Στις περιπλανήσεις μου στο διαδίκτυο ή στις καταδύσεις στο χάρτινο αρχείο μου πέφτω συχνά πάνω σε εκδόσεις ή κείμενα, που αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία ή συρρικνώθηκαν σε περιεχόμενο. Παλιότερα το Τέταρτο του Μάνου Χατζιδάκι, πιο πρόσφατα τα περιοδικά Επτά και Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, το Βιβλιοδρόμιο των Νέων ή ακόμη η Λέξη των Φωστιέρη- Νιάρχου. Στον ημερήσιο ή περιοδικό τύπο, οι δημοσιεύσεις για το βιβλίο αντικαταστάθηκαν από ανεπαρκέστατα τετρασέλιδα, προσανατολισμένα σε θεματικές ενότητες, όπως η αστυνομική λογοτεχνία ή τα βιβλία για παιδιά. Νέες προσπάθειες ευτυχώς παρέχουν ελπίδα στον τομέα των περιοδικών Λόγου και Τέχνης, όπως η Ποιητική του Χάρη Βλαβιανού ή οι εφημερίδες Athens Review of Books και Books’ Journal. Τι κρατά ζωντανή την ανάγνωση, ποια μαγική δύναμη κλείνει μέσα του ένα βιβλίο; O Mπόρχες έχει δώσει τη δική του απάντηση: «Aπ’ όλα τα εργαλεία του ανθρώπου, το πιο εκπληκτικό είναι, χωρίς αμφιβολία, το βιβλίο. Tα άλλα είναι προεκτάσεις του σώματός του. Tο μικροσκόπιο και το τηλεσκόπιο είναι προεκτάσεις της όρασής του· το τηλέφωνο προέκταση της φωνής του· έχουμε επίσης το μαχαίρι και το ξίφος, που είναι προεκτάσεις του χεριού του. Tο βιβλίο, όμως, είναι κάτι άλλο: Tο βιβλίο είναι προέκταση της μνήμης και της φαντασίας του»…Ναι, επιθυμεί να τον αγγίξει. Αλλά ποιος είναι αυτός που γράφει;» 

 

Συγγραφέας: Ρέι Μπράντμπερυ
Τίτλος: ΦΑΡΕΝΑΪΤ 451
Κατηγορία: Ξένη Πεζογραφία
Μετάφραση: Βασίλης Δουβίτσας
Εκδότης: ΑΓΡΑ
Έτος έκδοσης: 1953
Σελίδες: 280
Τιμή: 17,50€
Η θερμοκρασία ανάφλεξης του χαρτιού είναι οι 451 βαθμοί στην κλίμακα Φαρενάιτ. Πριν από εξήντα χρόνια, ο εκδοτικός οίκος Ballantine εξέδωσε
διακόσια αντίτυπα ενός βιβλίου, ανθεκτικά στην προσβολή από φωτιά. Τα αριθμημένα και υπογεγραμμένα αντίτυπα ήταν δεμένα με χρυσόλιθο υλικό αμίαντου. Οι συλλέκτες των βιβλίων τα αναζητούσαν μανιωδώς: το 2007 ένα αντίτυπο πουλήθηκε 17.000 ευρώ. Το περί ου ο λόγος συναρπαστικό κείμενο επιστημονικής φαντασίας –για την ακρίβεια εικοτολογικής μυθοπλασίας- είναι το Φαρενάιτ 451 του Ρέι Μπράντμπερι, που κυκλοφορεί από τις σημαντικές εκδόσεις της Άγρας, εμπλουτισμένο από επιλογικά κείμενα αλλά και το κύκνειο άσμα, που δημοσίευσε ο Μπράντμπερι, μία ημέρα πριν πεθάνει, με τον τίτλο «Πάρε με κοντά σου», σε μια σφριγηλή μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα, με την πρωτότυπη μάλιστα εικονογράφηση του εξωφύλλου, δια χειρός Joseph Mugnaini από το μακρινό 1953.
Το Φαρενάιτ 451 είναι ένας διαχρονικός ύμνος στη χαρά της ανάγνωσης και ταυτόχρονα μια προφητική ελεγεία για την αφασική δυστοπία της lifestyle συγχρονίας μας. Πρωταγωνιστής του Μπράντμπερι είναι ο 30χρονος πυρονόμος Γκάυ Μόνταγκ, μέλος μιας ομάδας πυροσβεστών κάποιου μελλοντικού ολοκληρωτικού καθεστώτος, όπου η ‘’απλή κατοχή’’ βιβλίων τιμωρείται με την πυρπόληση των σπιτιών των ιδιοκτητών τους. Η διαταραγμένη ψυχολογικά σύζυγος του Γκάυ, η Μίλντρεντ, περνά ατελείωτες ώρες μπροστά σε τεράστιες οθόνες τηλεόρασης τοίχου, συμμετέχοντας σε ανούσια κουτσομπολιά με χυδαίες ‘’κυράτσες’,’επιπέδου αντίστοιχου των καθ’ ημάς ‘’μεσημεριανάδικων’’, συνοδεία ισχυρών ποσοτήτων υπνωτικών χαπιών.
Ο Γκάυ και η Μίλντρεντ δυστυχούν, γιατί είναι αταίριαστοι. Τι συμβαίνει όμως με τον Γκάυ; Σε τι εκφεύγει της παγιωμένης κοινωνικής ισορροπίας των μετρίων; Η ‘’ψαγμένη’’ έφηβη Κλαρίς ‘’πυρπολεί’’ την καλά κρυμμένη αγάπη του αδίστακτου -κατά τα φαινόμενα- πυρονόμου για την πνευματική καλλιέργεια. Καταλύτες στη σταδιακή μεταμόρφωση και ανάταση του πρωταγωνιστή, μια ηλικιωμένη γυναίκα, που προτιμά να αποτεφρωθεί μαζί με τα βιβλία της στη διάρκεια μιας ακόμη αποστολής της ομάδας του Μόνταγκ και ο παροπλισμένος καθηγητής λογοτεχνίας Φάμπερ. Η συγκλονιστική αυτόχειρας εγείρει συνειδησιακά τον Μόνταγκ, ενώ ο ευρυμαθής δάσκαλος καταγγέλει την κυριαρχία της επιφανειακής, αέναης διασκέδασης, που επιβάλλεται ως η ‘’νέα πραγματικότητα’’ έναντι της κοινωνίας της τέχνης και του στοχασμού. Ο Φάμπερ πείθει εντέλει τον πυρονόμο να συνταχθεί σε αγώνα καλό και αγαθό για τη σωτηρία της πνευματικής μας κληρονομιάς, απέναντι στην τυραννική εξουσία της υπερφίαλης εικόνας. Την τελευταία ευαγγελίζονται οι συνάδελφοι του Μόνταγκ, κατηχούμενοι από τον πυραγό Μπήτυ, ένα αποσυνάγωγο τέρας ευρυμάθειας και αρχηγό της ομάδας των πυρονόμων.
«Βάλε στο νου σου την εικόνα. Ο άνθρωπος του 19ου αιώνα με τα άλογα, τα σκυλιά, τα κάρα του, σε αργή κίνηση. Και μετά, στον 20ό αιώνα, επιταχύνεις την κάμερά σου. Τα βιβλία συμπτύσσονται. Ανάλεκτα. Επιτομές. Τσέπης. Όλα συμπυκνώνονται σε μια ατάκα, σε ένα αναπάντεχο φινάλε […] Βάλε το κεφάλι ενός ανθρώπου να γυρνάει τόσο γρήγορα μέσα σε αυτή τη δίνη που τροφοδοτείται ανεξάντλητα από τα χέρια των
εκδοτών, των χειραγωγών, των τηλεπαρουσιαστών, και θα δεις τότε πώς η φυγόκεντρος αποδιώχνει όλες τις αχρείαστες και χρονοβόρες σκέψεις […] Περισσότερα σπορ για όλους, ομαδικό πνεύμα, διασκέδαση, κι έτσι δεν χρειάζεται να σκέφτεσαι, ε; Οργανώνεις, οργανώνεις και υπερ-οργανώνεις υπερ-υπερ-αθλητικές εκδηλώσεις […] Κατάλαβες τώρα, Μόνταγκ; Δεν επιβλήθηκε άνωθεν, από την κυβέρνηση στους αποκάτω. Όλο αυτό δεν ξεκίνησε ούτε από προεδρικό διάταγμα, ούτε από κάποια διακήρυξη, ούτε από λογοκρισία. Όχι! Η τεχνολογία, οι χειραγωγούμενες μάζες και η πίεση των μειονοτήτων ήταν που έγειραν την πλάστιγγα…».
Ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, δύο Ουμανιστές φιλόσοφοι και δύο προδρομικά βιβλία φέρεται να συγκροτούν τις πηγές της έμπνευσης του Μπράντμπερι. Πριν από ογδόντα χρόνια, τα βιβλία των μεγαλύτερων προσωπικοτήτων της γερμανόφωνης διανόησης κατακαίγονται σε ολόκληρη τη Γερμανία. Στο πλακόστρωτο της Μπέμπελπλατς, μπροστά στο κτίριο του Πανεπιστημίου Humboldt, 20.000 βιβλία ρίχνονται στην πυρά στις 10 Μαΐου 1933 σε ένα φρικώδες auto da fe του παγκόσμιου πολιτισμού.Τα μάτια των περαστικών σταματούν στα λόγια του Χάινριχ Χάινε: “Εκεί όπου καίνε βιβλία, μία μέρα θα καίνε και ανθρώπους”.
Με κεντρικό άξονα τη στυγνή επιβολή λογοκρισίας από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, τα βιβλία που συγκροτούν την ιδιότυπη τριλογία με το Φαρενάιτ 451 είναι ο Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος του Άλντους Χάξλεϋ του 1932, όπου η ανελευθερία του πνεύματος αποτελεί προϊόν επιστημονικού προκαθορισμού και το εξίσου δυστοπικό 1984 του Τζόρτζ Όργουελ του 1948, με τη στυγερή δικτατορία να κατευθύνεται από έναν ωμό εξουσιαστικό μηχανισμό. Ο Μπράντμπερι συνθέτει τις δύο απόψεις: βίαιη καταστολή δια της μαζικής καύσης των βιβλίων, ενίοτε και των κατόχων τους, άκριτη ελευθερία στην άλογη διασκέδαση και ανάδειξη μιας κοινωνίας υπαρξιακά τραγικών personae, που βαυκαλίζονται ότι ευτυχούν, καταναλώνοντας στοχευμένα άχρηστες πληροφορίες από κατευθυνόμενα ΜΜΕ.
Εκεί που ο Όργουελ ενείδε πως η χειραγώγηση των μαζών επιτυγχάνεται με την καταπίεσή τους, ο Χάξλεϊ αντιπαρέθεσε πως άφρονα και κατεσταλμένα ενεργούμενα δύνανται να παραχθούν από διαδικασίες πνευματικής αποχαύνωσης. Το Φαρενάιτ 451 εισάγει την ήδη βιωμένη προφητεία του τέλους της αισθητικής απόλαυσης της ανάγνωσης για την καλλιέργεια του ανθρώπου και της απονομιμοποίησης των βιβλίων, ως αποκύημα μιας φασιστικής κυρίαρχης ιδεολογίας, που υιοθετούν οι άβουλες μάζες και δεν επιβάλλουν οι ανελεύθερες εξουσίες. Για να μη γίνει ποτέ πια κανείς «το θύμα ενός πολυδιαβασμένου ανθρώπου», όπως δηλώνει ο αποτυχημένος ρομαντικός Μπήτυ.
Ιδού και οι δύο φιλοσοφικοί ογκόλιθοι, που κατευθύνουν τη γραφίδα του Μπράντμπερι. Η βιοθεωρία του Ρουσσώ, για την απομάγευση των μαζών, ώστε να ανακτήσει έδαφος ένας νέος πολιτισμός. Η πρωτοποριακή άσκηση του Φουκώ πάνω σε εξελιγμένους /αποκεντρωμένους εξουσιαστικούς μηχανισμούς. Φασισμός που θριαμβεύει ως φενάκη ελεύθερης βούλησης από
κάτω κι όχι από πάνω. Στο καταιγιστικό επιλογικό μέρος του βιβλίου, ο Γκάυ Μόνταγκ, κυνηγημένος ως φορέας ανατρεπτικών ιδεών από τους βιβλιομάχους συνοδοιπόρους του, συντάσσεται με μιαν ιδιοφυή ομάδα εξόριστων βιβλιολατρών, για να υλοποιήσουν ένα παράτολμο αλλά μεγαλόπνοο σχέδιο, που θα ισοδυναμούσε με την ερμητική διαφύλαξη ενός σπάνιου είδους σε κίνδυνο αφανισμού. Του ανθρώπινου.
Προοίμιο της αφασικής κοινωνίας που οραματίζεται το Φαρενάιτ 451 είναι το συγκλονιστικό περιστατικό που περιγράφει ο Ρέι Μπράντμπερι ως κινητήρια δύναμη, ως το πέμπτο βηματάκι πριν από το μεγάλο άλμα, όπως θυμάται, που γέννησε το βιβλίο που κρατάμε στα χέρια μας. Να πως διηγείται ο ίδιος ο συγγραφέας τη σουρρεαλιστική εμπειρία του, στην εισαγωγή της επανέκδοσης του Φαρενάιτ 451 στα 1993:
«…Κάπου πριν από σαρανταδύο χρόνια, ένα χρόνο πάνω- ένα χρόνο κάτω, περπατούσα και κουβέντιαζα με έναν φίλο συγγραφέα, στο κέντρο του Ουίλσαϊρ, στο Λος Άντζελες, όταν μας σταμάτησε ένα περιπολικό και ένας αστυνομικός βγήκε έξω και μας ρώτησε τι κάναμε εκεί. ‘’Βάζουμε το ένα μας πόδι μπροστά από το άλλο’’, είπα, κάνοντας τον εξυπνάκια. Ήταν η λάθος απάντηση. Ο αστυνόμος επανέλαβε την ερώτηση…
»…’’Περπατάτε, ε;’’ είπε ο αστυνομικός. ‘’Απλώς περπατάτε;’’. Έγνευσα καταφατικά και περίμενα ότι η προφανής αυτή αλήθεια θα έμπαινε για τα καλά στο μυαλό του.’’Ε λοιπόν’’, είπε ο αστυνομικός, ‘’να μην το ξανακάνετε αυτό!’’…»
Εννιά στους δέκα Έλληνες έχουν μικρή ή ελάχιστη σχέση με το βιβλίο, σε μια κοινωνία που βρίθει αμόρφωτων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πάνω –κάτω, το ίδιο συμβαίνει στην πλειονότητα των Δυτικών κοινωνιών, με φωτεινές εξαιρέσεις στον κανόνα. Πενήντα επτά εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο δεν έχουν καν πρόσβαση στο σχολείο. Πριν από ένα χρόνο περίπου, η 15χρονη Πακιστανή ακτιβίστρια για το δικαίωμα των γυναικών στην εκπαίδευση Μαλάλα Γιουσαφζάι πυροβολήθηκε στο κεφάλι από Ταλιμπάν, καθώς πήγαινε στο σπίτι της από το σχολείο. ‘’Οι εξτρεμιστές φοβούνται τα βιβλία και τα μολύβια’’, ανέφερε η Μαλάλα μιλώντας πριν από λίγες μέρες στην Ολομέλεια του ΟΗΕ στα 16α γενέθλιά της και αφού κατόρθωσε να ξεπεράσει με πολλαπλές χειρουργικές επεμβάσεις τα βαρύτατα τραύματά της. ‘’… Η δύναμη της εκπαίδευσης τους τρομάζει. Φοβούνται τις γυναίκες. Η δύναμη της φωνής των γυναικών τους τρομάζει.’’
Το επιμύθιο του Φαρενάιτ 451 αντικατοπτρίζεται κρυστάλλινα στα λόγια και την αγωνιστικότητα αυτού του νεαρού κοριτσιού, που διψά για γνώση και ελευθερία πνεύματος ενάντια σε κάθε μορφή σκοταδισμού, ο οποίος επιβάλλεται όχι από κρατική αυθαιρεσία, αλλά με αγαστή σύμπραξη χειραγωγούμενων μαζών και κυρίαρχου δόγματος. ‘’… Η εκπαίδευση είναι η μόνη λύση’’, αναφώνησε η Μαλάλα Γιουσαφζάι μπρός σ’ ένα εκστατικό ακροατήριο, για να συμπληρώσει ‘’…Εκπαίδευση γρήγορα.’’

Γιώργος Στυλιανού