«Στον Σαλβαδόρ, από το σύντροφό του στα όπλα»

Ήταν η μεταλλική επιγραφή που ζήτησε ο Φιντέλ Κάστρο να μπει στο Καλασνίκωφ του, πριν την πρώτη επίσκεψή του στη Χιλή του Αλλιέντε, το 1971. Ήταν το δώρο που επέλεξε να του κάνει, το Καλασνίκωφ AKMS με το οποίο πολέμησε και νίκησε. Ήταν ο τρόπος του να υποδείξει στον σύντροφό του, το μεγάλο του λάθος: ο Αλλιέντε περίμενε να αντισταθεί μόνον μέσω της συνταγματικής τάξης στους εχθρούς του, αρνήθηκε να εξοπλίσει το λαό – όταν οι αναρχικοί* τον προειδοποίησαν ότι ερχόταν πραξικόπημα και δεν είχε τρόπο να το αντιμετωπίσει, και πήραν εκείνοι τα όπλα, βρήκαν και το δικό του κράτος απέναντί τους. Ήταν το λάθος που κατάλαβε ο Αλλιέντε, την 11η Σεπτεμβρίου του 1973, ημέρα του πραξικοπήματος, όταν μετέβη, με το όπλο του Φιντέλ στον ώμο, στο προεδρικό κτίριο, στη Λα Μονέδα. Κι ήταν ο τρόπος του να παραδεχθεί το λάθος του, που με αυτό το όπλο, του συντρόφου του, έδωσε τέλος στη ζωή του. 

Το όπλο του Φιδέλ που έγινε όπλο του Αλλιέντε και σύμβολο της άρνησής του να παραδοθεί και να υποκύψει, δεν υπάρχει πια. Το εξαφάνισε η δικτατορία, το κατέστρεψε. Σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες «εξαφανίστηκε» εκείνη την ίδια μέρα, την 11η Σεπτεμβρίου του 1973. Για τις φωτογραφίες – σαν αυτές που έβαλε στο βιβλίο του ο Πινοτσέτ – οι πραξικοπηματίες το αντικατέστησαν με ένα άλλο Καλασνίκωφ, ένα ΑΚ-47 όμως, στο οποίο έγραψαν πρόχειρα, χειρόγραφα, την αφιέρωση του Φιδέλ. Η έρευνα τα απέδειξε όλα αυτά. Η έρευνα αποκατέστησε το τέλος του Αλλιέντε, υπογράφοντας το βαθύ συμβολισμό του. Ο Ενωμένος Λαός, που τραγούδησαν οι Κουιλαπαγιούν, έπρεπε να είναι και ικανός να αμυνθεί της επανάστασής του ή της αλλαγής που είχε ψηφίσει, και ήδη υποστήριζε με κάθε τρόπο στους δρόμους. 

Το όπλο του Φιδέλ, το όπλο του Σαλβαδόρ και του συντρόφου του στα όπλα, το κατέστρεψε η δικτατορία, γιατί ήξεραν, λένε οι ιστορικοί, πως «θα αντιμετωπίζονταν με τον ίδιο σεβασμό που αντιμετωπίζεται και διατηρείται και το σπαθί του ‘πατέρα του έθνους’ της Χιλής, ντον Μπερνάρντο Ο’Χιγγινς». Το όπλο του Φιδέλ, το όπλο του Σαλβαδόρ και του συντρόφου του στα όπλα, δεν βρήκε τόπο ούτε στα τόσα μνημεία που φτιάχτηκαν για τον Αλλιέντε μετά την έξοδο του Πινοτσέτ από την εξουσία, αλλά με την παραμονή του Πινοτσετικού συστήματος στη θέση του. 

«Όπως γνωρίζετε, οι ΗΠΑ βλέπουν με ιδιαίτερη συμπάθεια όσα προσπαθείτε να κάνετε εδώ. Ξέρουμε ότι είστε θύμα προπαγάνδας της αριστεράς παγκοσμίως, και σας ευχόμαστε κάθε επιτυχία» Χένρυ Κίσσινγκερ προς το στρατηγό Αουγκούστο Πινοτσέτ, ενώ είχε στα χέρια του διαβαθμισμένο έγγραφο περί των 320 στοχευμένων εκτελέσεων στελεχών της αριστεράς στις 19 πρώτες μέρες του πραξικοπήματος.

Η σοφία του Φιδέλ δεν ήταν παρά αποτέλεσμα εμπειρίας. Η Κουβανική Επανάσταση είχε δημιουργήσει ιδιαίτερη ανησυχία στις ΗΠΑ. Η απόφαση τους να απαντήσουν βίαια, ιμπεριαλιστικά και αντιδημοκρατικά,  στη διάδοση των σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών ιδεών στη Λατινική Αμερική, ήταν εμφανέστατη.  Τα γεγονότα του Κόλπου των Χοίρων, η δολοφονική παρέμβασή ΗΠΑ και CIA, στην πολύπαθη Γουατεμάλα το 1954, η ανατροπή του «σοσιαλίζοντος» προέδρου της Βραζιλίας το 1964, η εισβολή των ΗΠΑ στη Δομινικανή Δημοκρατία, με 42.000 πεζοναύτες, στις 28 Απρίλη του 1965, ώστε να αντικαταστήσει μια χούντα την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του φιλο-κουβανού Χουάν Μπος,  που ελάμβανε ήδη μέτρα υπέρ των εργατών και αγροτών*, όλα έδειχναν ότι η εκλογή Αλλιέντε, του πρώτου στην παγκόσμια ιστορία εκλεγμένου δημοκρατικά ανοικτά μαρξιστή Προέδρου, δεν θα αφήνονταν έτσι. Ειδικά όταν, την περίοδο της επίσκεψης του Φιδέλ, η δημοφιλία του Αλλιέντε κάλπαζε: οι δημοσκοπήσεις και τα στοιχεία που είχαν στα χέρια τους οι Αμερικάνοι έδειχναν ότι θα επανεκλέγονταν με πάνω από 60%, στις επόμενες εκλογές, αυτές που δεν επέτρεψαν να γίνουν.

«Την 3η Νοεμβρίου 1970 ο Δρ. Σαλβαδόρ Αλλιέντε, παρά την αντίθεση της κυβέρνησής μας, εξελέγη ως πρώτος μαρξιστής ηγέτης κράτους στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής.. Το πρεστίζ και τα συμφέροντα των ΗΠΑ επηρεάζονται και υλικά, σε μια εποχή που δεν μπορούμε να αποδεχθούμε κανένα πρόβλημα στην περιοχή που παραδοσιακά αναγνωρίζεται ως η αυλή μας (the U.S. backyard)», Διευθυντής της CIA, Ρίτσαρντ Χελμς. 

Άλλωστε, οι ΗΠΑ και η CIA τον είχαν δει να εκλέγεται παρά τις πολλές και ακριβές προσπάθειές τους να μη συμβεί αυτό – ένας αληθινός πακτωλός δολαρίων έφευγε προς τη Χιλή, «στα σωστά χέρια» για να μην εκλεγεί ο Αλλιέντε και ένα βουνό δολαρίων – άνω των 300 εκατομμυρίων σε σημερινή αναγωγή- είχε πάει για την εναντίον του προπαγάνδα, από τη στιγμή που εξελέγη. Αυτά, παράλληλα με την εντολή Νίξον «Κάντε την οικονομία να ουρλιάξει» και τις βαρύτατες κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη χώρα, ώστε, όπως είπε ο τότε πρέσβυς των ΗΠΑ στη Χιλή, «να βουλιάξουν στη φτώχεια όσο έχουν Αλλιέντε» αλλά και την απόφαση «να μη ξαναγίνει ότι στη Δομινικανή Δημοκρατία», δηλαδή να μην μπουν οι πεζοναύτες  των ΗΠΑ στη Χιλή, κατά εκλεγμένης κυβέρνησης, αλλά «να επιδιώξουν πραξικόπημα»***. 

Η απόφαση του Αλλιέντε να μην αποδεχθεί καμμία μορφή λαϊκής οργάνωσης πολιτοφυλακής, να επιμείνει στην απολύτως σύννομη διακυβέρνηση, στην πλήρη εφαρμογή των συνταγματικών επιταγών (του συντάγματος που θα γινόταν φύλλο και φτερό από τον Πινοτσέτ) και μόνον, ήταν μια ρομαντική επιλογή, βασισμένη στις ιδέες αλλά χωρίς λαϊκά όπλα κατά της ιμπεριαλιστικής επιβουλής και της (καλοπληρωμένης από τη CIA) φασιστικής παρουσίας στους δρόμους. Ήταν το λάθος του, που δεν στηρίχθηκε στο λαό και την ενωμένη αριστερά, που πήρε στα χέρια της τα εργοστάσια, το 1972. Και ήταν ίσως και το μάθημα που πήρε ο Ούγο Τσάβες – μαθητής του Φιδέλ, κατά δική του ομολογία- που οργάνωσε αμέσως λαϊκές πολιτοφυλακές και άφησε στο λαό την άμυνα. 

«Λίγο πριν από την οικονομική κρίση του 1929, οι βορειαμερικάνικες επενδύσεις στη Χιλή ξεπερνούσαν τα 400 εκατομμύρια δολάρια [της εποχής], που προορίζονταν στο σύνολό τους για την εκμετάλλευση και μεταφορά του χαλκού… Ως τη νίκη των δυνάμεων της Λαϊκής Ενότητας [του Αλλιέντε] το 1970, οι κύριες φλέβες του κόκκινου μετάλλου παρέμεναν στα χέρια των εταιριών χαλκού Ανακόντα και Κένεκοτ, μελών του ίδιου παγκόσμιου κονσόρτσιουμ. .. Οι κύριοι του χαλκού ήταν και οι κύριοι της Χιλής… Στις 21 Δεκέμβρη του 1970 ο Σαλβαδόρ Αλλιέντε ανακοίνωσε ότι υπέγραψε τη συνταγματική μεταρρύθμιση που έκανε δυνατή την εθνικοποίηση της βιομηχανίας χαλκού. … Σε όλη την έκταση της κορδιλιέρας, η Χιλή διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα χαλκού στον Κόσμο. Κι οι χιλιανοί εργάτες είναι μια πάμφθηνη εργατική δύναμη.» Εδουάρδο Γαλεάνο, Οι Ανοικτές Φλέβες της Λατινικής Αμερικής

 

*Ένα μεγάλο κομμάτι της αναρχίας στη Χιλή στήριξε τον Αλλιέντε, που είχε και ο ίδιος στενούς δεσμούς με την αναρχική σκέψη. Αναγνώριζε ως δάσκαλό του, και σημαντική επίδραση στην ιδεολογική του πορεία, τον ιταλό αναρχικό Τζιοβάνι Ντεμάρτσι, φίλο και ιδεολογικο τέκνο του Ερρίκου Μαλατέστα. Ο Ντεμαρτσί είχε βρει καταφύγιο πρώτα στην Αργεντινή και κατόπιν στο Βαλπαραϊσο της Χιλής, όπου δούλευε σαν παπουτσής. Στο παπουτσάδικο τον γνώρισε ο 15χρονος μαθητής Σαλβαδόρ Αλλιέντε  που θα πει αργότερα πως ήταν αυτός «ο Ιταλός αναρχικός» που τον εισήγαγε στις σοσιαλιστικές ιδέες, πως πήγαινε στο παπουτσαδικο και «δεν ήθελε να σταματάνε οι κουβέντες τους» και πως ζητούσε από τον, 63χρονο πια, Τζιοβάνι «να του δανείζει βιβλία» και να τον μαθαίνει σκάκι. 

**Για την ιστορία, να αναφέρουμε ότι ειδικά στη Δομινικανή Δημοκρατία, η ολιγόμηνη προεδρία Μπος ήταν ένα μικρό δημοκρατικό διάλειμμα ανάμεσα σε δύο βάρβαρες δικτατορίες. Η πρώτη ήταν αυτή του Τρουχίλιο, του Ελ Χέφε («Μπορεί να είναι κάθαρμα, αλλά είναι το δικό μας κάθαρμα» είχε πει ο Κορντέλ Χαλ, ΥΠΕΞ των ΗΠΑ επί Φραγκλίνου Ρούσβελτ, για τον Τρουχίλιο, τον «πρώτον διδάξαντα» τα βασανιστήρια, τις εξαφανίσεις, τις εκτελέσεις όσων δεν συμμορφώνονταν προς τας υποδείξεις) και την δικτατορία της τριανδρίας 

***Η ακραία αντίδραση του Νίξον, του Κίσινγκερ και της CIA, οφείλονταν εν πολλοίς και στις αμερικάνικες εταιρίες που έκλεβαν ως τότε ανενόχλητες τον πλούτο (και) της Χιλής. Η αμερικάνικη Ανακόντα των εξορύξεων χαλκού – που ο Αλλιέντε εθνικοποίησε-, η ΙΤΤ, η Πέπσι, όλες οι εταιρίες που απειλούνταν, και μαζί η τοπική άρχουσα τάξη, πίεζαν από τις πρώτες μέρες της εκλογής Αλλιέντε να «γίνει ό,τι πρέπει». Μόλις μια εβδομάδα μετά την εκλογή, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον είχε πολύωρη συνάντηση με τον Ωγκυστύν Έντουαρντς, ιδιοκτήτη τν ισχυρότερων συστημικών μέσων της Χιλής, και τον πρόεδρο της Pepsi Co, Ντόναλντ Κένταλ. Οι αποφάσεις γίναν ορατές πολύ σύντομα. 

 

Ο τίτλος του άρθρου είναι τίτλος κεφαλαίου του εκ των ουκ άνευ βιβλίου «Οι ανοικτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής», του Εδουάρδο Γαλεάνο.