της Κικής Σταματόγιαννη στο fylosykis.gr
(αναδημοσίευση με την άδεια της συγγραφέα)
Δεν είναι, επομένως, η έκπληξη το συναίσθημα που δοκιμάζεις διαβάζοντας τις διατάξεις του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα. Είναι η οργή με την οποία έρχεσαι αντιμέτωπη. Είναι ο θυμός, τον οποίο καλείσαι να διαχειριστείς, ώστε να μπορέσεις να βάλεις σε μια σειρά τις σκέψεις σου. Ας επιχειρήσουμε, λοιπόν, να βάλουμε σε μια σειρά τις σκέψεις μας.
Πώς ξεκίνησαν όλα;
Αυτές τις μέρες κατατέθηκε προς δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου για αλλαγή του Σωφρονιστικού Κώδικα. Δεν περιμέναμε ασφαλώς να είναι το απαύγασμα του προοδευτισμού.
Μέσα σε μια απαρίθμηση περιστολής των δικαιωμάτων των κρατουμένων, γυναικών και αντρών, για τα οποία χρειάστηκαν ούτε λίγο ούτε πολύ 88 διατάξεις, στεκόμαστε στο άρθρο 21. Και στην παράγραφο 7 αυτού (οι υπογραμμίσεις δικές μας): «Ο νεοεισαγόμενος υποβάλλεται σε έρευνα σωματική και των ατομικών ειδών του, η οποία διεξάγεται σε ιδιαίτερο χώρο και κατά τρόπο που δεν θίγει την αξιοπρέπειά του. Η έρευνα διενεργείται από δύο τουλάχιστον υπαλλήλους του ίδιου φύλου με τον κρατούμενο και, σε περίπτωση γύμνωσης του σώματος, αυτή δεν επιτρέπεται να γίνεται με αφαίρεση όλων των ενδυμάτων ταυτοχρόνως. Αν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που να δικαιολογούν ενδοσωματική ή ακτινολογική έρευνα, αυτή διενεργείται μόνον από ιατρό, κατά τους κανόνες της ιατρικής, μετά από εντολή του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού».
Διαβάζοντας, λοιπόν, το άρθρο 21 παρ. 7 και την ξεκάθαρη πρόβλεψη για γύμνωση, βρισκόμαστε μπροστά στην αποκρουστική επαναφορά του κολπικού ελέγχου στις γυναίκες κρατούμενες. Μια μέθοδος που όσες μαρτυρίες γυναικών κι αν διαβάσεις, όλες καταλήγουν στο αίσθημα του βιασμού, της ταπείνωσης και του εξευτελισμού που νιώθουν όσες την υφίστανται. «Περίμενα μες στο κρύο μόνο με τα εσώρουχά μου στο δωμάτιο της έρευνας… Μέχρι να έρθει εκείνη με τα ρούχα, με έβαλε να βγάλω και τα εσώρουχά μου. Ντρεπόμουν τόσο πολύ που βρέθηκα σε αυτή τη θέση… Οι συνθήκες κάτω στην απομόνωση ήταν απάνθρωπες…»*.
Μια μέθοδος που σύμφωνα με όλες τις καταγγελίες είναι πλήγμα για την αξιοπρέπεια, την επιβαρυμένη ψυχική υγεία ανθρώπων που βρίσκονται ήδη σε συνθήκες εγκλεισμού. Καταγγελίες ότι σε πολλές περιπτώσεις η εξέταση δεν γινόταν καν από γιατρό-γυναικολόγο, αλλά από υπάλληλο των φυλακών. Καταγγελίες φυλακισμένων γυναικών για εργαλεία μη αποστειρωμένα, ακατάλληλα, σκουριασμένα. Μέχρι και ευρωπαϊκά όργανα έχουν αντιδράσει σε αυτή την πρακτική. Τόσο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο όσο και η Επιτροπή Πρόληψης Βασανιστηρίων την έχει ήδη –από το 2006- κατηγοριοποιήσει ως «καταχρηστική, απάνθρωπη και μη επιτρεπτή».
«Μια φορά, στο χαρτί που ήταν τοποθετημένο στην γυναικολογική καρέκλα όπου μ’ έβαλαν να κάτσω είδα μία τρίχα από προηγούμενη ερευνηθείσα. Η αποστείρωση στα εργαλεία τους είναι κάτι που ενίοτε θυμούνται. Σε άλλες βάζουν διαστολείς και σκουριασμένους, πολλές φορές, τους βάζουν το δάχτυλό τους και συγχρόνως πιέζουν προς τον ορθό ή και από επάνω στη βουβωνική χώρα σε σημείο που η κρατούμενη να πονάει. Τα ειρωνικά σχόλια και τα σόκιν «αστειάκια» των δεσμοφυλάκων δεν λείπουν από το «ρεπερτόριό» τους…
Προσφάτως που αρνήθηκα την κολπική έρευνα και από τον γυναικολόγο, διότι ανεξαρτήτου μορφώσεως, ειδικεύσεως και μορφωτικού επιπέδου το να σου χώνει ο καθείς τα δάχτυλά του είναι τουλάχιστον «απρεπές», θα έλεγα, και ζητούσα υπερηχογράφημα, με απείλησαν ότι θα με δέσουν όλη νύχτα με τη χειροπέδα στο κάγκελο […] μου είπε πως αφού είμαι κρατούμενη πρέπει να δεχτώ την κολπική […]. Εν ολίγοις αυτό που μου είπαν και λένε είναι ότι αφού είμαι κρατούμενη πρέπει να μου κάνουν ότι θέλουν και να μην αντιδράω»*.
Είτε αρνηθεί μια κρατούμενη να υποστεί τον κολπικό έλεγχο είτε αποδεχθεί να «πειθαρχήσει», οδηγείται στην απομόνωση. Εκεί υποχρεώνεται να εκτελεί τις πιο προσωπικές της ανάγκες, ενώ παρακολουθείται ηλεκτρονικά. «Μέσα στις τρεις αυτές ημέρες η κρατούμενη πρέπει να έχει οκτώ κενώσεις. Διαφορετικά θα παραταθεί η κράτησή της στην απομόνωση. Επειδή όμως αυτό δεν είναι φυσιολογικό να συμβεί, τότε οι έγκλειστες αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν καθαρτικό που τους παρέχει η υπηρεσία. Και βέβαια και αυτό αποτελεί έναν άλλο τρόπο βασανισμού, αφού λαμβάνουν το καθαρτικό για να μην παραταθεί ο χρόνος παραμονής τους στην απομόνωση. Όταν βγαίνουν οι κρατούμενες από την απομόνωση, υφίστανται εκ νέου κολπική έρευνα, συνήθως από όποια γυναίκα υπάλληλο έχει βάρδια! Αν μια κρατούμενη αρνηθεί να υποστεί αυτό τον έλεγχο, τότε κινδυνεύει να μείνει στην απομόνωση για τουλάχιστον πέντε ημέρες και με ό,τι συνεπάγεται αυτό»*.
Και μέσα σε αυτές τις δέκα γραμμές συμπυκνώνεις άνετα έναν ωραιότατο ορισμό για το τι συνιστά βασανιστήριο στον 21ο αιώνα. Στην «πολιτισμένη» Ευρώπη της Δύσης
Γιατί, λοιπόν; Γιατί ξανά;
Ο τυπικός λόγος που επικαλούνται οι νομοθετικές και σωφρονιστικές αρχές είναι η αποτροπή εισαγωγής ναρκωτικών ουσιών μέσα στη φυλακή. Μια εισαγωγή, ωστόσο, που θα μπορούσε να αποτραπεί με χρήση άλλων μέσων. Που δεν ευτελίζουν, δεν πληγώνουν, δεν σε απογυμνώνουν από όση αξιοπρέπεια σου έχει απομείνει μέσα σε μια φυλακή. Έχουν προταθεί τρόποι ελέγχου που δεν κουρελιάζουν τις γυναίκες. Υπάρχει η δυνατότητα για υπέρηχο, για εξειδικευμένα μηχανήματα ανίχνευσης ναρκωτικών ουσιών.
Γιατί, λοιπόν, οι σωφρονιστικές αρχές επέμεναν να αγνοούν όλες αυτές τις εναλλακτικές και προχωρούσαν σε κολπική εξέταση; Και κυρίως, γιατί σκέφτονται τώρα να την επαναφέρουν; Ο ουσιαστικός και ξεκάθαρος λόγος είναι «επειδή μπορούν». Επειδή είναι ένας ακόμη τρόπος να υποδείξουν στην κρατούμενη τη θέση που της έχουν επιφυλάξει. «Είσαι σκουπίδι. Σε μεταχειριζόμαστε ως τέτοιο». Πόση ευαισθησία να χωρέσει σε ένα τόσο απλό σχήμα;
Είναι αδύνατον να μιλήσεις για την απάνθρωπη μέθοδο του κολπικού ελέγχου και το μυαλό σου να μην πάει σχεδόν αυτόματα στην Κατερίνα Γκουλιώνη. Μια γυναίκα που στα 41 της χρόνια (19 Μαρτίου 2009) βρέθηκε –κάτω από αδιευκρίνιστες μέχρι σήμερα συνθήκες- νεκρή. Δεμένη πισθάγκωνα με αίματα στο πρόσωπο κατά τη διάρκεια της μεταγωγής της. Κάποιοι θεώρησαν ότι έπρεπε να σταματήσει να μιλάει. Ίσως, γιατί παραήταν ηχηρά όλα όσα κατήγγειλε για τη φρίκη του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος. Ίσως γιατί –σύμφωνα μ’ αυτούς- κάποια πράγματα καλύτερα να μένουν αποκλειστικά πίσω από τους χοντρούς τοίχους μιας φυλακής. Μια περίκλειστη κοινωνία βίας και αποστέρησης δικαιωμάτων, δίπλα σε μια «ελεύθερη και ανοιχτή» κοινωνία συνεχώς κλιμακούμενης βίας και αποψίλωσης και των τελευταίων θραυσμάτων δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Ο αγώνας της Κατερίνας Γκουλιώνη είχε αποτέλεσμα καθώς σύμφωνα με το τότε άρθρο 10 παρ. 5 του εσωτερικού κανονισμού των γενικών καταστημάτων κράτησης η ενδοσωματική ή ακτινολογική εξέταση απαγορευόταν, με μόνη εξαίρεση στην περίπτωση που υπήρχε «εύλογη αιτία, μετά από εντολή του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού και μόνον από γιατρό».
Και σήμερα, οκτώ χρόνια μετά, με τον θάνατο της Κατερίνας να παραμένει ακόμα αδικαίωτος, έρχεται η κυβέρνηση σε ένα κρεσέντο αυταρχισμού να σβήσει με μια μονοκοντυλιά τον αγώνα αυτόν. Επαναφέρει έναν από τους οδυνηρότερους εφιάλτες των γυναικών κρατουμένων.
Ήδη έχουν προαναγγελθεί κινητοποιήσεις μέσα στις φυλακές ως αντίδραση-διαμαρτυρία για τις αλλαγές που σχεδιάζονται. Πόσο να ανέχεσαι -και για ποιο λόγο άλλωστε;- να εκφράζονται νομοθετικά σκέψεις για την επαναφορά των φυλακών τύπου Γ’; Για διεύρυνση της εξουσίας του εισαγγελέα; Για περιστολή των ήδη πετσοκομμένων δικαιωμάτων των κρατουμένων; Για αντικατάσταση της άδειας του κρατουμένου/ης με την ηλεκτρονική επιτήρηση (βραχιολάκι); Για την αναστολή των εκπαιδευτικών αδειών;
Για ποιον λόγο να ανέχεσαι τα δάχτυλα και τα σκουριασμένα εργαλεία της κρατικής εξουσίας μέσα στο σώμα σου;
Κάτω τα χέρια σας από τα σώματά μας.
* Μαρτυρίες της ίδιας της Κατερίνας Γκουλιώνη και άλλων έγκλειστων γυναικών