Ενημέρωση της τελευταίας στιγμής: Στις 9:45 τοπική ώρα ο πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής, Σύριλ Ραμαφόσα, ανακοίνωσε ότι από 1/1/2024 μετέχουν των BRICS ως μόνιμα πλήρη μέλη, Αργεντινή, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία, και ΗΑΕ.

Ανταπόκριση από το Γιοχάνεσμπουργκ

Η σημαντικότερη είδηση της ημέρας ανακοινώθηκε από την υπουργό Εξωτερικών της Νοτίου Αφρικής, Ναλέντι Παντόρ: Οι BRICS συμφώνησαν, την Τετάρτη 23 Αυγούστου 2023, την επέκτασή τους, και υιοθέτησαν κείμενο που θέτει τις αρχές με τις οποίες θα γίνει αυτή η επέκταση. «Συμφωνήσαμε στο θέμα της επέκτασης. Συντάξαμε έγγραφο, το οποίο έχει εγκριθεί ήδη, το οποίο καθορίζει τις κατευθυντήριες γραμμές και τις αρχές, όπως και τις διαδικασίες που θα ακολουθήσουμε με τα κράτη που επιθυμούν να γίνουν μέλη των BRICS», είπε συγκεκριμένα στο ράδιο Ουμπούντου.

Οι χώρες που θα αποτελέσουν τα νέα μέλη αναμένεται να ανακοινωθούν αύριο, από την ηγεσία των BRICS, και οι περισσότερες πληροφορίες μιλούν για διπλασιασμό των μελών τους και πολλαπλασιασμό των ενεργειακών πηγών που ελέγχουν, με μερικές πολύ ενδιαφέρουσες εντάξεις. Όμως, αυτά ες αύριο, με την τελευταία ανταπόκρισή μας από την ιστορική 15η Σύνοδο στο Γιοχάνεσμπουργκ.

Η δήλωση της Ναλέντι Παντόρ ήταν αναμενόμενη, αφού, στην πρωινή συνεδρίαση, όλοι οι πρόεδροι μίλησαν ανοικτά υπέρ της επέκτασης. Ότι και αν συνέβη το βράδυ της Τρίτης, στο περίφημο δείπνο, η συμφωνία επ’ αυτού υπήρξε – με ποιές «ανταλλαγές» θα φανεί. Είναι βέβαιο πάντως ότι είχαν προϋπάρξει προβλήματα. «Ζούμε ιστορικές στιγμές. Περισσότερες από 20 χώρες ζητούν και θέλουν να ενταχθούν στην οικογένεια των BRICS. Ξέρω ότι, ως ηγέτες των χωρών BRICS, συζητάτε αυτό το θέμα και δίνετε μεγάλη προσοχή σε αυτό. Και θα χρειαστεί να πάρουμε μια απόφαση» είχε πει το απόγευμα της Τρίτης ο πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής, Σύριλ Ραμαφόσα – άφηνε ένα ενδεχόμενο μη επέκτασης ανοικτό. Εκεί πάτησαν και τα συστημικά δυτικά μέσα ενημέρωσης, που μετέδιδαν όλη μέρα ότι έχει διαφωνήσει κάθετα ο ινδός πρωθυπουργός, Ναρέντρα Μόντι, που όμως, ότι συμφωνίες κι αν γίνανε, τους διέψευσε τασσόμενος υπέρ της επέκτασης – και υπέρ της συνεργασίας στον τομέα των αιλουροειδών, μία από τις βασικές του θέσεις.

Πέραν της επέκτασης σε νέα μέλη, αποφασίστηκε και η επέκταση με τη δημιουργία δύο νέων παράλληλων συμβουλίων, ενός για τις Γυναίκες – που ήδη, όπως γράφαμε την πρώτη μέρα, αναφέρθηκαν ως δύναμη από όλους- και ένα για τη νεολαία. Μάλιστα, το πρωί της Τετάρτης, μετά την δική του τοποθέτση και πριν δώσει το λόγο στους παρευρισκόμενους ηγέτες, ο πρόεδρος της Ν. Αφρικής κάλεσε στο βήμα την Αμάντα Λουάκα, πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Νεανικής Ανάπτυξης (National Youth Development Agency, NYDA) της χώρας, που ανακοίνωσε τους λόγους δημιουργίας του οργάνου.

Στην ομιλία του, ο πρόεδρος Ραμαφόσα, εμφανώς χαρούμενος, γιατί η Νότιος αφρική «φιλοξένησε την ιστορική 15η Σύνοδο», κάτι που «αποτελεί τιμή της» μίλησε για μια σύνοδο που «θα εμπλουτίσει και θα εμπνεύσει να εργαστούμε όλοι για μια πιο ανθρωπινη παγκοσμια κοινοτητα».

Ακολούθησε ο πρόεδρος Λούλα της Βραζιλίας, που δύο φορές αναφέρθηκε ονομαστικά στην «συντρόφισσά» του, τη μία και «αδελφή του» τη δεύτερη, Ντίλμα Ρούσσεφ και το γιγάντιο έργο που καλείται να επιτελέσει η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα της οποίας ηγείται. Ευχαρίστησε την αφρικανική προεδρία για τη φιλοξενία και αναφέρθηκε στο πόσο σημαντικό τόπος είναι αυτό καθ’ αυτό το Γιοχάνεσμπουργκ, λόγω της ιστορίας του Απαρτχάιντ: «ο ίδιος ο τόπος σε εμπνέει να πολεμήσεις κατά της ανισότητας και του άδικου».

Ήταν ο πρώτος που μίλησε καθαρά για τον πόλεμο στην Ουκρανία, κάνοντας κριτική στο παγκόσμιο κλίμα που δημιουργείται, επαναδιατυπώνοντας τις γνωστές του θέσεις και προσθέντας ένα λιθαράκι στην υπόθεση της επανίδρυσης του ΟΗΕ. «Μέσα σε λίγα χρόνια, επιστρέψαμε, από μια καλοήθη πολυπολική συγκυρία σε απόλυτα ψυχροπολεμική νοοτροπία και σε γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς. … Η παγκόσμια κοινότητα οφείλει να κατανοήσει τους κινδύνους που προκύπτουν και που είναι απαράδεκτοι, για την ανθρωπότητα…. Ο πόλεμος της Ουκρανίας κατέδειξε τους περιορισμούς του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Σε πολλές άλλες συγκρούσεις και κρίσεις δεν δόθηκε τη δέουσα προσοχή […]. Αϊτινοί, Υεμενίτες, Σύροι, Λίβυοι, Σουδανοί και Παλαιστίνιοι αξίζουν όλοι τους να ζήσουν εν Ειρήνη», είπε χαρακτηριστικά. Προσφέρθηκε και πάλι «η Βραζιλία μετά χαράς να προσφέρει στην κατάπαυση του πυρός και την ειρήνευση» και αναφέρθηκε στα εκατομμύρια ανθρώπων που πεθαίνουν από πείνα ενώ «πάνω από δύο τρις έχουν διατεθεί για όπλα..» και κάλεσε τους BRICS «να δράσουν προς την κατανόηση και τη συνεργασία ώστε όλοι μαζί να βρουν τη λύση». Τιμώντας ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο, αναφέρθηκε και στον ηρωικό Τομάς Σανκάρα, θυμίζοντας πως είχε πει πως «δεν πρέπει ποτέ να αποδεχθούμε μια κοινωνία στην οποία οι μισοί άνθρωποι υποχρεούνται να σιωπούν» εννοώντας τις γυναίκες, που, είπε ο Λούλα, «η ενδυνάμωσή τους είναι προϋπόθεση για την ειρήνη».

Η κλιματική αλλαγή και οι «αρπακτικές αποικιοκρατικές» πρακτικές των βιομηχανικών κρατών «που οδηγούν σε αυτή» ήταν μία εξαιρετική αποστροφή των όσων είπε. Δήλωσε ότι η «Βραζιλία θα είναι επικεφαλής» στον αγώνα για την κλιματική αλλαγή και την παύση αυτών των πρακτικών, και ζήτησε «Να ξαναδούμε τη Συμφωνία του Παρισιού» ώστε «να μην στέλνουν αλλού τα απόβλητά τους», ένα σημαντικότατο πρόβλημα του Παγκόσμιου Νότου. Τέλος, χαιρέτησε ως ιστορική την είσοδο νέων μελών στον οργανισμό, και κάλεσε σε «μια πολυπολική, δικαιώτερη και συμπεριληπτική διεθνή τάξη πραγμάτων».

Στη συνεδρίαση, ζωντανά αυτή τη φορά, μίλησε ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, που τόνισε ότι «η στρατηγική πορεία των BRICS στοχεύει στο μέλλον». «Τα κράτη μέλη των BRICS είναι εχθροί κάθε ηγεμονίας και εξεπσιοναλισμού», σαφές το καρφί για τις ΗΠΑ, «όπως και σε κάθε πολιτική νεο-αποικιοκρατίας». Δικαιολόγησε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ως προσπάθεια «να σταματήσει τον εξοντωτικό πόλεμο που εξαπέλυσε η Δύση» εναντίον του λαού του Ντονμπάς, «έναν πόλεμο οκτώ ετών κατά αυτών των ανθρώπων, της γλώσσας τους, των παραδόσεών τους, του τόπου τους». Ο «πολυπολικός κόσμος» έχει ως στόχο «την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου» και την ενίσχυση του ρόλου του ΟΗΕ, πρόσθεσε.

Ευχαρίστησε τις λοιπές χώρες μέλη για «τις προσπάθειές τους να βοηθήσουν να επιλυθεί ειρηνικά και δίκαια η σύγκρουση στην Ουκρανία». Αναφέρθηκε και εκείνος στη σημασία του ρόλου των γυναικών και στην ανάγκη να αυξηθεί η παρουσία τους στον ίδιο τον οργανισμό και ανακοίνωσε ότι του χρόνου, οπότε έχει η Ρωσία την προεδρία των BRICS, η συνάντηση κορυφής θα γίνει τον Οκτώβριο, στο Καζάν και η Σύνοδος θα γιορταστεί «με 200 γεγονότα σε 12 πόλεις». Τέλος υποσχέθηκε «μεγαλύτερη και πιο ζωηρή συνεργασία» σε θέματα τεχνολογίας και τεχνογνωσίας.

Ακολούθησε η τοποθέτηση του πρωθυπουργού της Ινδίας, Ναρέντρα Μόντι, ο οποίος επιβεβαίωσε ότι τάσεται υπέρ της επέκτασης του οργανισμού. Η πιο ενδιαφέρουσα πρόταση του οποίου ήταν η συνεργασία των BRICS στο διάστημα, όχι μόνο στην ανάπτυξη δορυφόρων αλλά και στην εξερεύνηση – η ομιλία του έγινε λίγες ώρες πριν την προσελήνωση της ινδικής μη επανδρωμένης αποστολής και λίγες μέρες μετά την συντριβή της ρωσικής. Μιλησε επίσης για «συνεργασία κατά της τρομοκρατίας» εντός των BRICS, ανταλλαγή τεχνογνωσίας σε θέματα διδασκαλίας εκ του μακρόθεν – κάτι πολύτιμο για τη Νότιο Αφρική και τη Βραζιλία, που, όπως και η Ινδία, δεν έχουν τρόπο να παράσχουν μόρφωση σε απομακρυσμένες κοινότητες- ζήτησε τη δημιουργία ενός start up forum και επίσης μιας «Συμμαχίας των Αιλουροειδών» , Big Cat Alliance, παρατηρώντας ότι όλα τα μέλη των BRICS φιλοξενούν απειλούμενα είδη αιλουροειδών, και ζητώντας να συνεργαστούν ώστε να τα διασώσουν, να «αλληλοσυμπληρωθούν σε όλα». «Μία Γη, Μια οικογένεια, Ένα Μέλλον» είπε, είναι η πολιτική της Ινδίας, ως μέλους και των BRICS και των G20.

Τελευταίος πήρε το λόγο ο κινέζος ηγέτης, που και πάλι ήταν ο πιο πολιτικός και επιθετικός. Μίλησε για τις «τεκτονικές αλλαγές» και την «αναταραχή» στον πλανήτη, τονίζοντας πως η ανάπτυξη χρειάζεται «σταθερότητα, ασφάλεια και θετική εικόνα για το μέλλον». «Η ανάπτυξη δεν είναι προνόμιο αλλά δικαίωμα», ανέφερε. Οι διεθνείς κανόνες δεν επιτρέπεται να «υπαγορεύονται από αυτούς που έχουν μεγάλα ποντίκια/ μύες, ή πιο δυνατή φωνή. Και είναι ακόμη πιο απαράδεκτο όλοι αυτοί να σχηματίζουν ελιτίστικα μπλοκ και να πακετάρουν και παρουσιάζουν τους δικούς τους κανόνες ως διεθνείς κανόνες». Η «ψυχροπολεμική λογική στοιχειώνει τον πλανήτη» και «πρέπει να δοθεί τέλος στον πόλεμο των πολιτισμών», ώστε «οι χώρες να επιλέγουν το δρόμο τους έχοντας το σεβασμό όλων μας». Ανέδειξε και πάλι την πολυπολιτισμικότητα των BRICS, χρησιμοποιώντας την ίδια φράση που χρησιμοποίησε και μια μέρα πριν, «οι πολιτισμοί μας» («οι πολιτισμί είναι πολλοί και έτσι πρέπει να είναι ο κόσμος μας») και τάχθηκε υπέρ της επιπλέον επέκτασης «με ταχείς ρυθμούς» όπως και υπέρ του κοινού διαστημικού προγράμματος. Κάλεσε δε να «υλοποιηθεί η ατζέντα 2030 του ΟΗΕ». Κατέληξε, δε, με την αναπόφευκτη κινέζικη παροιμία, αυτή τη φορά περί της Δικαιοσύνης που πάντα θριαμβεύει.

Στα παραλειπόμενα, την ώρα που μιλούσε ο Ζι, αφρικανός συνάδελφος αστειεύτηκε πως «όταν συναντώνται οι BRICS μιλάνε για ανάπτυξη, κι όταν συναντιώνται οι G7 μιλάνε για την Κίνα», παραφράζοντας την προ μηνών ρήση του προέδρου της Ναμίμπιας.

Ο βουλευτής Ζουελιβελίλι Μαντέλα για τους BRICS

Σε δηλώσεις του στο ΤΡΡ, ο εγγονός του Νέλσονα Μαντέλα από τον πρώτο του γάμο, σήμερα μέλος του κοινοβουλίου της Νοτίου Αφρικής με το κυβερνόν Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, και επικεφαλής εμίρης του βασιλικού οίκου των Μαντέλα, Ζουελιβελίλι Μαντέλα, μίλησε με ενθουσιασμό για τους BRICS και τους αντιπαρέβαλε και το ιστορικό Κίνημα των Αδεσμεύτων. Και εκείνος, όπως και μεγάλο ποσοστό των απλών ανθρώπων που συναντώ εδώ, μιλάει, χωρίς να χρειαστεί να τον ρωτήσεις, με ενθουσιασμό για τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, αντανακλώντας το «ακατανόητο» για τη Δύση φιλορωσικό πνεύμα της Αφρικής. «Σήμερα η Ρωσική Ομοσπονδία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη δημιουργία ενός πολυπολικού κόσμου, στην αναμόρφωση του ΟΗΕ και άλλων πολυεθνικών οργανισμών, στην επιτυχία των BRICS και στην δημιουργία μιας νέας ατζέντας, για την ανάπτυξη της Αφρικής».

Μόνο καλά λόγια έχει και για την Κίνα – πρώτη εμπορική εταίρο της Νοτίου Αφρικής – και το ρόλο της. «Η Κίνα είναι σημαντικός αναπτυξιακός εταίρος για ολόκληρη την Αφρική. Μας δένουν ιστορικοί δεσμοί, και καλλιεργούνται και αναπτύσσονται. Έχει κρίσιμο ρόλο στη δημιουργία και τη διαμόρφωση της μελλοντικής αναπτυξιακής ατζέντας ολόκληρου του πλανήτη. Μας δίνει πολύτιμα μαθήματα από την ανοικοδόμηση του κόσμου, χωριό προς χωριό, όχι μόνο οικονομικά, αλλά από κάθε άποψη». Το ίδιο και για τη Βραζιλία, και όσα έχει να διδάξει, ειδικά σε θέματα ενίσχυσης των αγροτών και της παραγωγής, από την πρώτη περίοδο Λούλα.

Η μόνη χώρα, από τις χώρες των BRICS, για την οποία δεν έχει καλά λόγια είναι η Ινδία. Όχι η χώρα Ινδία, αλλά η Ινδία του Μόντι. Η ιστορία που συνδέει τις δύο χώρες, θυμίζει, πάει πολύ πίσω. «Η Νότια Αφρική είναι η έδρα μιας από τις μεγαλύτερες, αν όχι της μεγαλύτερης, ινδικής κοινότητας εκτός Ινδίας. Αυτό μας δένει, όπως και η αγάπη και η σεβασμός μας για τον Μαχάτμα Μοχάντας Γκάντι που δεν ήταν μόνο σύμβολο του δικού μας αγώνα αλλά παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Η αντίθεσή του σε όλες τις μορφές διακρίσεων είναι γνωστή, τιμάται παγκοσμίως, και η ζωή του συνδέεται με τον αγώνα μας για ελευθερία στη Νότια Αφρική. Είναι τραγελαφικό ότι πέθανε από το χέρι ενός εξτρεμιστή, και είναι αυτός ο ίδιος εξτρεμισμός που απειλεί σήμερα τα ίδια τα θεμέλια αυτού που αντιπροσωπεύει η Ινδία, ως μια κοσμική δημοκρατία, ταγμένη στην ειρηνική συνύπαρξη. …Παράλληλα, η συνεχής υποστήριξή που προσφέρει στο κράτος-απαρτχάιντ του Ισραήλ και η μονομερής παραβίαση του ψηφίσματος του ΟΗΕ για το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του Κασμίρ, παραμένουν εξαιρετικά προβληματικά».

Δεν βλέπει όμως μόνον ως οικονομικό «στοίχημα» τους BRICS, αλλά, όπως και πολλοί άλλοι, και σαν ένα μηχανισμό «που έχει σημαντικό ρόλο να παίξει στον αγώνα ενάντια στο Δυτικό Ιμπεριαλισμό… πρέπει οι BRICS να δράσουν σε αλληλεγγύη προς τους καταπιεσμένους λαούς του κόσμου, και πρώτα απ’ όλα στην Παλαιστίνη, στη Δυτική Σαχάρα και το Κασμίρ κι όπου αλλού υπάρχουν συγκρούσεις και απειλούνται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.. Οι BRICS είναι η ισχυρότερη έκφραση της ελπίδας του Παγκόσμιου Νότου και η ευκαιρία του να δώσει τέλος στην αποικιοκρατία και την νεοαποικιοκρατία. Που τις ζούμε, απτές, σε ολόκληρη την Αφρικανική Ήπειρο, στη Λατινική Αμερική και στην Μέση Ανατολή»

Η τελευταία του φράση, για το ρόλο των BRICS στο παγκόσμιο οικονομικό σκηνικό, ήταν μάλλον κομπλιμέντο στην ελληνική μου καταγωγή αλλά και πολύ επιτυχημένη ως παρομοίωση: «Οι στάβλοι του Αυγεία της παγκόσμιας οικονομίας βρίσκονται σε διαδικασία γερού πλυσίματος».