Γράφουν οι: Ελεάνα Καζίλα, Μάνος Παπαγεωργίου, Τζένη Τσιροπούλου
«Κανείς δεν μιλάει γιατί όλοι εξαρτώνται από τον τουρισμό. Είτε δουλεύουν οικοδομή είτε έχουν ενοικιαζόμενα ή και τα δύο. Αν δεν πατήσει τουρίστας, θα πεθάνουμε της πείνας αλλά από την άλλη, δεν μας φτάνει το νερό, η αποχέτευση, η διαχείριση σκουπιδιών και χτίζονται εκτρώματα. Είναι δίκοπο μαχαίρι» λέει ο Δημήτρης Μπελιός.
Το νησί των περίπου 2.500 κατοίκων, τα τελευταία 3 χρόνια έφτασε να φιλοξενεί μέχρι και 39.000 τουρίστες στην αιχμή της σεζόν. Οι επιπτώσεις είναι συχνά ασφυκτικές για την τοπική κοινωνία, αλλά τουρισμός σημαίνει εισόδημα και «τα παιδιά μας στο νησί».
Photo credit: Eleana Kazila
Αμέσως μετά τον Covid έγινε μια έκρηξη στο νησί: οι περισσότεροι κάτοικοι άρχισαν να πουλάνε τη γη τους ή να μετατρέπουν σε airbnb τις στέρνες τους έως και τα δωμάτια για τα ζώα. Εύπορα μεγαλοστελέχη, Έλληνες και Γάλλοι, αγόρασαν γη και χτίζουν υπερλούξ ενοικιαζόμενες βίλες, φέρνοντας στο νησί κόσμο, λεφτά – αλλά και προβλήματα.
Η Τζόρτζια Ατσονίου κάνει τις τελευταίες οικιακές δουλειές στη βίλα πριν την κλειδώσει για φθινόπωρο. «Αυτό το σπίτι έκανε 5.500 ευρώ την εβδομάδα προ πισίνας. Αφού έβαλαν πισίνα, κοστίζει 15.000 ευρώ την εβδομάδα και, πιστέψτε με, γίνεται προσκύνημα» λέει η γυναίκα που έγινε «από απλή καθαρίστρια, housekeeper» με πολύ καλύτερο μισθό.
Παρ’ όλα αυτά, η πολυτέλεια κατατρώει τους φυσικούς πόρους του νησιού.
Οι βίλες έφεραν πισίνες και αφύσικους, για το ξηρό κυκλαδίτικο τοπίο, καταπράσινους κήπους, εντείνοντας το πρόβλημα του νερού.
«Υπάρχουν πελάτες στις βίλες που κάνουν 6-7 φορές τη μέρα ντουζ και απαιτούν να πλένουμε τις πετσέτες τους μετά από κάθε χρήση» λέει η Τζόρτζια. «Ή ποτίζουν για ώρες τους κήπους τους.»
Η Σίφνος κηρύχτηκε τελικά τον Ιούλιο 2024 σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης λόγω λειψυδρίας.
Photo credit: Eleana Kazila
Πέρα από τις γεωτρήσεις και τις δύο πηγές, το νησί εξαρτάται για την υδροδότησή του κυρίως από τέσσερις μονάδες αφαλάτωσης. Κατά την αφαλάτωση αντλείται νερό από τη θάλασσα και μέσω χημικής επεξεργασίας καθίσταται κατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση.
Τον Ιούνιο του 2024, προέκυψε ξαφνικά πρόβλημα σε μία από τις μονάδες και δύο χωριά της Σίφνου βρέθηκαν χωρίς νερό.
Στα Εξάμπελα, ένα εκ των χωριών, ο ιδιοκτήτης airbnb, Ανδρέας Γαϊτάνος, αρνείται ότι υπάρχει γενικά πρόβλημα με το νερό αλλά παραδέχεται ότι εγκατέστησε δεξαμενή νερού στο οίκημά του από φόβο μην βρεθεί χωρίς νερό στα μέσα της σεζόν.
Η κήρυξη έκτακτης ανάγκης δυσαρέστησε αρκετούς επαγγελματίες της οικοδομής και του τουρισμού που κατηγόρησαν τις τοπικές Αρχές ότι πλήττουν τον τουρισμό. Για τους αρμόδιους, όμως, το να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου ήταν μονόδρομος.
«Στο πικ της σεζόν, το 2024, στον Πλατύ Γιαλό, η ημερήσια κατανάλωση νερού έφτασε τα 28 κυβικά μέτρα, υπερδιπλάσια ποσότητα από την προηγούμενη χρονιά», λέει ο Νίκος Συνοδινός, ηλεκτρολόγος και υπεύθυνος για όλες τις μονάδες αφαλάτωσης του νησιού.
Ο Συνοδινός αποδίδει την αύξηση κυρίως στους μεγάλους καταπράσινους κήπους των νεόδμητων βιλών.
«Δεν ήξερα ότι τα πράγματα ήταν τόσο άγρια» παραδέχεται ο Aντιδήμαρχος Ύδρευσης- Αποχέτευσης, Μανώλης Φουτουλάκης.
«Με τις αφαλατώσεις να δουλεύουν 24 ώρες και 7 ημέρες στο φουλ, ακόμα δεν παράγουμε όσο χρειάζεται. Οπότε, τι κάνουμε;» λέει έντονα προβληματισμένος. «Έπρεπε να χτυπήσουμε το καμπανάκι στην κυβέρνηση ότι χρειαζόμαστε βοήθεια.»
«Πότιζαν τους κήπους τους ενώ ο διπλανός τους δεν είχε νερό να μαγειρέψει. Κάναμε συστάσεις και απαντούσαν, ‘Αφού έχω λεφτά και πληρώνω, θα καταναλώνω’. Μα δεν είναι θέμα χρημάτων αλλά επάρκειας για όλους» λέει ο Φουτουλάκης.
Photo credit: Eleana Kazila
Η αφαλάτωση είναι η ατμομηχανή του τουρισμού και πλέον είναι αναγκαία και τους χειμώνες, καθώς οι βροχές έχουν μειωθεί δραματικά στις Κυκλάδες. Ακόμα, όμως, και αν το θαλασσινό νερό είναι δωρεάν και δημιουργεί την ψευδαίσθηση του αστείρευτου, η αφαλάτωση δεν είναι πανάκεια – αντιθέτως, παρά την ασφάλεια μιας σχετικά σταθερής παραγωγής, εγείρει ζητήματα.
Η Σίφνος παράγει το 80% της ηλεκτρικής της ενέργειας από το πετρελαϊκό εργοστάσιο της ΔΕΗ, καταναλώνοντας ετησίως πάνω από 4 εκατ. λίτρα ντίζελ—το 40% για αφαλάτωση και το 22% για άντληση νερού προς τα υψηλότερα σημεία του νησιού, σύμφωνα με τον Σωκράτη Κάραβο, υπάλληλο της δημοτικής ύδρευσης. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας υποστηρίζουν τις ενεργειακές ανάγκες του νησιού σε ποσοστό μόλις 19,2%.
Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος από την καύση ορυκτών καυσίμων για τις αφαλατώσεις αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα για τις τοπικές Αρχές της Σίφνου αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν επιφυλάξεις για το αν πρέπει να εγκατασταθούν νέες ανεμογεννήτριες στο νησί εξαιτίας της καταστροφής του τοπίου και της αυθαίρετης παραχώρησης αδειών για εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε ιδιωτικές εταιρείες χωρίς την ενημέρωση του δήμου και της τοπικής κοινωνίας.
Επιπλέον, το νερό της αφαλάτωσης, σύμφωνα με πρόσφατες χημικές αναλύσεις, φαίνεται ότι έχει έντονη διαβρωτική δράση στους παλαιούς μεταλλικούς σωλήνες του δικτύου, γεγονός που οδηγεί σε διαρροές αλλά και στην επιμόλυνση του νερού με σκουριά.
Γυναίκες στο νησί παραπονιούνται για ξηροδερμία, ενώ πολλοί κάτοικοι δεν πίνουν το συγκεκριμένο νερό ακόμα κι αν υπάρχει δυνατότητα φιλτραρίσματος.
Η αφαλάτωση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και τη θαλάσσια ζωή. Κατά τη χημική διαδικασία, παράγεται μεγάλη ποσότητα άλμης (διάλυμα που απομένει μετά την επεξεργασία του νερού), το οποίο στη Σίφνο επιστρέφεται στη θάλασσα ελλείψει νόμου που να προσδιορίζει κάποιον διαφορετικό αποδέκτη για την απόρριψη της άλμης. Αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα όσον αφορά την περίπτωση της Σίφνου, αλλά έρευνες σε άλλα οικοσυστήματα δίνουν έρεισμα για ανησυχία ως προς τις επιπτώσεις της απόρριψης στη θαλάσσια ζωή.
Ένα άλλο πρόβλημα, όμως, για το οποίο υπάρχουν δεδομένα είναι η αυταπάτη αφθονίας που δημιουργεί η αφαλάτωση οδηγώντας σε σπατάλη του νερού. Συγκεκριμένα, η κατανάλωση του νερού, σύμφωνα με τον Δήμο, σημείωσε αύξηση 25% μέσα στο 2023-2024, η οποία με τη σειρά της οδήγησε σε αύξηση της κατανάλωσης ρεύματος για τη λειτουργία των μονάδων αφαλάτωσης.
Tο υψηλό κόστος του νερού στη Σίφνο καλύπτεται με επιδότηση από τον Δήμο, ώστε να μην επιβαρύνονται οι καταναλωτές. Ωστόσο, αυτό απορροφά σημαντικούς πόρους από τον προϋπολογισμό που προορίζεται για τη συντήρηση των παλαιών και προβληματικών δικτύων, με αποτέλεσμα την επιδείνωση των διαρροών και των απωλειών νερού.
Photo credit: Eleana Kazila
Όλα αυτά είναι ένας ατέρμονος πονοκέφαλος για τις τοπικές Αρχές. Η δήμαρχος, Μαρία Ναδάλη, πιστεύει ότι ο δήμος πρέπει να ακολουθεί τις εξελίξεις αλλά να θέσει και όρια σε σχέση με τη δόμηση και το νερό.
«Θα εισηγηθώ να σταματήσουν οι άδειες για νέες πισίνες. Είναι τολμηρό αλλά πρέπει. Και οι κήποι δεν μπορούν να είναι 4 και 5 στρέμματα γκαζόν» λέει η Ναδάλη. «Τα ξενοδοχεία από ένα συγκεκριμένο αριθμό κλινών και πάνω θα μπορούν να έχουν μία πισίνα, αλλά δεν γίνεται κάθε σπίτι να έχει και πισίνα».
Το δημοτικό συμβούλιο, αναζητώντας λύσεις, αποφάσισε να αυξήσει την τιμολόγηση του νερού, απόφαση όμως που θα εφαρμοστεί από την επόμενη χρονιά «λόγω τεχνικού κωλύματος», σύμφωνα με τη δήμαρχο του νησιού.
Οι οικιακές δεξαμενές ήταν κάποτε μια σημαντική πηγή νερού. Παλαιότερα, όλα τα σπίτια διέθεταν στέρνα. Το φθινόπωρο οι οικογένειες καθάριζαν τη στέρνα τους και περίμεναν να βρέξει για να αποθηκεύσουν τα όμβρια ύδατα τα οποία χρησιμοποιούσαν για μπάνιο, μαγείρεμα και πότισμα.
Σήμερα, η στέρνα καταγράφεται στα σχέδια των σπιτιών αλλά οι κάτοικοι μαρτυρούν ένα κοινό μυστικό: οι στέρνες συχνά χτίζονται και μετατρέπονται παράνομα σε ένα ακόμα airbnb.
Photo credit: Eleana Kazila
Η αναγνώριση της χρησιμότητάς τους όμως συνεχίζει να αποτελεί ένα επίκαιρο ζήτημα. Γι’ αυτό και η πολιτισμική και πρακτική αναβίωση της στέρνας αποτελεί, από το 2024, το επίκεντρο μιας συνεργασίας των Δήμου Σίφνου, UrbanDig Project και μελών της τοπικής κοινωνίας.
«Το πρόβλημα διαχείρισης των υδατικών πόρων στη Σίφνο, έχει αποτελέσει εφαλτήριο για την ανάπτυξη μεθόδων που θα βοηθήσουν θεσμικά και πρακτικά την κοινωνία του νησιού» λέει ο Φανούριος-Νικόλαος Σακελλαράκης από το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο, MedINA, ενώ εργάζεται πάνω στην κατασκευή ενός δικτύου 120 λίθινων αναβαθμών (πέτρινα τοιχία που θυμίζουν σκαλοπάτια) στο ρέμα Ταξιάρχη Σκάφης και στο ρέμα Χώνης.
Τα οφέλη που οι επιστήμονες αναμένουν να δουν είναι η μείωση των πλημμυρικών φαινομένων, ο εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα, η συλλογή του νερού για αρδευτικούς σκοπούς και η ενίσχυση της βιοποικιλότητας.
Παρ’ όλα αυτά, έχουν αγωνία όσο το βασικό πρόβλημα παραμένει:
«Δεν ξέρουμε αν τα οφέλη θα φανούν τελικά στην πράξη, όταν δίνονται εκατοντάδες οικοδομικές άδειες» λέει ο Κώστας Πετράκος από το MedINA.
«Σκεφτείτε ότι από 130, το 2022, εκτοξεύθηκαν στις 300 το 2023.»
Photo credit: Jenny Tsiropoulou
Η Σίφνος δεν αποτελεί μια εξαίρεση αλλά μια μικρογραφία ενός φαινομένου που αφορά πολλά νησιά στη Μεσόγειο: υπερτουρισμός, υπερδόμηση, υποταγή σε έναν οικονομικό μονόδρομο και ανταγωνισμός μεταξύ αυτών που κερδοφορούν και όσων υποφέρουν, όπως είναι οι κτηνοτρόφοι που σταδιακά δεν βρίσκουν ελεύθερη γη για να βοσκήσουν τα ζώα τους.
«Τέλος η κτηνοτροφία στο νησί. Την σκοτώνουν» λέει ο Γιάννης Μαστρόκαλος, ένας από τους ελάχιστους κατοίκους της Σίφνου που δεν ζει από τον τουρισμό.
«‘Βρωμάνε! Πάρτε τα από δω!’ μας λένε οι ξενοδόχοι. Δεν υπάρχει πια χώρος να βοσκήσουν τα ζώα. Οι παραδοσιακές τους διαδρομές έχουν τώρα γεμίσει από βίλες. Μπορεί να καλέσουν μέχρι και την αστυνομία γιατί ένα πρόβατο έφαγε ένα λουλούδι από τον κήπο τους» λέει ο κτηνοτρόφος και τυροκόμομος.
«Είμαι τρίτη γενιά και τελευταία. Δεν θέλω επουδενί τα παιδιά μου να ασχοληθούν με αυτό.»
Η δημοτική αρχή της Σίφνου, τον Ιανουάριο 2025, έλαβε αποφάσεις για τον περιορισμό της δόμησης και την προστασία του τοπίου. Σε παρόμοια κατεύθυνση, τον Απρίλιο, το ΣτΕ ανέστειλε προσωρινά, έπειτα από προσφυγή τριών κατοίκων, την κατασκευή δύο υπόσκαφων συγκροτημάτων με πισίνες στη Σκουριαλού Σίφνου λόγω χρήσης παράνομων δρόμων, αυθαίρετης χωροθέτησης και υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας, κρίνοντας ότι οι οικοδομές απειλούν το ευαίσθητο οικοσύστημα και τον παραδοσιακό χαρακτήρα του νησιού.
Όμως η πραγματική και οριζόντια εφαρμογή του περιορισμού της δόμησης εξαρτάται από τις πολιτικές αποφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης και από τη διαμόρφωση του χωροταξικού σχεδιασμού.
Ταυτόχρονα, ακόμη και οι κάτοικοι που συμφωνούν με αυτά τα μέτρα, την επόμενη στιγμή παραδέχονται ότι χωρίς τουρισμό δεν θα επιβιώσει κανείς στο νησί αφού είναι πια μονοκαλλιέργεια.
Photo credit: Eleana Kazila
Ο κοινωνιολόγος, Μιχάλης Νικολακάκης, με ερευνητικό έργο στον τουρισμό, εξηγεί ότι αυτή η αμφιθυμία συναντάται συστηματικά στις τοπικές κοινωνίες: «Υπάρχει μια βαθιά ενσυναίσθηση ότι πάμε προς την καταστροφή και μια βαθιά απροθυμία να σταματήσουμε να πηγαίνουμε προς τα εκεί, γιατί η τουριστική εκμετάλλευση δεν αφορά μόνο το μεγάλο κεφάλαιο αλλά συντηρεί και τις αξίες της μικρομεσαίας ιδιοκτησίας σε όλη την Ελλάδα. Η οριοθέτησή της σημαίνει υποτίμηση όχι μόνο του μεγάλου κεφαλαίου αλλά και δική μου. Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι μιλάνε για τον υπερτουρισμό και νιώθουν την ανάγκη να υποδείξουν ότι πρέπει να υπάρξει κάποιο όριο σε αντίθεση με την πολιτική πρακτική της χώρας που ουσιαστικά λέει, ‘κανένα όριο στον τουρισμό’».
Ο αγώνας δρόμου για την επόμενη σεζόν ξεκινάει ήδη από τα Χριστούγεννα κάθε χρονιάς – αλλά το όραμα φαίνεται να αρχίζει και να τελειώνει εκεί.
«Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η έλλειψη μακροπρόθεσμου σχεδιασμού», παραδέχεται η δήμαρχος.
«Τρέχουμε διαρκώς για να καλύψουμε τις ανάγκες του σήμερα και του αύριο, με μοναδικό ορίζοντα την επόμενη τουριστική σεζόν.»
Photo credit: Eleana Kazila
Το καλοκαίρι είναι προ των πυλών. Παρά τα δημοτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, τα πρότζεκτ και τις εκστρατείες ευαισθητοποίησης, οι τέσσερις μονάδες αφαλάτωσης του νησιού θα συνεχίσουν να λειτουργούν νυχθημερόν μέχρι να υπάρξει ένα συνολικό και μακροπρόθεσμο σχέδιο διαχείρισης των υδατικών πόρων.
Όμως, ας μην ξεχνάμε ότι η αφαλάτωση γεννά ένα παράδοξο: όσο περισσότερο νερό παράγει, τόσο περισσότερο ενθαρρύνει την κατανάλωση τροφοδοτώντας έναν φαύλο κύκλο. Μόλις οι υποδομές εμφανίσουν κάποια βλάβη ή η ζήτηση ξεπεράσει την προσφορά, το νησί κηρύσσεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης διαιωνίζοντας μια μη βιώσιμη πραγματικότητα για ανθρώπους και περιβάλλον.
Το ρεπορτάζ πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Journalismfund Europe.
Διαβάστε εδώ το β’ μέρος της έρευνας σχετικά με τις ιταλικές Αιολίδες Νήσους.
