωσης» του Ποινικού Κώδικα, όπου προβλέπεται να προστεθούν πέντε νέες παράγραφοι. Οι νέες διατάξεις αφορούν όποιον και όποια «δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο προκαλεί η διεγείρει» σε μια σειρά πράξεων, όπως σε «συγκρότηση εγκληματικής οργάνωσης ή ένταξης σε τέτοια», σε «διάπραξη εγκλημάτων», σε «εκπαίδευση ή χρήση εκρηκτικών κ.ά.» και σε «παροχή οδηγιών για ένταξη σε εγκληματική οργάνωση». Οι ποινές που πλέον προβλέπονται είναι φυλάκιση από 6 μήνες έως και πέντε χρόνια, αναλόγως το αδίκημα.

Οι αντιδράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επικεντρώνονται σε μία σειρά από ζητήματα. Η τροποποίηση του Π.Κ. «σε άσχετο νομοσχέδιο», η σύνδεση της ρύθμισης με την πρόσφατη επίθεση στον πρώην πρωθυπουργό, Λουκά Παπαδήμο, οι «κραυγές» για συλλήψεις χρηστών στα κοινωνικά μέσα, η «αοριστία» στον όρο «δημόσια, με οποιονδήποτε τρόπο» είναι μερικές από αυτές. 

Γιαννακάκη: Πρόκειται για κοινοτική οδηγία, θα διορθώσουμε την ασάφεια

Μιλώντας στο TPP, η Γενική Γραμματέας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Μαρία Γιαννακάκη, απαντά σχετικά με τον χρόνο κατάθεσης των διατάξεων, υποστηρίζει ότι πρόκειται για ενσωμάτωση κοινοτικής οδηγίας που είναι υποχρεωτική για την κυβέρνηση, ενώ υπόσχεται ότι η αιτιολογική έκθεση θα λύσει τα προβλήματα ασάφειας που και η ίδια παραδέχεται ότι υπάρχουν.

TPP: Καταρχάς ας εστιάσουμε στον τρόπο της τροποποίησης των συγκεκριμένων άρθρων, που συμβαίνει σε νομοσχέδιο που χαρακτηρίζεται «άσχετο» με τον Ποινικό Κώδικα.

Μ.Γ: Το νομοσχέδιο που τέθηκε σε διαβούλευση είναι του υπουργείου Δικαιοσύνης. Η διάταξη θα ήταν «άσχετη» με το νομοσχέδιο αν συμπεριλαμβανόταν σε νομοσχέδιο άλλου υπουργείου, όπως, δυστυχώς, είναι η συνήθης κοινοβουλευτική πρακτική. Ο υπουργός Δικαιοσύνης, Σταύρος Κοντονής, μάλιστα, είναι ιδιαίτερα αυστηρός σε αυτό το θέμα. Ακόμα και όταν επειγόμεθα να περάσουμε μία νέα ρύθμιση, π.χ. μία τροπολογία, είναι αυτός που επιμένει να περιμένουμε και να την συμπεριλάβουμε σε νομοσχέδιο του Υπουργείου μας.

TPP: Όσον αφορά τον χρόνο τώρα. Σχετίζεται η ρύθμιση αυτή με την επίθεση στον Λουκά Παπαδήμο και την εισαγγελική έρευνα για «αναρτήσεις, σχόλια και απειλές σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης»;

Μ.Γ: Είναι παντελώς άστοχη η άποψη ότι οι τροποποιήσεις αυτές συνδέονται με οποιονδήποτε τρόπο, με την επίθεση στον Λουκά Παπαδήμο. Για κάθε νομοσχέδιο που κατατίθεται και κάθε νομοτεχνική ρύθμιση έχουν προηγηθεί μήνες προετοιμασίας και προεργασίας. Οποιαδήποτε, λοιπόν, σύνδεση με την επικαιρότητα είναι άστοχη. Οι παρούσες διατάξεις αφορούν τη στρατολόγηση τρομοκρατών και τη διέγερση σε τρομοκρατικές πράξεις, διάταξη που ήδη προβλέπεται από τον Ποινικό Κώδικα, βάσει των άρθρων 184 και 186. Η ποινή που προβλέπεται μέχρι σήμερα είναι φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών. Με την παρούσα διάταξη η ποινή αυξάνεται στους έξι.

Οι νέες διατάξεις ενσωματώνουν μέρος κοινοτικής οδηγίας, το πρώτο μέρος της οποίας έχει ήδη ενσωματωθεί. Η συγκεκριμένη οδηγία είναι πολύ παλιά (2002), αναθεωρήθηκε τελευταία φορά το 2015 και σε περίπτωση που η Ελλάδα δεν συμμορφωνόταν, θα κινδύνευε με πρόστιμο. Ένα πρόστιμο που όπως καταλαβαίνετε θα πληρωνόταν από τα δημόσια ταμεία.

TPP: Ίσως το πιο βασικό ζήτημα με την τροποποίηση του άρθρου 187 του Π.Κ είναι η ασάφεια που παρατηρείται στο τι και ποιανού η «δράση» τελικά ποινικοποιείται. Το «όποιος δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο» δεν είναι προβληματικό; Και πώς η απαίτηση για περισσότερη ασφάλεια δεν θα πλήξει τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Μ.Γ: Ισχύει ότι οι διατάξεις είναι ασαφείς. Ωστόσο, από τη στιγμή που πρόκειται για ενσωμάτωση κοινοτικής οδηγίας, δεν μπορούσαμε να κάνουμε αλλιώς. Στην αιτιολογική έκθεση, όμως, που θα συνοδεύει τις τροποποιήσεις αυτές θα καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να καταστεί σαφές και συγκεκριμένο το ποιες περιπτώσεις αφορούν οι διατάξεις και να μην γίνει οποιασδήποτε μορφής κατάχρηση.

Εμείς πιστεύουμε ότι ασφάλεια και δικαιώματα πηγαίνουν χέρι-χέρι. Οποιαδήποτε περιστολή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπό τον μανδύα της περισσότερης ασφάλειας είναι νίκη της τρομοκρατίας.

Η απάντηση είναι περισσότερη Δημοκρατία, περισσότερος πλουραλισμός. Βήμα σε όλες τις απόψεις, οι οποίες όμως δεν μπορεί ποτέ ούτε να εγείρουν μίσος ρατσιστικό, πόσω μάλλον να προτρέπουν σε πράξεις τρομοκρατίας. Αν πραγματικά θέλουμε να διαφυλάξουμε το δικαίωμα της άποψης, ο καθένας από εμάς πρέπει να φέρει την ευθύνη του λόγου του.

Καμπαγιάννης: Σε κίνδυνο η ελευθερία έκφρασης και Τύπου

Από την άλλη πλευρά, ο δικηγόρος της Πολιτικής Αγωγής στη δίκη της Χρυσής Αυγής, Θανάσης Καμπαγιάννης, εστιάζει στα προβλήματα της ευρείας διατύπωσης και το πώς αυτή θα μπορεί να εφαρμοστεί από τη Δικαιοσύνη, κάνει λόγο για ποινικοποίηση του φρονήματος και για κίνδυνο για την ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου, ενώ τονίζει ότι πρόκειται για επαναφορά του «τρομονόμου» Μητσοτάκη, βάσει του οποίου το 1990 φυλακίστηκαν εκδότες που δημοσίευσαν προκηρύξεις της 17 Νοέμβρη.

TPP: Τι νέο εισάγεται στην πραγματικότητα στον ποινικό κώδικα;

Θ.Κ.: Τα πιο σημαντικά είναι, κατά τη γνώμη μου, το 2α και το 3α. Στο «Όποιος δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο προκαλεί ή διεγείρει…», το «διέγερση» και το «δημόσια» αναφέρονται στον δημόσιο λόγο, δηλαδή δεν αναφέρεται στη στρατολόγηση τρομοκρατών, όπως το έθεσε η Μαρία Γιαννακάκη σε μια ανάρτησή της, ούτε με κάποια συμμετοχική πράξη στην εγκληματική οργάνωση που να είναι συνέργεια ή ηθική αυτουργία. Έχει να κάνει με δημόσιο λόγο, ο οποίος διεγείρει σε συγκρότηση εγκληματικής οργάνωσης.

TPP: Όπου δημόσιος λόγος είναι τα κοινωνικά δίκτυα, για παράδειγμα;

Θ.Κ.: Ναι, σαφέστατα. Δημόσιος λόγος μπορεί να θεωρηθεί, επίσης, ένα άρθρο. Το διεγείρει σε ένταξη θα μπορούσε να είναι, για παράδειγμα, και η δημοσιοποίηση μίας προκήρυξης ανάληψης ευθύνης από μία εγκληματική ή τρομοκρατική οργάνωση.

TPP: Το προβληματικό σημείο εδώ είναι η ευρεία διατύπωση;

Θ.Κ.: Ούτως ή άλλως το 187ΠΚ και το 187Α είναι δυο προβληματικά άρθρα που έχουν ευρύτητα, ας το πούμε έτσι, γιατί ποινικοποιούν οργανώσεις που επιδιώκουν την τέλεση εγκληματικών πράξεων. Όχι που τελούν, αλλά που επιδιώκουν την τέλεση. Βέβαια, ακόμα και σε μια προβληματική νομοθεσία, κάνεις μια προσπάθεια για μια όσο πιο σφιχτή ερμηνεία της. Συνεπώς, το 187ΠΚ ποινικοποιεί μια οργάνωση με δομή, διάρκεια, ιεραρχία κλπ. Και έτσι πρέπει να ερμηνεύεται. Είναι δυνατόν να εξαρθρωθεί, δηλαδή, μια οργάνωση ακόμα και πριν τελέσει κάποια αξιόποινη πράξη. 

Όταν είχε ψηφιστεί πρώτη φορά ο αντι-τρομοκρατικός το 2001, υπήρχε ρητή αναφορά -και ακόμα υπάρχει- ότι «η απλή ψυχική συνέργεια στα εγκλήματα της συγκρότησης και της συμμετοχής… δεν τιμωρείται» (άρθρο 187 παρ. 6). Τώρα, η τροποποίηση που θέλει να περάσει ο Στ.Κοντονής είναι μια τροποποίηση προς το χειρότερο, που σπάει ακόμα και αυτή την ασφαλιστική δικλείδα, ποινικοποιώντας την με οποιοδήποτε τρόπο δημόσια πρόκληση ή διέγερση. Επιστρέφουμε, ουσιαστικά, στον τρομονόμο Μητσοτάκη του 1990, με τον οποίο πήγαν φυλακή οι εκδότες (Φυντανίδης και λοιποί) που δημοσίευσαν τις προκηρύξεις της 17 Νοέμβρη. Είναι σημαντικό ότι, ακόμα και όταν οι πολιτικές συνθήκες επέτρεψαν την ψήφιση της πρώτης αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας (2001), υπήρξε ρητή μη ποινικοποίηση της ψυχικής συνέργειας.

Άλλωστε, άρθρο στον Ποινικό Κώδικα για «πρόκληση και προσφορά για την εκτέλεση κακουργήματος ή πλημμελήματος» υπάρχει. Είναι το άρθρο 186 και για τη διέγερση το άρθρο 184, που είναι επαρκέστατο. Εκτός αν οι αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα μετά την επίθεση κατά του Λουκά Παπαδήμου απαιτούν αλλαγή του 187ΠΚ, ώστε πλέον οι σχολιάζοντες «δημόσια» να κινδυνεύουν με το αδίκημα της «διέγερσης σε εγκληματική οργάνωση».

TPP: Αυτό δεν προσκρούει στην ελευθερία του λόγου και του Τύπου, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 του Συντάγματος;

Ναι, είναι πιθανόν να θεωρηθεί ότι μία τέτοιου τύπου χρήση της εν λόγω διάταξης είναι αντισυνταγματική.

TPP: Θα μπορούσε να συλληφθεί, για παράδειγμα, ένας χρήστης του facebook για ένα ποστ του;

Θ.Κ.: Με τέτοιες διατάξεις, που παίρνουν τόσο μεγάλη απόσταση από το ποινικό δίκαιο της πράξης, δίνουν τη δυνατότητα σε έναν εισαγγελέα και έναν δικαστή να κάνουν τέτοιου είδους χρήση. Ο νομοθέτης μπορεί να το περνάει για άλλους λόγους, αλλά το ζητούμενο είναι πώς αυτές οι διατάξεις θα εφαρμοστούν στην πράξη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί με οποιοδήποτε τρόπο.

TPP: Ποινικοποιείται το φρόνημα με απλά λόγια;

Θ.Κ.: Ναι, πολύ βάσιμα μπορούμε να πούμε ότι είναι φρονηματική διάταξη. Από τον λόγο μέχρι την τέλεση υπάρχει απόσταση. Εγώ τάσσομαι κατά του 187 και του 187Α, αλλά αν η κυβέρνηση ήθελε να κάνει μια μεταρρύθμιση χωρίς να καταργήσει την αντι-τρομοκρατική νομοθεσία, θα μπορούσε να την κάνει προς μια καλύτερη κατεύθυνση. Αντί, δηλαδή, να αντικαταστήσει τουλάχιστον την «επιδίωξη τέλεσης κακουργηματικών πράξεων» με την «τέλεση κακουργηματικών πράξεων» (δεν μιλάμε για κατάργηση που έλεγε παλιότερα το Τμήμα Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά για μεταρρύθμιση), έρχεται τελικά ο Στ.Κοντονής και ποινικοποιεί την «με οποιονδήποτε τρόπο πρόκληση ή διέγερση σε συγκρότηση ή ένταξη σε εγκληματική οργάνωση».

TPP: Φαινόμενα καταστολής του δημόσιου λόγου συνδέονται κυρίως με αυταρχικά καθεστώτα, συχνά με την επίφαση της ασφάλειας έναντι της τρομοκρατίας. Τώρα βλέπουμε, όμως, την Μέι να μιλάει για έλεγχο του ίντερνετ μετά από την επίθεση στο Λονδίνο, τη Γαλλία να είναι σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης μετά από την επίθεση τον Νοέμβριο του 2015 και τώρα αυτή τη νομοθετική αλλαγή στην Ελλάδα. Ανησυχείτε για το τι κίνδυνοι ελλοχεύουν για την ελευθερία της έκφρασης αλλά και του Τύπου με την αιτιολόγηση της καταπολέμησης της τρομοκρατίας;

Θ.Κ.: Η αλλαγή στην Ελλάδα είναι πολύ προβληματική και θέτει σε κίνδυνο την ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου και νομίζω ότι βλέπουμε μια κλιμάκωση της υπάρχουσας νομοθεσίας ουσιαστικά. Το εντυπωσιακό για εμένα είναι ότι την κλιμακώνει μια κυβέρνηση που έχει απόλυτη συναίσθηση του τι πάει να κάνει. Η κυβέρνηση της Αριστεράς σπάει, δηλαδή, και εδώ όλες τις κόκκινες γραμμές. Η τροποποίηση των άρθρων 187 (εγκληματική οργάνωση) και 187Α (τρομοκρατική οργάνωση) που προτείνει ο Στ.Κοντονής είναι όνειδος για τον ΣΥΡΙΖΑ: καταπατάει κάθε κεκτημένο που έχει οικοδομήσει το κίνημα για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, στο οποίο μέλη του ΣΥΡΙΖΑ έχουν παίξει στο παρελθόν πρωταγωνιστικό ρόλο. Για το ποινικό μας δίκαιο, η προτεινόμενη τροποποίηση είναι επικίνδυνη και φρονηματική. Πάνω από όλα, θα είναι κίνδυνος για τα δημοκρατικά δικαιώματα όλων μας και για αυτό δεν πρέπει να περάσει.

TPP: Δε θα χρησιμοποιηθεί, πιστεύετε, κατά της Χρυσής Αυγής η επίμαχη διάταξη;

Θ.Κ.: Εμείς ζητάμε από το κράτος να τιμωρηθούν οι αξιόποινες εγκληματικές πράξεις που έχει ήδη τελέσει. Το να χρησιμοποιείς νομοθεσία που διευρύνει τη δυνατότητα των κρατικών μηχανισμών στο να αυθαιρετούν, δεν καταστέλλει τη δράση της άκρας δεξιάς, αλλά την νομιμοποιεί στην πραγματικότητα. Γιατί πάνω στην κρατική καταστολή και την κρατική αυθαιρεσία, η άκρα δεξιά συνήθως ξεδιπλώνει τη δράση της. Ποτέ τέτοιου τύπου νομοθεσία δεν χρησιμοποιείται ως εμπόδιο για τη δράση της ακροδεξιάς και αν ήθελαν να την έχουν εμποδίσει, θα το είχαν πράξει χρόνια πριν χωρίς τέτοιου είδους νομοθεσία.